შარვაშიძეთა სამთავრო სახლი მრავალი საუკუნის განმავლობაში სათავეში ედ­გა აფ­ხა­ზეთს, თავდაპირველად ერისთავის სტატუსით, ხოლო მოგვიანებით (XVII საუ­კუ­ნი­­დან) კი მთავრის რანგში. ის­ტო­რიო­გრაფიაში არ არის ერთიანი აზრი ამ საგ­ვა­რე­უ­ლოს წა­რ­მო­მავ­ლობისა და მისი დაწინაურების დრო­ის თაობაზე. შარვა­შიძეთა სა­გ­ვა­რე­უ­ლოს პი­რველი წარმომადგენელი - დოთაღოდ შარვაშიძე (აფხაზე­თის ერისთა­ვი) - მოხსე­ნი­­ე­ბულია (XII ს. 80-იანი წლების მოვლენებთან დაკავშირებით) თხზუ­ლე­ბაში"ისტორიანი და აზ­მა­ნი შა­რავანდედთანი" [ისტორი­ანი... 1959:33-34]. მკვლე­ვარ­თა ერთი ნაწილის აზ­რით, ისინი უნდა იყვნენ შთა­მო­­მავლები შარ­­ვანშაჰთა სა­ხ­ლის ერთ-ერთი წარ­მო­მადგენლისა, რო­მელიც და­­ვით აღ­მა­შე­­ნე­ბელმა აფხაზეთში გა­და­იყ­ვანა ანისის სა­ქართვე­ლოს­­თან შე­მოერთების შემ­დეგ [ბრო­სე, 1895:154; Гу­лия, 1925: 138,208; Анчабадзе, 1959:192; ანჩაბაძე, 2006:72-80].  არსე­ბობს მო­საზ­რება იმის შე­სა­ხე­ბაც, რომ შესაძლოა, შარ­ვა­შიძეთა წი­­­ნაპრები აქტიურ როლს თამაშობდნენ აფ­ხაზეთის სა­ე­რის­­თა­ვოს ფარგლებში ჯერ კიდევ XI ს. შუა ხა­ნე­ბ­ში[ბერ­ძე­ნიშვი­ლი,1957].  კერძოდ, ქრო­ნიკაში"მა­­ტი­­ა­ნე ქარ­თ­ლი­საჲ"  მოხსე­ნიე­ბუ­ლია ვინ­­­მე ქუ­­აბუ­ლელი ჭაჭას-ძე - ოთაღო, რომელიც "მო­ა­ყე­ნა (ბაგ­რატ IV-მ , - ზ.პ.). ანაკოფიას გა­რე... აფ­ხა­ზე­თისა ლაშ­ქრითა" [მატიანე... 1955:295].  ამ შემ­თ­ხვევაში ყუ­რადღება მიექცა XII ს. მიწუ­რულს მც­­­ხოვ­რე­ბი ერის­თავის (შარვაშიძის) სახელის  დ-ოთაღოდ  მსგავსე­ბას ქვა­ბუ­ლელ ჭა­ჭას-ძის სახელთან  ოთაღო, რის საფუძველ­ზეც ზო­გი­ერთ მკ­ვ­ლე­ვა­რს "ჭა­ჭას-ძე", საერთოდ, საგვარეულო სა­ხელის - "ჩაჩბას" - ქარ­თულ ფორ­მად წარ­მოუდ­გე­ნია [Инал-ипа, 1976:141].

სავსებით დასაშვებად მიგვაჩნია  "ჭაჭას-ძე" - "ჩაჩ­ბას" შო­რის იგივეობა, თუმცა, ჩვენ­თ­ვის ძნე­ლი წარ­მო­სადგენია,  როგორ შეიძლება დავუკავ­ში­როთ "ჭა­ჭას-ძე"-"ჩაჩ­ბა" "შა­რვაშიძეს". როგორც სავსებით სწორად მი­უთი­თა ზ. ანჩა­ბა­ძემ, აფხაზ თავად­აზ­ნა­ურ­თა გვარების ქართული ფორ­­­­მები უშუალოდ გამომდინარეობენ შე­საბამისი აფ­ხა­­­ზური გვა­­­რე­­­ბი­დან: მარშანია-ამარშანი, ინალიშვილი-ინალ-იფა, ანჩა­ბა­ძე-აჩ­ბა, ძი­ა­ფ­­ში­შვილი-ძია­ფშიფა, მარღანია-მაანი და ა.შ. რაც შე­ეხე­ბა შარ­ვაშიძეს, ის ამ წე­სიდან გამონაკ­ლისს წარმო­ად­გენს. ამ გვა­რის აფხაზურ ფორმას (აჩაჩბა-ჩაჩბა) არა­ფე­რი აქვს სა­ერთო მის ქარ­თულ ფორმასთან  (შარვაშიძე). ზ. ან­ჩა­ბაძის აზ­რით, შარვა­ში­­­ძის ძვე­ლი ქარ­თუ­ლი ფორმა - "შარ­ვაშა(ი)ს-ძე სიტყვა­სიტ­ყ­ვით ნიშნავს "ში­(ა)­რ­ვა­ნ­შა­ჰის შვილს" [Анчабадзе, 1959:194; Папаскири, 1999:179].

როგორც ვხედავთ, თანა­მედ­რო­ვე ისტორი­ულ მეცნიერებას არ გააჩნია გამოკვე­თი­ლი პასუხი შარვაშიძეთა საგვარეულოს წარ­მო­­მავლო­ბა­ზე, თუმცა, სრუ­ლი­ად აშ­კარაა, რომ გვიან შუა საუკუნეებში ისინი ეთნო-ტომობრივად თავიანთ თავს ერთმნი­შ­­ვნელოვნად აფ­ხაზ-აფსუებად მოიაზრებდნენ. მაგრამ აღნიშნული სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ შა­რ­ვა­ში­ძეთა სამთავრო სახლმა შექმნა ქართული კულტურულ-პოლი­ტი­კური და სახელ­მ­წი­ფო­­­ებრივი სამყაროსაგან მოწყვეტილი სა­კუთრივ აფხაზური ნაცი­ო­­ნა­ლური სა­ხელმწი­ფო. პირიქით, ყოველგვარი დაეჭ­ვე­ბის გარეშე შეიძლება ვამ­ტ­კიცოთ, რომ, მიუხედავად ერ­თგვარი გაუცხოებისა, რაც გამოწვეული იყო ჩრდი­ლო­ეთ კავკასიიდან მოძმე ჯიქ-აფ­ხა­ზთა მთიელი ტომების ახა­ლი ტალღის მოწო­ლი­თა და მათი თავდაპირველად აფ­ხა­ზე­თის საერისთავოს ფარგლებში, ხოლო მოგვია­ნე­ბით უფრო სამხრეთით  დამკ­ვი­დ­რე­ბი­თ, აფხაზეთი გვიან შუა საუკუ­ნე­ებ­ში, ძირი­თა­დად, მაინც რჩებოდა საერთო­ქარ­თული კულტუ­რულ-პოლი­ტი­კუ­რი და სახელმ­წი­­ფო­ებრივი სამყაროს ორგანულ ნაწი­ლად და შა­რვა­­ში­ძეთა სამთავრო სახლის წარ­მო­­მადგენლები ერთმნი­შ­ვნელოვნად მიაკუთ­ვ­ნებ­დნენ თავი­ანთ თავს საერთოქარ­თულ სო­ცი­ა­ლურ-პოლიტიკურ სისტემას.

