„ილიადის“ მეცხრე წიგნის 182-99 სტრიქონებში არსებული ორობითი რიცხვის ფორმებით გამოწვეულ ტექსტობრივ შეუსაბამობებს, რომლებზეც პირველად ანალიტიკურმა თეორიამ გაამახვილა ყურადღება, ჩემი აზრით, ლოგიკური ახსნა ეძებნება და ამდენად, ისინი ვერ ჩაითვლებიან სტრუქტურულ ხარვეზებად (დაწვრ. იხ. [ხინთიბიძე, 2016]). თუმცა, აქილევსის მიერ აგამემნონის ელჩობის ორგვარი „მისალმების“ (9.198 და 9.204) გაანალიზებამ გამოავლინა ახალი შეუსაბამობა; სიტყვების - τὼ δὲ βάτην („და წყვილი წავიდა“), ანუ აგამემნონის მიერ აქილევსთან გაგზავნილი მთელი ელჩობის 9.182a-ში გადმომცემი ეპიკური ფორმულის, არსი 9.192a-ში, გარკვეული თვალსაზრისით, შეცვლილია: 9.182a-ში მთლიანი დელეგაციის (კერძოდ, წარმოსახვით წყვილად - ორ მაცნედ და სამ ელჩად გააზრებული ხუთივე წევრის) აღმნიშვნელი „ფორმულა“ - 2+3 („და წყვილი წავიდა“) 9.192a-ში შეცვლილია მეორე „ფორმულით“ - 2+2, რომელიც მოიცავს ელჩობის უკვე მხოლოდ ოთხ წევრს, კერძოდ, აიას-ფოინიქსისა და ოდიოს-ევრიბატესისგან შემდგარ წარმოსახვით წყვილს („და წყვილი წავიდა“ – 192a), რადგან მომდევნო ნახევარკარედი - ἡγεῖτο δὲ δῖος Ὀδυσσεύς  („ღვთაებრივი ოდისევსი კი წინ მიუძღოდა“, 192b) წარმოქმნის ამავე დელეგაციის ახალ, მესამე ერთეულს! შედეგად, ტექსტის ამ ადგილას (192a) მანამდე არსებული „ფორმულის“ (182a-ის 2+3-ის) ნაცვლად ფიქსირდება ახალი „ფორმულა“: 2+2+1. ამ უკანასკნელში (192a), მისი წინამავლისგან (182a) განსხვავებით, იგივე სიტყვები - τὼ δὲ βάτην („და წყვილი წავიდა“) მოიცავს 2+2+1=2+3 „განტოლების“ მხოლოდ 2+2 ნაწილს, ანუ დელეგაციის არა ხუთივე წევრს, არამედ - მხოლოდ ოთხს. ამ ახალგამოვლენილი ტექსტობრივი შეუსაბამობის ახსნაც, ვფიქრობ, შესაძლებელია, თუკი დავუშვებთ, რომ თავდაპირველი, ანუ ჰომეროსის მიერ, სავარაუდოდ, ზეპირი ფორმით შექმნილი მცირე ზომის, ელჩობა მხოლოდ სამი წევრისგან შედგებოდა, კერძოდ, ორი მაცნისა და ოდისევსისგან, ანუ მის შემადგენლობაში არ შედიოდა მე-9 სიმღერის ახლანდელი ვერსიით ჩვენთვის ცნობილი კიდევ ორი ელჩი - აიასი და ფოინიქსი. (ზემოაღნიშნული დაშვების შესაძლებლობა განსახილველი პრობლემის მკვლევართა მიერ არასდროს გამხდარა მსჯელობის საგანი.)