ქართული კულტურულ-პოლიტიკური და სა­ხელმწიფოებრივი ორგანიზმის ნა­წი­ლად მოიაზრებდა აფხაზეთის მთავარ შარვაშიძეებს გვიანი  შუა საუკუნეების ქარ­თუ­ლი სა­ზო­გა­­დოებრივ-პოლიტიკური აზრიც. ყველაზე მკაფიოდ ეს გამოვლინ­და XVII ს. ქართვე­ლი პოეტის, ფეშანგი ხითარი­შვი­ლის, პოემაში "შაჰ­ნა­ვაზიანი". პო­ემის მი­ხე­დვით გა­და­მ­წ­ყ­ვეტ მომენტში სო­ლო­მონ შარ­ვა­შიძე არ გამო­ეხ­მაურა ოდი­შის დე­დოფლის ელე­ნე გუ­რი­­ელის თხოვ­ნას, დახ­მა­რე­ბოდა მას და ეს იმით ახსნა, რომ მეფეს "ვერ შეებ­რძოლე­ბო­და" [ფეშანგი, 1935:73-74; ხორავა, 1996:104]. სავსებით სწო­რადაა შე­ნიშნული ისტორიო­გრა­ფიაში, რომ სო­ლომონ შარვაშიძის თვა­ლში ვახ­ტანგ V მხო­ლოდ ქართლის მეფედ არ მოიაზ­რე­ბოდა. ის მისთვის სრულიად სა­­ქარ­თ­ვე­ლოს მე­ფეთა ად­გილზე მჯდომი და, ამდენად, მისი სი­უ­ზე­რენი იყო [ხორავა, 1996:103; პა­პა­ს­ქირი, 2004:101].

აფხაზეთის მთავრები, მიუხედავად იმისა, რომ მათ გარკვეულწილად მიივიწ­ყეს ქრის­­ტი­ა­­ნული ცხოვრების წესი, ამ პერიოდშიც პატივს მიაგებდნენ "აფ­ხა­ზე­თის" (და­სავ­ლეთ სა­­­ქართველოს) კათოლიკოსებს და  მათ თა­ვიანთ სუ­ლი­ერ მამე­ბად თვლიდ­ნენ, იმ პერიოდშიც, როდესაც "აფხაზეთის" კა­თალიკოსის რეზიდენ­ცია ბიჭ­ვი­ნ­თი­დან გე­ლათში იყო გა­დ­მო­ტა­ნილი. ამის ნა­თელი დადასტურებაა ყვაპუ შა­რ­ვა­ში­ძის (XVII ს. მიწურული - XVIII ს. დამდეგი) მიერ "აფ­ხა­ზე­თის" კა­თა­ლიკოს და­ვით ნე­­მ­­საძისადმი დაწერილი ფიცის წიგ­ნის ფრაგმენტი: "დაგიწერეთ და მოგართ­ვით ჩვენ შა­რ­ვა­ში­ძემან ბატონმან ყვაპუ და ჩემმან ძმამ ქერექიმ თქუ­ენ ჩრდი­­ლოისა და აფ­ხა­ზე­თი­სა კათალიკოზსა დავითს..."[კაკაბაძე, 1921: 88; ხორავა, 1996:117; პაპასქირი, 2004:106] შე­მორ­­­ჩე­­ნილია სხვა ფიცის წიგ­ნებიც, მათ შო­რის, "სა­ფი­ც­­­რის წიგნი", რო­მე­ლიც მიართვეს ყვაპუ შარ­ვა­ში­ძემ და მის­­მა ვაჟმა ავთა­ნ­დი­ლმა "კათა­ლი­­კოზს ბატონს გრი­­გოლს" (გრი­გოლ ლორ­თქიფანიძე, - ზ.პ.).

აფხაზეთი, მიუხედავად პირველყოფი­ლობის­კენ მობ­რუნებისა, რომელმაც ნამ­დ­ვი­ლად გა­მო­იწვია რეგიო­ნის  კულტურული დონის დაცემა, ამ პერიოდში მა­ინც რჩე­ბოდა ქარ­თუ­ლი წერილობითი კულტურისა და წიგ­ნი­ერების არეალში. ამის თავი­სე­ბუ­­რი მანიშნებელია "ფი­ცის წიგნები" და აფ­ხაზეთის მთავრის "კანცე­ლარი­ი­დან" გამო­სუ­­ლი სხვა ოფი­­ცია­ლუ­რი ხა­სიათის დოკუმენ­ტე­ბი, რომლებიც შედგენი­ლია ქართულ ენა­­­ზე. ეს მასალები ერთ­მნი­შ­ვ­ნე­ლო­ვნად მოწმობს იმას, რომ ამ პე­რი­ოდში სა­ხელ­მწიფო საქ­მის წარმოების ენა აფხაზეთში მხო­­ლოდ ქართუ­ლი იყო. XVIII ს. II ნა­ხე­ვარშიც, როდესაც ოს­მა­ლეთის იმპერიამ გა­აძ­ლი­ერა ზეწოლა აფ­ხაზეთზე და შარვა­ში­ძე­თა სამ­თავრო სახლის ცალკეული წარმომა­დგე­ნ­ლე­ბი აი­ძულა, მი­­ეღოთ ისლამი, აფ­ხაზეთი არ იყო ამოვარდნილი საერთოქარ­თუ­­ლი ენობრივ-კუ­ლ­ტურული სივრ­ცი­დან. არაა შემთ­ხ­­ვე­ვითი, რომ შარვაშიძეთა საგვარეულოს წარ­მომა­დ­გე­ნე­ლთა უმრავ­ლე­სო­ბას, მათ შორის  იძულებით გა­მაჰმა­დი­ა­ნებულებსაც (მაგ. რო­ს­ტომ, მა­ნუ­ჩარ და ზურაბ შარ­ვა­ში­ძე­ები - XVIII ს. II ნახევარი), ქარ­­თული სამ­ყა­როსათვის ტრადი­ციული სახე­ლები ერქვათ. უფრო მეტიც, ქართული სახე­ლე­ბი გვხვდება აფხა­ზე­ბის მონათესავე უბი­ხებ­შიც. ასე მაგალითად, XIX ს. I ნახევარში უბიხთა წინამ­ძღო­ლები ყოფილან ლევან ცა­­ნუბაია - "ცანბას" მეგრული ტრანს­კრიპ­ცია [Акты... 1870: 426, 429, 953] და ზურაბ ხამიში [Акты... 1884: 505].

აფხაზეთის მთავარ შარვაშიძეთა მიერ ორგა­ნი­ზე­ბული ჯიქ-აფხაზთა შემოჭ­რა და და­­ფუ­ძ­ნება ის­ტო­რიული ოდი­­შის ტერიტორიებზე, მიუხედავად გარკვეუ­ლი თა­­ვი­სებუ­რე­ბე­­ბისა, უნდა მივიჩნიოთ ფეოდალურ შუღ­ლად და შინაომად. შარ­ვა­ში­­ძეთა სახლის წა­რ­­მო­მადგენლები, როდესაც თავიანთ სამ­­ფ­ლო­ბელოებს აფარ­თო­ებ­დ­ნენ სა­მეგრელო-ოდიშის ტე­რი­ტო­რი­ე­ბის ხარჯზე, როგორც უკვე აღინიშნა, სუ­ლაც არ ფიქ­რობ­­დ­ნენ, შეექმნათ საერთოქარ­­თუ­ლი სახელწი­ფო­ებ­რივ-პო­ლი­­ტიკუ­რი სისტე­მიდან მოწყვე­ტი­ლი რა­ღაც აფხაზურ-აფ­­სუ­ური ნაციონალურ-სახელ­მწი­ფო­ებ­რი­ვი წარ­მო­ნაქმნი. მა­თი მთა­­ვა­რი მიზანი (ისევე, რო­გორც ოდი­შელ და­დი­ან­თა და გურიის მთა­ვარ გურიელთა) იყო, და­წი­ნა­ურე­ბუ­ლიყვნენ სწო­­რედ რომ ში­და­ქართულ პოლი­ტი­კურ არე­ნა­ზე და დაეკა­ვე­ბი­ნათ წამყვანი პოზიციები საერთო­ქარ­თულ სა­ხელ­­მწი­ფობ­რივ-პო­ლიტიკურ სივ­რცეში, ანუ შა­რვაშიძეთა სახლს ვერ წარ­მო­ედ­გი­ნა თავისი თავი ქართული სახელმწი­ფო­ებ­­რი­ვი და კუ­ლ­­ტუ­რულ-პო­ლი­ტიკური სამყა­რო­საგან მოწყვე­ტით. პირიქით, შარ­ვა­ში­ძეები ყო­ვე­ლ­ნა­ი­რად ცდი­ლობ­დნენ, პირვე­ლივე ხელ­საყრე­ლი შემ­თ­ხვევა გამოეყენებინათ როგორც და­დი­ა­ნ­თა ადგილის, ისე თვით იმერეთის სა­მეფო ტახ­ტის და­სა­კავებლად. ამას თვალ­ნათ­ლივ ადასტურებს სო­რეხ შარ­ვაშიძის მიერ ოდი­­­შის სამთავრო ტახტის დაკავების მცდელობა XVIII ს. 80-იანი წლე­ბის დამდეგს [თამარაშვილი, 1902:208; ხორავა, 1996:114]. ის, რომ შარ­ვა­შიძეთა საგვა­რე­­უ­ლოს წარმომად­გენ­ლები სუ­­ლაც არ აპი­რებ­დნენ ენგუ­რ­ზე შეჩერებას და სამეგრე­ლოს ცენ­ტ­რა­ლურ რაიონებში შეჭ­რა­საც გეგ­მავდნენ, ჩანს ყვა­­პუ შარ­­ვა­ში­ძის ქმედე­ბიდან. მან გად­მოლახა ენგური, დაი­კა­­ვა სტ­რა­ტე­გი­უ­ლი თვა­­ლ­საზრისით მნიშვნე­ლო­ვა­ნი პუნქ­ტი - რუხი -  და ის ფაქ­ტო­ბ­რი­ვად თა­ვის რე­­ზი­დენ­ცი­ად აქ­ცია [ხორავა, 1996:121].  ცნო­ბი­ლია, რომ ყვაპუ შარ­ვა­ში­ძე სწო­რედ რუხ­ში გარ­და­ი­ც­­ვა­ლა 1704 წელს. საინტერესოა, რომ ამ ფაქ­ტ­თან და­კავ­შირებით გელათი­დან საგან­გე­ბოდ ჩა­­მო­ვი­და "აფ­ხა­ზეთის" კათო­ლი­­კოსი გრი­გოლ ლორ­­­თ­ქი­ფანიძე, რომელმაც ჭი­რი­სუფლის ოჯა­­ხი­­­სა­გან "ნიშანი" (სპე­­ციალუ­რი გადა­სახადი ეკლესიის სასარგებ­ლოდ: გარდა­ც­ვ­­ლი­ლის პი­რა­დი ნივ­თე­ბი, იარა­ღი, შეკაზმული ცხენი, ყმა-მამული) აი­ღო [ქართული... 1970:670; ხორა­ვა, 1996:122].

ნათელ დადასტურებად იმისა, რომ შარვაშიძეთა სამთავრო სახლის წარმო­მად­­გენ­­ლე­­ბი უპირობოდ მიაკუთ­ვ­ნე­ბდნენ თავიანთ თავს ქართულ კულტურულ-პო­ლი­ტიკურ და სა­­ხელმწიფოებრივ სამყაროს, გარდა ყვაპუ შარვაშიძის ზემოხსე­ნე­ბუ­ლი საფიცრის წიგ­ნე­­ბისა, შეიძლება მივიჩნიოთ ქელეშ-ბეი შარვაშიძისა და მისი მემკ­ვი­დ­რე­ების: გიორგი (სა­ფარ-ბეი) შარვაშიძისა და მიხეილ შარვაშიძის ეპი­ს­ტო­ლა­რული მემ­კვიდრეობა და მა­თი „კანცელარიიდან" გამოსული სხვა ოფიცია­ლუ­რი დოკუ­მე­ნ­ტები. დანამდვილებითაა ცნო­­­ბი­ლი, რომ ეს მთავრები თავიანთ ოფი­ციალურ და არა­ოფი­ციალურ მიმოწერას მხო­ლოდ ქარ­თულ ენაზე აწარმოებ­დ­ნენ. აღსანიშნავია, რომ ამას ადასტურებენ თვით კა­ვ­კა­სი­ის რუ­სული ად­მინისტ­რა­ცი­ის მაღალ­ჩინო­ს­ნე­ბი. კერ­ძოდ, მიხეილ შარვაშიძის კა­რზე მყო­ფი რუ­სი გენერლის კოცებუს განც­ხა­დებით "в фа­ми­лии князей Шарвашидзе упо­т­ре­­­би­­тель­ний пи­­сьмен­ный язык грузинский" [ჩხეტია, 1963:154].

ამ მხრივ განსაკუთრებით გვინდა გამოვყოთ ქელეშ­-ბეი შარვაშიძის მიერ შედ­გე­ნი­ლი ხელწერილი (დათარიღებულია 1806 წლის 20 მაისით), რო­მელიც მან მისცა თავის ძმი­ს­წულს - სოსრანბეგს: "ესე ხელწე­რილს გაძლევ შენ, ჩემს ძმი­ს­­წულს ბე­ქირ­ბექის შვილს სო­ს­­რანბეგს, ასე რომ მე და შენ შე­­ვ­­გუ­ლ­ძვირდით და ღე­ნე­­რალ-მაიორ რიქხოფს და ბატონ დე­­დო­ფალს (სამეგრელოს მთავრის ქვრივი ნინო ბა­გ­რა­­ტიონი-დადიანი, - ზ.პ.) ეა­­ხელი; აწ ამათმან უგანა­თ­ლე­ბუ­­ლე­სო­ბამ ინე­­ბა ჩვენი და შე­ნი გა­რიგება და თავათ დე­დო­ფალი მობ­რძანდა... და გაგვა­რიგეს... ჩემგან არც სიკ­ვდილით, არც დაჭე­რით, არც კაცის შეჩენილობით ფიქრი არ გქონდეს, თუ ცხა­დად შენგან ვნება არ გა­მო­ც­ხადდეს რა..."  [Акты... 1868:190; პაპასქირი, 2004:129-130].