მე-9 წიგნის ბოლოს ოდისევსის მიერ აგამემნონისათვის ელჩობის შედეგის არასწორად შეტყობინება, ჩემი აზრით, იმის საილუსტრაციო ფაქტობრივ მტკიცებულებად შეიძლება ჩაითვალოს, რომ, თუმცა ამჟამინდელი მე-9 წიგნის უშუალოდ წინა ვერსიაში (რომელიც, საბოლოო, ე.ი., ახლანდელ, ვერსიასთან შედარებით, იყო კვლავინდებურად მოკლე, მაგრამ უკვე ჩაწერილი, ანუ წერილობით დაფიქსირებული) აიასი და ფოინიქსი, იმხანად, უკვე იყვნენ ელჩობის წევრები, ისინი ჯერაც არ ღებულობდნენ მონაწილეობას ოდისევსისა და აქილევსის საუბარში (დაწვრ. იხ. [ხინთიბიძე, 2012]. ამდენად, ახლა, როცა ირკვევა, რომ თავდაპირველად ოდისევსი აგამემნონის მიერ (ორი მაცნის თანხლებით) აქილევსთან გაგზავნილი, საფიქრებელია, ერთადერთი ელჩი ყოფილიყო (იხ. წინა აბზაცი, ზემოთ), ჩვენ შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ მე-9 წიგნის ამჟამინდელ, ჩვენთვის ცნობილ და წერილობით განვრცობილ, ვერსიამდე მხოლოდ ერთი ვერსია კი არ უნდა არსებულიყო, რომელიც იქნებოდა უკვე ჩაწერილი, ანუ წერილობით დაფიქსირებული (თუმცა, ფოინიქსისა და აიასის „სიჩუმის“ გამო, სავარაუდოდ, ჯერაც ბოლომდე გაუვრცობელი), არამედ მანამდე უნდა ყოფილიყო კიდევ ერთი, უფრო ადრეული, კერძოდ, თავდაპირველი ვერსიაც (ზეპირი და ყველაზე უფრო მოკლე, მაგრამ კვლავაც ჰომეროსისეული), რომელშიც აქილევსთან მოლაპარაკებას - „უტყვი“ მაცნეების თანდასწრებით - ელჩთაგან მხოლოდ ოდისევსი ესწრებოდა და წარმართავდა (შდრ. [ხინთიბიძე, 2005: 317-8]).

არის თუ არა „ილიადის“ ახლანდელ ვერსიაში შემორჩენილი ზემოგამოთქმული ვარაუდის გამამყარებელი რაიმე ფაქტობრივი მონაცემი? ვფიქრობ, რომ ამ კითხვას დადებითი პასუხი უნდა გაეცეს: მე-19 წიგნში მათი შერიგების სცენაში აგამემნონი აუწყებს აქილევსს, რომ მისი სახელით ოდისევსის მიერ დაპირებული საჩუქრები გმირს ახლავე უკლებლივ გადაეცემა. მაგრამ აგამემნონი არაფერს ამბობს იმაზე, რომ ელჩობა სხვა წევრებისგანაც შედგებოდა; აი, მისი სიტყვებიც: „რაც შეეხება საჩუქრებს, მზად ვარ, რომ მოგითვალო უკლებლივ, რასაც გუშინ შენს ქოხში მოსული ღვთაებრივი ოდისევსი დაგპირდა“ (δῶρα δ᾽ ἐγὼν ὅδε πάντα παρασχέμεν ὅσσά τοι ἐλθὼν / χθιζὸς ἐνὶ κλισίῃσιν ὑπέσχετο δῖος Ὀδυσσεύς, 19.140-1). რა თქმა უნდა, სკეპტიკოსებმა შეიძლება გამოთქვან საწინაარმდეგო მოსაზრება, რომ აქილევსს ეს საჩუქრები, ფაქტობრივად, სწორედ ოდისევსმა შესთავაზა (თუმცა, შდრ.: 9.515-9-სა და 9.602b-5-ში ამავე საჩუქრებს აქილევსს ფოინიქსიც უშედეგოდ სთავაზობდა, ისევე როგორც 9.638-9a-ში - აიასიც). მაგრამ აგამემნონი გარკვევით ამბობს, რომ სწორედ ოდისევსი და მხოლოდ ოდისევსი იყო ის, ვინც „მივიდა აქილევსის ქოხში“ (τοι ἐλθὼν […] ἐνὶ κλισίῃσιν) და მას საჩუქრები შესთავაზა. (შდრ. აგრ. აგამემნონის სიტყვები ოდისევსისადმი 19.194-5a-ში: δῶρα […], ὅσσ᾽ Ἀχιλῆϊ / χθιζὸν ὑπέστημεν δώσειν – „საჩუქრები [...], რომლებიც აქილევსს ჩვენ [საფიქრებელია, აგამემნონი და ოდისევსი, - დანარჩენი ორი ელჩი, ანუ ფოინიქსი და აიასი, ისევ „დავიწყებულია“] გუშინ დავპირდით, რომ მივცემდით“.) 