ქელეშ-ბეი შარვაშიძის ეს ხელწერილი ინტერესს იწ­ვევს სხვა­­დასხვა კუთხით, მაგ­რამ ამჯერად ჩვენთვის განსა­კუთ­რებით მნიშ­ვნელოვანია, რომ ის შედგენილია შუა სა­უ­კუ­­ნეების საქარ­თ­ვე­ლოში გამომუშავებული დიპლომატიკური ნორ­მების მი­ხედ­ვით. გარ­და ამისა, საყურადღებოა ის, რომ ეს ხდე­ბა არა სამურზაყანოში, რო­მელიც მეტად იყო ინ­­ტე­გ­­რი­­რე­ბული დანარჩენ საქართვე­ლოს­თან, არამედ ე.წ. "უში­ნაგა­ნეს" აფხაზეთ­ში, იმ მთა­­ვ­რის კარზე, რო­მელიც ითვლებოდა "მარ­თლ­მორწმუნე მუსლიმად". აი, ეს აფ­ხა­­ზე­თიც ცხო­ვ­რო­ბ­და იმ ფეო­დალურ-ბატონ­ყმური სისტემის ("რი­გი ბატონ­ყმო­ბი­სა") პი­რო­ბებ­ში, რო­­მე­ლიც საყოველთაო იყო მთელი საქარ­თ­ველოსათვის. ყო­ვე­ლივე ეს აშკარად მიგ­ვა­ნი­შ­ნებს იმაზე, რომ, მიუხედავად გვიანი შუა საუკუნეების აფხაზეთის ერთ­გვარი "გა­­ბარ­ბა­რო­სებისა", რაც, რო­გორც უკვე აღი­ნიშნა, გა­მოწვეული იყო მონა­თე­სავე მთი­ელ ტო­მ­თა ახა­ლი ტალღით, ეს რე­გი­ონი მაინც ქართული ფე­ო­დალური სამ­ყა­­როს ნა­წი­ლად მოიაზრებოდა, ხოლო სამ­თავ­როს ოფიციალურ ენად კვლავ ქარ­თული რჩე­ბოდა.

შარვაშიძეთა სამთავრო სახლის საერთო-ქართული ეროვნულ-სახელმწიფოებ­რივი და კულტურულ-პოლიტიკური მენტალიტეტი ყველაზე მკაფიოდ მაინც გა­მო­ვ­­ლინდა გიორგი (საფარ-ბეი) შარვაშიძის მიერ ქა­რ­თულ ენაზე შედგენილ  ოფი­ცი­ა­ლურ დოკუმენტში - ე.წ. "სათ­ხო­ვარ პუნქტებში", რომლითაც იგი აფ­ხა­ზე­თის რუ­სე­თის იმპერიის პროტექტორატში შესვლას ითხოვდა. სავსებით სწორადაა შენიშ­ნუ­ლი ის­ტორიოგრაფიაში, რომ "სათხოვარი პუ­ნ­ქ­ტების" მომ­ზადებისა და წარდგენის პრო­ცე­დურაში უდავოდ იდო გა­რ­­კ­­ვეული პო­ლი­ტი­­კური აზრი [Па­й­чадзе, 1999:217].  თავისი დოკუმენტის, რომ­­ლის თანახმადაც, აფხაზე­თი ოფი­ცი­ა­ლუ­რად ამყარებდა ურ­თი­ერ­თო­ბას რუსე­თის სახელმწიფოსთან, სწორედ ქა­რ­თულ ენა­­ზე გა­ფორ­მებით აფხა­ზეთის მთავარი რუსულ მხარეს (და მთელ მსოფ­ლი­ოს) თვალნათლივ უჩ­ვე­ნებდა, თუ რომელ ეროვნულ-სა­ხელ­მწიფოებრივ და კულტურულ სამ­ყა­როს წა­რ­­მო­ა­დ­გენდა აფ­ხა­­­ზე­თის სამთავრო საერთაშორისო ურთიერთობებში XIX ს. დამ­დეგს.

აღსანიშნავია, რომ აფხაზეთის სამთავროს რუსეთის იმპერიის მფარველობაში შე­ს­­­­ვ­ლის თაობაზე თავიანთ თხოვნას შარვაშიძეთა სახლის წარმომადგენლები, რო­­გორც წე­­სი, ის­­ტორიული გარემოებებით ასაბუთებდნენ. აი, რას წერდა, მაგალითად, ამა­ს­­თან დაკა­ვ­შირებით გენერალ პავლე ცი­­ციანოვს სამურზაყანოს მთავა­რი მანუჩარ შარვაშიძე: "ად­რი­და­ნ­­ვე უფლის დადიანის გრი­გო­ლის დამორჩილებულ ვიყავ და ბრძა­­ნე­ბი­თა მი­სი­თა პუნკ­ტ­სა თქვენ მიერ წარმოგზავნილსა ხელი მო­ვა­წე­რე... ვინად­გან ქვეყანა ჩვენი იყო ზე­დ­მო­კი­დებულ დადიანისა კერძო ვიდრე აშლილობისა ჟამამდე და არა აქვინდა უფ­ლება, არ-ცა უწინარეს და არცა ამას ჟამსა, არც პორტსა ათმა­ნი­­სა და არც ქელაშ-ბე­გ­სა" [Акты... 1868:536. ხაზგასმა ჩვენია, - ზ.პ.].

და ბოლოს, ყველაზე მნიშვნელოვანი არგუმენტი იმისა, რომ აფხაზეთის სამ­თა­ვ­რო სახლი სრულიად გარკვევით მიიჩნევდა თავს საერთოქართული ქრისტია­ნულ-მარ­თ­ლ­მადიდებლური სამყაროს განუყოფელ ნაწილად, არის ის, რომ აფხა­ზე­თის უკა­ნა­სკნელი მთავარი მიხეილ შარვაშიძე და მისი ვაჟი - გიორგი შარვაშიძე და­კ­რ­ძა­ლეს მო­ქ­ვის ტაძარში და მათ საფლავზე ეპიტაფია ამოკვეთილია ქართული ასო­­მთავ­რულით. აღ­სანიშნავია ისიც, რომ რუსეთის იმპერიის ხელისუფლების მიერ აფ­­ხაზე­თის სამ­თა­ვ­როს გაუქმების (1864) შემდეგაც შარვაშიძეთა საგვარეულოს წარ­­მომა­დ­გენ­ლე­ბი საგანგებოდ უსვამდნენ ხაზს იმას, რომ ისინი ქართველი თავა­დე­ბი იყვნენ.

შარვაშიძეთა სამთავრო სახლის ეროვნულ-სახელმწიფოებრივი და კულტუ­რულ-პო­ლი­ტიკური თვითშეგნების შესახებ მსჯელობისას არ შეიძლება საგანგე­ბოდ არ შევ­ჩერ­დეთ აფხაზეთის უკანასკნელი მთავრის, მიხეილ შარ­ვა­შიძის ვაჟისა და მემ­კვიდ­რის, XIX ს. უკანა­სკნე­ლი მეოთხედისა და XX ს. დამდეგის ქართული მწერ­ლო­ბის თვა­ლ­საჩინო წარმომადგენლის, პუბლიცისტისა და საზოგადო მოღვა­წის, გიორგი შა­რ­­ვა­შიძის საქმიანო­ბა­ზე.

გიორგი შარვაშიძე უდავოდ ტრაგიკული პიროვნებაა. ის, ჯერ კიდევ სრული­ად ახა­ლგაზრდა, მოგვევლინა თავისი თანამემამულეების მძლავრი ანტირუსული ამ­­ბოხების (1866 წლის აფხაზთა აჯანყება) მედროშედ, რის გამოც თითქმის მთე­ლი ცხოვრების განმავლობაში იდევნებოდა რუსეთის იმპერიული რეჟიმის მიერ. ქარ­თუ­ლი ფეო­დალური არისტოკრატიის სა­უ­კეთესო ტრადიციებზე აღ­ზ­რ­დილ­მა გი­ორ­გი შარვაშიძემ ბავ­შვობიდანვე შეისის­ხლ­ხორ­ცა როგორც მშობლიური აფ­­ხა­ზე­თის, ისე თა­ვი­სი დიდი სამშობლოს - საქართველოს, რომელსაც ის ხშირად ივე­რი­ას უწოდებდა, სიყვარული და ერთგულება. ის, რომ გიორგი შარვაშიძე თავის სამ­შობ­ლოდ პირველ რიგში მიიჩნევდა საქართველოს მთლიანად და არა საკუთრივ აფ­ხაზეთს, არავითარ ეჭვს არ იწვევს. თუმ­ცა, ეს სულაც არ გვაძლევს უფლებას, ეჭ­ვი შევიტანოთ მის, ისე­ვე რო­გორც საერთოდ გვიანი შუა საუკუნეების შარ­ვაშიძეთა სა­გ­ვარეულოს, აფხაზობაში ეთ­ნო-ტომობ­რი­ვი თვალსაზრისით. გიორგი შარვაში­ძეს, რომელიც უდა­ვოდ იყო ქარ­თვე­ლი ისტორიულ-კუ­ლ­ტურულად, სავსებით ნათ­ლად ჰქონ­და გაცნობი­ერებული თავისი ეთნო-ტომობრივი აფ­ხა­­ზო­ბა. ამის ნათელი დადასტურებაა  მისი პო­ე­ტუ­რი შედევრი "ვარადა" (აფხაზური მისამღერი), რო­მე­ლ­შიც ის მთე­ლი გრძ­ნო­ბით გა­მოხატავს სურ­ვილს, რომ არ მოსწყდეს თავის აფ­ხა­ზურ ფესვებს: "განგებავ! ამას ნუ მიწყენ,/ვერ გადავგვარდე გვარადა,/ ხან­დის­ხან წავიღუღუნო მამაპაპური ვარადა"  [შარვაშიძე A, 2006: 97. ხაზგასმა ჩვენია, - ზ.პ.].

სწორად აღნიშნავდა აკად. სიმონ ჯანაშია, რომ "მშობლიური თავისე­ბუ­რე­ბის დი­­დი გრ­ძნობის წიაღში შეიძლებოდა მხოლოდ დაბა­დე­ბუ­ლიყო ისეთი შედევრი, რო­გო­რიცაა... აფ­­ხაზური სიმღერა "ვარადა" - უშინაგანესი ლირიკული მღელვარე­ბის პოეტუ­რი შე­ნი­ვ­თე­ბა" [ჯანაშია, 1988:22.]. ეს აფხაზი, მშობლიურ აფხაზეთზე უსაზ­­ღვროდ შეყ­ვარებული, თავისი კუთ­ხი­სა და აფხაზური ენის შესა­ნიშ­ნავი მცოდ­ნე [ჯანაშია, 1988:22], ამავე დროს იყო თავისი დიდი სამშობ­ლოს - საქართველოს - ჭეშ­­მა­რიტი შვილი და გულან­თე­ბუ­ლი პატრიოტი, რომელიც ხე­ლი­­­დან არ უშვებდა შესაძ­ლებ­ლო­ბას, მედგრად დამდგარიყო საქართველოს სადა­რა­ჯო­ზე, და­ეცვა მისი ეროვ­ნულ-კულტურული თვითმყოფადობა და სა­კად­რისი პასუხი გაეცა  დი­დი სამშობლოს არაკეთილ­მოსურ­ნე­ე­ბი­­სათვის. ამის ნათელი მაგალითია, თუნდაც, გი­­ორგი შარ­ვა­ში­ძის წერილი გერმანული გაზეთის „Berliner Tageblatt"-ის რედაქ­ტო­­რისა­დ­მი ამავე გაზეთში კორესპონ­დენტ ლორენცის მიერ გამო­ქვეყ­ნებული სტა­­ტი­ის პასუ­ხად. ამ სტა­ტიაში კორეპონდენტი მკითხველებს მოუთხრობდა თავისი მოგ­ზაუ­რო­ბის შე­სა­ხებ გაგრაში, სადაც იგი პრინც ოლდენბურგის მიწვევით იმ­ყო­ფე­ბოდა. კო­რეს­პონდენტის მტკიცებით, წვე­უ­ლების დროს "ადგი­ლობ­რი­ვი მაღალი წო­დების წარ­მომადგენლებს, რომლებიც ემ­სა­­ხუ­რე­ბო­დ­ნენ სუფრას", თურმე "ერთ-ერ­თი სტუმ­რი­სათვის პალ­­ტო მოუპარავთ". ერ­თგვარი ზი­­ზღით წერდა ლო­რენ­ცი თბი­ლის­ზეც, იგი აღნიშნავდა, რომ "აქ ადა­მი­ანები და ცხო­ვე­ლები ერთნაირ მდგო­მა­რე­ობაში არიან".

გიორგი შარვაშიძემ ამ პასკვილს ასე უპასუხა: "... этот на­род, к ко­то­рому он (ლო­რენცი,-ზ.პ.) отнёсся пре­з­­ри­те­­­льно, име­­ет блестящее ис­то­ри­­ческое прошлое... гру­­зи­ны-рыцари, ходи­в­­­шие в кре­­с­то­­­вый поход по­бо­рниками первого христиан­ст­ва, сто­яли у врат Ка­в­ка­за... в течение пя­т­над­цать ве­ков не для то­го, чтобы врыва­ть­ся в чу­жие страны и ра­с­хищать чу­жое доб­ро, а для за­­щиты от­е­че­с­т­ва, - для ох­раны хрис­тианской культуры и гра­ж­да­нского бы­­та... у гру­зин есть бо­га­тейшая древ­няя эпи­ческая литература, ср­а­вни­ва­е­мая с мировыми про­­изведе­ни­я­ми... в иерархии грузи­н­с­­ких царей и на­рода вс­тре­чаются име­на не­о­бы­­­кновенных ге­ро­ев и лю­дей гениаль­ной мудрости и т.п..." [Письмо... 1911; ლეკიშვილი, 1975: 85-286. ხაზგასმა ჩვენია, - ზ.პ.].