კიდევ ერთი გარემოება, რომელზეც ჩვენი ყურადღება შეიძლება გავამახვილოთ, ისაა, რომ დანარჩენი ორი ელჩის მსგავსად აგამემნონი არც მაცნეებს ახსენებს; თუმცა, ეს არგუმენტი, ალბათ, მოკლებულია დამაჯერებლობას, რადგან მაცნეებს აქილევსთან მოლაპარაკებაში მონაწილეობა არ მიუღიათ და მხოლოდ სტატისტების როლში იყვნენ. ამდენად, აგამემნონის მიერ მათი ხსენება აუცილებელი არც უნდა ყოფილიყო. მაცნეების დაუსახელებლობის კიდევ ერთი და უფრო მნიშვნელოვანი მიზეზი, ალბათ, ისიც უნდა გამხდარიყო, რომ აქილევსს არ გახსენებოდა მხოლოდ მაცნეებისგან შემდგარი ელჩობა („ილიადის“ პირველი წიგნი), რომელმაც მისი განრისხება გამოიწვია, რის გამოც მეორე ელჩობას („ილიადის“ მე-9 წიგნი) აგამემნონმა მისი პირადი მაცნის - ტალთიბიოსის ნაცვლად უფრო „ნეიტრალური“ ოდიოსი გააყოლა (შდრ. [Hainsworth, 1993: 83 n. 170]). ასე რომ, ამ ყოველივეს გათვალისწინებით, ტექსტის ზემომითითებულ მონაკვეთებში აგამემნონის მიერ ორი ელჩის - აიასისა და ფოინიქსის მოუხსენიებლობა, ვფიქრობ, მხოლოდ იმით თუ აიხსნება, რომ თავდაპირველი ელჩობის სცენაში ისინი მოგვიანებით უნდა ყოფილიყვნენ ჩართული თავად ჰომეროსის მიერ.

ჩემი არგუმენტაციის გაზიარების შემთხვევაში ადვილად ასახსნელი გახდება მე-9 წიგნში ანალიტიკური თეორიის მიერ გამოვლენილი ყველა ის „სტრუქტურული ხარვეზი“, რომელთა „ნეიტრალიზებასაც“ უნიტარისტებმა ესოდენ დიდი ხანი მოანდომეს. ვგულისხმობ ელჩობის სცენაში არსებულ არაერთ ბუნდოვან ადგილს: დელეგაციის მეთაურად, თითქოს, ფოინიქსია არჩეული (9.168), მაგრამ აქილევსისაკენ მიმავალ დელეგაციას წინ ოდისევსი მიუძღვის (9.192b); ნესტორი ელჩობის თითოეულ წევრს თვალს უკრავს, თუმცა ისე, რომ მათი სახელები ნახსენები არაა (ნათელია, რომ თუკი ეს პასაჟი უკვე არსებობდა თავდაპირველ ვერსიაშიც, იქ ნესტორი თვალს უკრავდა მაცნეებსა და ოდისევსს), შემდეგ კი აღნიშნულია, რომ ნესტორი ყველაზე მეტად თვალს მაინც ოდისევსს უკრავდა (9.180b); აქილევსთან მოლაპარაკების დასაწყებად აიასი ნიშანს ფოინიქსს აძლევს (სავარაუდოდ, კიდევ ერთი გვიანდელი და კვლავაც ჰომეროსისეული ჩანართი), აქილევსთან საუბარს კი ოდისევსი იწყებს (9.223-5a); დაბოლოს, რატომ არის, რომ სუფრასთან მყოფთაგან მხოლოდ ოდისევსია ნახსენები, როგორც აქილევსის პირისპირ მჯდომი (9.218), აგამემნონი კი ელჩობის შედეგის შესახებ მხოლოდ ოდისევსს ეკითხება (9.672-3)?! ნეგის განმარტება (შდრ. აგრ. [გორდეზიანი, 1978: 77-9]), რომ „ოდისევსის ამგვარი ქცევა, როგორც თვითდამკვიდრების შაბლონური მოტივი, გადმოცემს მისი ხასიათის ერთ-ერთ ტრადიციულ თვისებას - თვალთმაქცობის უნარს“ [Nagy, 1979/1981: 51 §§14],  გვეხმარება გავიაზროთ, თუ რატომ უნდა დაეტოვებინა ჰომეროსს უცვლელად ზემოთ ჩამოთვლილი ბუნდოვანი ადგილები ელჩობის სცენის უკვე საბოლოოდ გაფართოებულ ვერსიაშიც.