ამ წერილიდან სრულიად აშკარად ჩანს, რომ გიორგი შარ­ვაშიძისათვის აფხა­ზები და აფხაზეთი ქართველებისა და საქართველოს განუყოფელი ნაწილია. ეს არის ერთი­ა­ნი კულ­ტურულ-პოლიტიკური და სახელმწიფოებრივი სამყარო. სწო­რედ ქარ­თველთა და აფ­ხაზთა ამ საერთო სამშობლოთი ამაყობს ის. აი, რატომაა, რომ 1917 წელს, როდესაც გა­მოიკვეთა ქარ­­თული ეროვნული სახელმწიფოს აღორ­ძი­ნების კონ­ტუ­­რე­­ბი, გიორგი შა­რ­ვაშიძე მთელი არსებით მიესალმა ახალი ეპოქის დად­გომას. ამასთან დაკავშირებით დიდ ინტერესს იწ­ვევს მისი წერილი, გამოქვეყ­ნე­ბული გაზეთ "საქართ­ვე­ლოს" (1917 წ. 25-29 ივნისი) ფურცლებზე: "მართალია, ჩვენს სამშობლოს ივე­რიას ყოველგვარი დიდი კუ­­ლტუ­რუ­ლი განცდა გამოუვლია, მაგრამ ჩვენი წარ­სული ისეთს ჟამს გაშეშდა, რომ და­­გვებნა ბუნებრივი ევოლუციის შარა და კანონი. დიაღ, ჩვენ შეგვიძლია თამამადაც ვთ­­ქვათ, რომ იღ­ბალის უკუღ­მარ­თობას რომ ხელი არ შეეშალა, ევროპის წი­ნათაც კი ვი­­­ქნებოდით ჩვენ დღეს... ამ დროს, როდესაც შეგ­ნე­ბუ­ლი ნა­წი­ლი ივერთა დაკუწულ ხალ­ხისა, ხელგულ­დაკ­რე­ფი­ლი, იდგა საფლავებზე თავის და­ვიწ­ყე­­ბული, დამარხუ­ლი დიდე­ბი­სა, დღეს, უეც­რად გაისმა ხმა სიმართლისა და თავის­უფ­ლე­­­ბისა! დაჰკრა საქართველომ ნა­ღა­რა, დაჰკივლა ვაშა, ვა­შა!"  ასეთი ეროვნული გა­მო­ღვიძების ფონზე გი­ორ­გი შარ­ვა­ში­ძეს გულს უკლავს მავანთა შეძახილები: "ჩვენ არა გვ­სურს თა­ვისუფლება, არ ვე­ძებთ ავტონომიას, ხალხი ქვეყნიერობისა ყველა ერ­თია, ჩვენ გვინ­და მხოლოდ მუ­შა ხალხს მიეცეს სიკეთე-შეღავათი. ამისათვის საჭიროა მა­მუ­ლე­ბი ჩამოერთვას მე­ბა­ტონეებს და დაურიგდეს მიწათ მუშებს, ძირს წოდება და მი­წა­თ­პა­ტრონობა და სხ... აგრე - სოფლურ ანგარიშზე ჩამოქვეითდა ბრწყინვალე მზე ერის გა­ნ­­თავისუფ­ლე­ბისა და გამოცოცხლებისა" [შარვაშიძე, 1917; შარვაშიძე A, 2006:306-307. ხაზ­გასმა ჩვენია, - ზ.პ.]. მართლაც, ძნე­ლია არ აღფრთოვანდე გი­ორ­გი შარვაშიძის ამ დი­დი ეროვ­ნუ­ლი, ჭეშმარიტად ილიასეული შემართებით.

გიორგი შარვაშიძის, როგორც საქართველოს დიდი პატ­­რიოტის, მამული­შვი­ლის, მუდამ მშო­­ბლიური ქვეყნის ჭირ-ვა­რამ­ზე დაფიქრებული კაცის, ეროვნული სა­ტ­­­კივარი შე­­სა­ნიშ­ნავადაა გადმოცემული ლექსში "პასუხი ვ.ო.", რო­მე­ლიც მას და­უ­წე­რია ბათუმში. ამ ნაწარმოებით ავტორი გამოეხმაურა  გაზეთ "დროებაში" (#1, 1883 წ.) გამოქვეყნებულ ვახტანგ ორ­ბელიანის ლექ­სს - "ამერ-იმერს". "პასუხი ვ.ო." ცე­ნ­ზურის ზეწოლის გამო ვერ დაბეჭდა "დროებამ". გი­ორ­გი შარვაშიძე უერთ­დე­ბა მე­­­გო­ბარი პოეტის პატრიოტულ სულისკვეთებას და გუ­ლის­ტკი­ვილით იგონებს იმ დროს, რო­დესაც საქართ­ვე­ლო იყო ერთიანი:

"...დიაღ, მოგასწროს ის ბედნიერი/დღე, როცა ხალხში შეერთებული,/ ძვე­ლე­ბუ­რათა ძველი ივერი/შეიქმნას მძლე და სახელ-ქებული/და საქართველოს ყოველ კუთ­ხიდამ/ლხინის საყვირთა გვესმას ტკრციალი;/იმერთა მღერა მთისა ლიხიდამ,/ ამერს დასძახდეს იარი-იალალი!../დე, ნუღარ ვიყო მაშინ ცოცხალი/ და ნუღარცა სცემს ტანჯული გული,/ეხლავ წინდაწინ ოცნებით მთვრალი/შენთან გახლავარ, ძმავ ალლა-ვერდი!" [ლეკიშვილი, 1975:256-257].

გიორგი შარვაშიძე მწარედ განიცდის, რომ ქართვე­ლო­ბაში დაიკარგა ერთი­ა­ნო­ბის შეგრძნება, ქვეყანა მო­იც­ვა შურმა და დაპირისპირებამ: "რაღაც პაწია დასები, აზრები აჭრელებულნი,/ვაჰმე სად არი ქართველი ძველის ძველიდან ქებული"  [ლეკიშვილი, 1975:256-257].

ამჯერად ჩვენ გასაგები მიზეზების გამო თავს შევი­კა­ვებთ გიორგი შარვაშიძის ამ ბრწყინვალე ნაწარმოების ყოვ­ლის­მომცველი სრულფასოვანი ანალიზისაგან, ვფიქ­რობთ, ეს სპეციალისტების საქმეა. ვიტყვით მხოლოდ, რომ გიორგი შარვა­ში­ძის ეს ლექსი თამამად შე­­ი­ძ­ლება ამოვუყენოთ გვერდში ქართული პატრიოტული ლირიკის სა­უ­კე­თესო ნიმუ­შებს.