ჩემი პასუხი კი უფრო მოკლეა - სხვა ელჩები იქ საერთოდ არ იმყოფებოდნენ, რადგან „ილიადის“ თავდაპირველ და სავარაუდოდ, ზეპირ ვერსიაში ელჩობა შედგებოდა მხოლოდ ოდისევსისა და ... მდუმარე მაცნეებისაგან და ამდენად, ის აერთიანებდა პირველი წიგნის ორ ერთმანეთისგან დამოუკიდებელ მისიას, რომლებიც, მე-9 წიგნის მსგავსად, კვლავაც აგამემნონის ბრძანებით განხორციელდა (შდრ. [Louden, 2002: 64]; 1.327-48a-ში აღწერილი პირველი მისიის დროს ორ მაცნეს აქილევსისგან აგამემნონთან მიჰყავს ბრისეისი, ხოლო მეორე მისიის ფარგლებში - 1.430b-87 - ოდისევსი ქრისეისს მამამისს უბრუნებს). ამდენად, ელჩობის სცენის თავდაპირველ, ზეპირსა და უმოკლეს, ვერსიაში ორობითი ფორმები, სავარაუდოდ, გადმოცემდნენ მაცნეებსა და ერთადერთ ელჩს, ე.ი., ისევ ვირტუალურ წყვილს: 2 + 1. ეს ორობითი ფორმები არც მას შემდეგ შეცვლილა, რაც განსახილველი სცენის ჩაწერამდე, ანუ წერილობით დაფიქსირებამდე, მასში ჩამატებული იქნა ორი „მდუმარე“ ელჩი (კერძოდ, აიასი და ფოინიქსი; ეს უკანასკნელი, ალბათობის დიდი ხარისხით, ელჩობის მეთაურად ჯერაც არ იქნებოდა არჩეული, მაგრამ დელეგაციაში მათი შეყვანა, როგორც ჩანს, უკვე მიანიშნებდა იმ პროცესის დაწყებაზე, რომლის თავდაპირველი მიზანიც ოდისევსის, როგორც დარწმუნება-დაყოლიების განუმეორებელი უნარით ტრადიციულად ცნობილი გმირის, სახელისათვის ერთგვარი ჩრდილის მიყენება იყო, საბოლოო მიზანი კი - აქილევსის გადაქცევა „ილიადის“ ერთადერთ პროტაგონისტად): პოეტურ ალღოს უნდა ეკარნახა ჰომეროსისათვის, რომ მის ქმნილებას გაცილებით უფრო ნაკლები ზიანი მიადგებოდა 9.192-ში ფორმულის (τὼ δὲ βάτην) არსის შეცვლით, ვიდრე ამგვარი ცვლილების „გამოსწორებით“ (დაწვრ. იხ. [ხინთიბიძე, 2012: 3) ბ)]).

თუმცა, საჭიროებისამებრ, ზოგიერთი სიტყვის „დაბოლოებაში“ ჰომეროსი მცირე ცვლილებებს, სავარაუდოდ, მაინც შეიტანდა (შდრ. „[...] ‘ტექსტის თანდათანობით დაფიქსირების’ პროცესი, გულდის მტკიცების მიუხედავად, ძნელად წარმოსადგენია [მანამდე არსებული ტექსტის ნაწილობრივ] წაშლის ან შესწორების შესაძლებლობის მთლიანად გამორიცხვის შემთხვევაში [...]“ [Mueller, 1984/1986: 166]). კერძოდ, ვირტუალური მრავლობითის ფუნქციის მქონე ზმნური ფორმა στὰν-ი, რომელიც ამჟამინდელი ვერსიის 9.193a-ში აღნიშნავს ელჩობის უკვე სამ ერთეულად დაყოფილ ხუთივე წევრს (2[მაცნე]+2[ელჩი]+1[ოდისევსი, როგორც წინამძღოლი]) თავდაპირველად გადმოცემული შეიძლება ყოფილიყო ვირტუალური ორობითის ფუნქციის მქონე στήτην-ით (და არა რეალური ორობითის, როგორც ეს 1.332a-შია ორწევრიანი ელჩობის შემთხვევაში), რადგან მისი საშუალებით აღნიშნული იქნებოდა იმჟამინდელი ელჩობის მხოლოდ ორ ერთეულად დაყოფილი სამი წევრი (2[მაცნე]+1[ოდისევსი, როგორც