გიორგი შარვაშიძის, როგორც ქართველი მოღვაწის, საქართველოზე, ქართულ ენაზე, მშობლიურ ქართულ მწერლობაზე მზრუნველი კაცის სახე არაჩვეულებ­რი­ვად წარმოჩნდა მის კიდევ ერთ  პუბ­ლი­­კაციაში: "ქართული ენის გარშემო"  [შარვა­ში­ძე, 1915].  სტატიაში ის ქარ­თუ­ლი სამ­წიგნობრო ტრა­დიციების აქ­ტი­ური დამცვე­ლის როლ­ში გვევლინება. მას არ მოსწონს "სხვათა ენიდან უხეშად თარ­გ­მნა სიტყვი­სა და მი­ბაძ­ვით გადმოლაგება სხვა­თა გო­ნებრივი ვინაო­ბი­სა". გიორგი შარ­ვა­შიძის აზ­რით, ეს "სამშობლო ენის გადა­გ­ვა­რე­ბი­სადმი" მისწრა­ფე­ბის გამო­ხა­ტუ­ლე­ბაა [შარვაშიძე, 1915; ჯანაშია, 1988:20]. იგი მე­ტად შეწუ­ხე­ბუ­ლია, აგრეთვე, ქართულში უცხო სიტყვების უსის­ტემო მომ­რავ­­ლე­ბით. მწერ­ლის აზ­რით, უცხო სიტყვებსა და ტერმინებს "უნდა მივმართოთ მხოლოდ უკი­დურეს შემთ­ხ­ვე­ვაში, მაშინ როცა დას­ტურ ქართულად არ ითქმება აზ­რისა შინა­არ­სი... დიაღ, საჭი­როა ვეცადოთ ჩვენს ენას შევსძინოთ, გავამ­დიდროთ და არა გადა­ვა­შე­ნოთ, გარ­და­ვა­გ­ვაროთ"  [შარვა­ში­ძე, 1915; ჯანაშია, 1988: 20].  რო­გორც ვხედავთ, აქაც ჭეშმა­რი­ტად ილიასებურ ზრუნ­ვას იჩენს გიორგი შარვაშიძე თავისი მშობლიური სამწერ­ლობო ენისადმი.

დასასრულს, გიორგი შარვაშიძის ეროვნულ-სახელმწიფოებრივ და კულტუ­რულ-პო­ლი­ტიკურ თვითშეგნებაზე საუბრისას არ შეიძლება გვერდი ავუაროთ მის გამოს­ვ­ლას ე.წ. "აფხაზი ხალხის ყრილობაზე" 1917 წლის 8 ნოემბერს. ანტიქართუ­ლად გან­წყო­ბი­ლი აფხაზი ნაციონალისტი ლიდერების მიერ მოწვეულმა ამ თავ­ყრი­ლო­ბამ ფეხ­ქვეშ გა­თე­ლა მრა­ვალსაუკუნოვანი ქართულ-აფხაზური ისტო­რი­ული თა­ნაც­ხოვრება და აფ­ხაზი ხა­ლხის მომავალი დაუკავშირა ე.წ. "კავკასიის გა­ერ­თია­ნე­ბულ მთი­ელ­თა კა­ვ­შირს". "ყრილობის" მკვეთრად გამოხატულმა ანტი­ქარ­თულმა პა­თოსმა და მი­მა­რ­თუ­ლე­ბამ ქარ­თ­ველ პოლიტიკურ მოღვაწეთა პროტესტი გამოიწვია. როგორც აღნი­შ­ნავს თავი­სი სეპა­რატისტული განწყობილებებით ცნო­ბი­ლი მიხეილ ტარნავა, ყრი­ლო­ბა­ზე გამოც­ხად­ნენ აკაკი ჩხენკელი - რუსეთის (IV) სა­თათ­ბიროს დეპუტატი, "ოზა­კო­მის" („Особый За­ка­вказский комитет" - ამიერ­კავ­კასიაში რუსე­თის დროებითი მთა­ვ­რობის ხე­ლ­მ­ძ­ღ­ვა­ნე­ლი ორგანო) წევრი და სხვა ცნობილი პიროვნებები, რო­მე­ლთა შორის გიორგი შა­­რვაშიძეც იყო.

გიორგი შარვაშიძემ აფხაზურ ენაზე მიმართა "ყრილობის" მონაწილეებს, აუხ­ს­ნა მათ რუსეთში განვითარებული მოვლენების არსი, მიულოცა თავისუფლე­ბის მო­ახ­ლო­ება და ქართველ ხალხთან მეგობრობისა და თანამშრომლობისაკენ მო­უწო­და: "თქვენ თქ­ვენს უფროს ძმებს მიჰყევით, მათთან ერთად იმოქმედეთ და იბ­რ­ძოლეთ თავისუფლების მო­­საპოვებლად და შესანარჩუნებლად. ვიცი, ზოგი­ერ­თებს არ მოეწო­ნე­ბათ ჩემი ასეთი აზ­­რი, რადგან ისინი მოსკოვისაკენ იყურებიან, მე კი _ თბილი­სი­საკენ. სხვა გზა არ არის და არც ყოფილა აროდეს აფხაზეთისათვის, გარ­და საქართ­ვე­ლოსთან მჭიდრო კა­ვ­­შირისა და მასთან ყოფნისა განუყრელად ჭირ­ში და ლხინში". ამ განცხადების შემდეგ თა­ნამოძმეთა ანტიქართული დემარ­შით გაწბილებულმა გიორ­გი შარვა­შიძემ და­ტო­ვა და­რ­ბაზი და შემდგომ არც მობ­რუ­­ნებულა. სულ რაღაც სამ თვეში  - 1918 წლის 19 თე­ბერვალს -  სა­ქარ­თველო შეძრა სოხუმიდან მოსულმა ცნობამ, რომ დიდი მა­მუ­ლი­შვი­ლი გარდაიცვა­ლა.

გიორგი შარვაშიძის, აფხაზური თავადაზნაურული ელიტის ამ უკანასკნელი მო­­­ჰი­კანის, ქართულ-აფხაზური ისტორიული ძმობისა და ერთობის ნამდვილი ბურ­­ჯის, უე­ცა­­რი გარდაცვალება 1918 წლის დამდეგს, როდესაც ახლადმოვლე­ნი­ლი აფხაზი ლი­დე­რე­ბი ყოველნაირად ცდილობდნენ მისი მშობლიური კუთხის და­ნარჩენი სა­ქარ­თ­ველო­სა­გან მოწყვეტას, რამდენადმე სიმბოლურიც კი იყო. თავი­სი დიდი სამ­შობ­ლოს - სა­ქა­რ­თ­ვე­ლოს - მხურვალე პატრიოტმა ჭეშმარიტად მამუ­ლი­შ­ვილური, შე­უ­რი­გე­ბე­ლი პოზიციის გამო არაერთხელ იწვნია რუსეთის ხე­ლისუფ­­ლე­ბის რისხვა. მისმა გულმა ვერ აი­ტანა თანამოძმეთა ღალატი. სავსებით ნათელი იყო, რომ ახალ აფხაზ ლიდერებს სრუ­ლიად განსხვავებული იდეალები ჰქონდათ. მათ უკვე არ შე­ეძ­ლოთ და არც სურდათ გი­ორგი შარვაშიძის ნაკვალევზე სვლა. ამისთვის არ აღუზ­რ­დია ისინი "დედა-რუსეთს". ეს შეუმჩნეველი არ დარ­ჩე­ნია იმდროინდელი ქართული საზო­გა­დო­­­ე­ბის თვალსაჩინო წარმომადგენლებს. კერ­ძოდ, აი, რა განაცხადა ამასთან დაკავ­ში­რე­ბით ცნო­­­ბილმა ქართველმა მოღვაწემ ნიკო თავდგირიძემ გიორგი შარვაშიძის დაკ­რ­­ძალ­ვა­ზე: „იმ აბ­ხა­­ზე­ბ­მა, რომლების ღირსებას უცხოელები შენით პატივს ცემდნენ, რომ­ლე­ბის თა­ვი­სუ­ფლე­ბი­სათვის შენ შესწირე მთელი შენი დიდებული კარიერა, ყოველივე შე­ნი ქო­ნება, სი­მ­დი­­დ­რე, შენი აქ ჩამოსვლა ვერც კი შეამჩნიეს... შენი აქ ყოფნით ვერ ისა­რ­გე­ბლეს... შენ­და­მი უყუ­რა­დ­ღე­ბობა სწო­რედ დანაშაულება იყო... რა უსამართლობა, რა ირონია ცხო­ვ­რე­ბის: მთე­ლი შე­ნი მშ­­ვენიერი, მომხიბლავი ახალ­გაზრდობის ძალა, არა ჩვე­უ­ლებ­რივი გა­ნ­სა­კუ­თ­რე­ბუ­ლი უპი­რატე­სო­ბით აღსავსე გარემოება მსხვერპლად შესწირე იმას, რომ შენს პა­ტარა, მა­გრამ შენთვის ცხოვრებაში ერთად-ერთ საფასურ-განძს - აბხაზეთს თა­ვი­სუ­ფ­ლება მო­­ვ­ლი­ნე­ბო­და და შენ უკა­ნასკნელი თავის ძალით, როგორც ბიბლიური სი­მო­ნი მი­ჰ­გე­ბე­ბო­დი მას, მაგრამ შე­­ნ­მა საყვარელმა ხალხმა-აბხაზებმა გვერდი აგიხვია, ვერ შე­გამჩნია შენ და იმ რუსის აღ­ზ­რ­და­-აზროვნება-მიმართულებით გაჟღენთილ ადა­მი­ა­ნებს მი­ჰყვა, რო­­­­მელთან ბრძო­ლას შე­ნი ხალხის დაჩაგვრისათვის მთელი შენი კაცთა შო­რის აღი­ა­რე­­ბული ბედ­ნი­ე­რება შეს­წი­რე"  [თეატრი... 1918; შა­რ­ვა­შიძე B, 2006: 39-40. ხაზგასმა ჩვენია, - ზ.პ.].

ასეთია ჩვენი დაკვირვებები შარვაშიძეთა სამთავრო სახლის ეროვნულ-სახელმ­წი­ფო­­­­ე­ბ­რივ და კულტურულ-პო­ლი­ტიკურ მენტალიტეტზე. რასაკვირველია, აქ მო­ტანილ მა­სა­­ლას არ შეიძლება ჰქონდეს მოცემული პრობლემის სრულად და ამომ­წუ­რა­ვად გაშუ­ქე­­ბის პრე­ტენზია, თუმცა, ამ მცირედითაც სავსებით ნათელია, რომ შარ­ვა­შიძეთა საგ­ვა­რე­­­ულოს წა­რ­მომადგენლები მთელი შუა საუ­კუ­ნე­ების მანძილზე და მოგ­ვიანებითაც (აფ­ხა­­­ზეთის სამ­თა­ვროს გაუქმებამდე და შემდგომაც) ერთმნიშვნელოვნად ასახიერებდნენ სა­ერთოქართულ ეროვნულ-სახელმწიფოებრივ და კულტურულ-პოლი­ტი­­კურ სამყა­როს და თა­ვიანთ თავს მოიაზრებდნენ ქარ­თული პოლიტიკური ელიტის განუყოფელ ნა­წი­ლად.

ფრაგმენტები აფხაზეთის მთა­ვარ შარვა­ში­ძე­თა ოფიციალური და არა­ოფი­ცია­ლუ­რი   მიმო­წე­რიდან­  იხ. [პაპასქირი, 2004:105-108, 120, 122, 126-127, 129-130, 166-170, 186].

სრული ტექსტი იხ. [სახალხო... 1989].

"სათხოვარი პუნქ­ტე­­ბის" ტექსტი თავდაპირველად შეუქმნიათ რუსეთის საგა­რეო სა­მი­ნი­ს­ტ­რო­ში, შემდეგ ის უთარგმნიათ ქართულად და, როგორც ორიგინალი, გიორგი შარ­ვა­­ში­ძის ხელ­მო­წე­რითა და ბეჭდით, აგ­რეთ­ვე, აფხაზეთის თავადთა ხელმოწერებით და­მო­­წ­მე­ბული, რუ­სუ­ლი ტექსტთან ერთად წარუდგენიათ რუ­სეთის ხელისუფ­ლე­ბი­სათვის [Па­й­чадзе, 1999:217] .

ამასთან დაკავშირებით არანაკლებ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია ისიც, რომ აფხაზეთის შემოერთებისას რუ­­სე­თის იმ­­პერიის ხელისუფლება თვითონაც ყოველ­ნა­ირად უკე­თებ­და რეკ­­ლა­მას ე.წ. "ის­ტო­­რი­ულ გა­რე­­მო­ებებს" და ხაზ­გას­მით ადასტუ­რებდა აფ­ხა­ზე­თისა და დანარჩენი საქართ­ველოს ისტო­რი­ულ ერ­თი­ა­ნობას. ეს ნათლად ჩანს გენერალ პა­ვ­ლე ციცია­ნო­­ვის გრაფ ა. ვო­რონცო­ვისადმი სანქტ-პეტერ­ბურ­გში მიწერილ 1803 წ. 27 ოქტომბრით და­თა­რი­ღე­ბუ­ლ შეტ­ყო­ბინებაში, რომელშიც ის აღნიშ­ნავ­და, რომ ქე­ლეშ-ბეი შარვაშიძე და მისი სა­­მ­­ფლობელო XV საუკუნეში წარმოადგენდა ივერიის პრო­ვინ­ციას [Ак­ты...1868:463].  ის­ტო­რი­უ­ლად ქართულ ქრისტიანულ სამყაროს აკუთვნებდა აფხა­ზეთს სა­­ქართ­ველოს კიდევ ერ­თი მთა­­ვა­რ­მა­რ­თე­ბელი გენერალ გუ­დო­ვი­ჩიც  [Акты... 1869:208-209] .

ამ მხრივ უაღრესად მნიშვნელოვანია  ალექსანდრე შარვაშიძის ცნობილი რეპლიკა:  "მე არა აფხაზი, არა­მედ ქართველი თავადი ვარ" - "Я не абхазский, а гру­зи­н­с­­кий князь" [ბერძენიშვილი, 1990:611. ხაზგასმა ჩვენია, - ზ.პ.].

ეს ლექსი მოიძია და გამოაქვეყნა ს. ლეკიშვილმა [ლეკიშვილი, 1975:256-257].

ეს მასალა გამოქვეყნებულია ბერლინში გამომავალ ქართულ გა­ზეთში "თეთრი გიორგი" 1931 წელს. იხ. [გაუცხოების... 1931; ჩიტაია, 2006: 125-126].