წინამძღოლი]). რაც შეეხება   ამჟამინდელი ვერსიის 9.197-ში აქილევსის მიერ ელჩობის ორობითით მისალმებას (χαίρετον / ἱκάνετον), თავდაპირველად ის შეიძლება ყოფილიყო აგრეთვე მრავლობითშიც, როგორც ეს პირველ წიგნშია ორი მაცნის შემთხვევაში (χαίρετε - 334a, ἴτ᾽ - 335a). ამასთანავე, 9.198-ის, ისევე როგორც 9.204-ის შემთხვევაში (თუკი აქილევსის ორგვარი მისალმების, ანუ 9.198-ის 9.204-ის სახით გამეორების, საჭიროება იმჟამად უკვე იქნებოდა) ზმნები და საკვანძო მნიშვნელობის სიტყვები - „უახლოესი მეგობრები“ (ახლანდელი ვერსიის ორობითი და მრავლობითი ფორმების, შესაბამისად, ἐστον-ის და φίλτατοί / φίλτατοι ἄνδρες / ὑπέασι-ს ნაცვლად) იმხანად არსებულ ერთადერთ ელჩთან, ანუ ოდისევსთან, მიმართებით, მხოლობითის ფორმით შეიძლება ყოფილიყვნენ გამოყენებული. საქმე ისაა, რომ აქილევსის მიერ მთელი დელეგაციის მრავლობითით მისალმებიდან (χαίρετε – „მოგესალმებით“) მხოლობითი რიცხვის სიტყვებზე - „უახლოესი მეგობარი“ გადასვლა (რაც ელჩების რაოდენობის ერთიდან სამამდე მატების გამო ახლანდელ ვერსიაში, უდავოდ, შეუძლებელია) იმის მკაფიოდ მიმანიშნებელი იქნებოდა, რომ აქილევსის „უახლოესი მეგობარი“ მხოლოდ ოდისევსია და არა მაცნეები(ც). თუმცა, ამ თავდაპირველი ელჩობის სცენაში შემდგომში კიდევ ორი ელჩის შემოყვანა ელჩებისადმი და მაცნეებისადმი აქილევსის სხვადასხვაგვარი დამოკიდებულების გადმოცემას (დაწვრ. იხ. [ხინთიბიძე, 2016: 1)]) უკვე შეუძლებელს გახდიდა: პირდაპირი გადასვლა მრავლობითიდან (მთელი ელჩობა, ანუ მისი ხუთივე წევრი, როგორც აქილევსის „ნამდვილი მეგობრები“, 9.197) ვირტუალურ ორობითზე - 2+1 (მხოლოდ სამი ელჩი, კერძოდ, ორი ელჩი, ანუ აიასი და ფოინიქსი და მათი წინამძღოლი, ე.ი. ოდისევსი, როგორც აქილევსის „უახლოესი მეგობრები“, 9.198) მსმენელთათვის უაღრესად ძნელად აღსაქმელი იქნებოდა; თანაც, იმის გათვალისწინებით, რომ  ელჩობის შემადგენლობაში იმჟამადაც ორი მაცნე იყო და მათი გადმოცემაც აგრეთვე ორობითით იყო შესაძლებელი (კერძოდ, ამჯერად უკვე რეალური ორობითით და არა, ფორმის მხრივ, მისი იდენტური ვირტუალურით), მსმენელთათვის გაუგებარი იქნებოდა, ვინ იყვნენ აქილევსისთვის „უახლოესი მეგობრები“ - მაცნეები, ელჩები, თუ ერთდროულად ერთნიც და მეორენიც? სავარაუდოდ, სწორედ ეს უნდა გამხდარიყო იმის მიზეზი, რომ აქილევსის მისალმება საბოლოო ვერსიის ამ ადგილას (9.196-8) ჰომეროსის მიერ მხოლოდ ორობითითაა გადმოცემული (ვინაიდან, მთელი დელეგაციის აღმნიშვნელი ვირტუალური ორობითიდან, კერძოდ, 3+2-დან ისევ ვირტუალურ ორობითზე „გადასვლა“, რომელიც, ამჯერად, მხოლოდ ელჩების აღმნიშვნელია - 2+1, „ილიადის“ მსმენელთათვის, აღქმის თვალსაზრისით, უფრო ბუნებრივი და შეუმჩნეველი უნდა ყოფილიყო). მაგრამ მომდევნო პასაჟში, როცა სამი ელჩი მაცნეებისაგან უკვე მთლიანად გაიმიჯნა და ამდენად, კონტექსტიც უფრო ნათელი გახდა, პოეტმა აქილევსს იგივე მისალმება უკვე მრავლობითში გაამეორებინა (9.204). დაბოლოს, ახლანდელი 9.199-ის ორობითი προτέρω-ც („წინა წყვილი“), თუკი ამჟამინდელის მსგავსად თავდაპირველ ვერსიაშიც აქილევსი მაცნეებს „დასასხდომად სუფრასთან არ იწვევდა“, ასევე მხოლობითით იქნებოდა გადმოცემული და თავისი მნიშვნელობით („წინა“) დაკავშირებული იქნებოდა მაცნეებზე შედარებით უფრო წინ მდგარ ოდისევსთან, როგორც ელჩობის ერთადერთ წევრთან, რომელიც  აქილევსმა სუფრასთან მიიპატიჟა. ამგვარად, „ილიადის“ მე-9 წიგნის უძველეს, უმოკლეს და ზეპირ ვერსიაში აქილევსის მისალმება ელჩობისადმი ჰომეროსული აუდიტორიისათვის შედარებით უფრო ადვილად აღსაქმელი უნდა ყოფილიყო.

მე-9 წიგნის ელჩობის სცენის 182-99 სტრიქონებში არსებული ორობითი ფორმების პრობლემა ჰომეროლოგებს არაერთგზის გამოუყენებიათ „ილიადის“ მრავალავტორობის ანალიტიკური თეორიის მხარდასაჭერ უდავო ფაქტობრივ მტკიცებულებად ([Page, 1959/1976: 297-315, 324-35], და სხვ.), ისევე როგორც - „წერილობითი ჰომეროსის“ თვალსაზრისის დასასაბუთებლად ([Goold, 1977: 10-12], [West, 1978: 44 n. 1], და სხვ.) და, პირიქით, მრავალგზის გაუანალიზებიათ „ზეპირი ჰომეროსის“ კონცეფციის პოზიციიდანაც ([Nagler, 1974, 95-96 n. 35], დისკუსიისათვის [Jensen, 1982: 43-44], აგრ. [Nagy, 1979/1981: 53-4 §§17-9], და სხვ., უკანასკნელ ხანებში [Louden, 2002]); ზემოჩამოთვლილ თვალსაზრისთაგან რომელი უფრო დამაჯერებლად ხსნის სხვადასხვა სახის სირთულეებს, რომლებიც წარმოიქმნებიან „ილიადის“ მე-9 წიგნის ორობითი, ანუ დუალისური, ფორმების ინტერპრეტაციის პროცესში?

ვფიქრობ, რომ კვლევის ზემოჩამოთვლილი სტრატეგიები „პრობლემის მხოლოდ ნაწილობრივი გადაჭრის“ გზას გვთავაზობენ (შდრ. [Louden, 2002: 62]): ანალიტიკურმა თეორიამ ყურადღება უდავოდ არსებულ პრობლემაზე მიგვაპყრობინა; ტრადიციულმა უნიტარიზმმა, ჩემი აზრით, წარმატებით შეძლო აეხსნა, თუ რატომ უნდა დაეტოვებინა დუალისური ფორმები ჰომეროსს უცვლელად ელჩობის ახალი წევრებით გაზრდის შემდეგ (ვგულისხმობ უკვე განვრცობილი ტექსტის კვლავინდებურად ორობითი რიცხვის გამოყენებით თავად ჰომეროსის მიერვე ახლებურად გააზრების შესაძლებლობას, შდრ. [ხინთიბიძე, 2012: 3) ა)]); ზეპირი პოეზიის თეორიის წარმომადგენელთა წარმატებული კვლევების შედეგად ახლა უკეთ გვესმის ეპიკური, ე.წ. გაქვავებული ფორმულების თუ ტიპური, შაბლონური თემებისა და სცენების ხშირი გამოყენებით აგებული ჰომეროსული კომპოზიციის თავისებურებები და ამდენად, ელჩობის სცენის კომპოზიციური არაორდინარულობაც; დაბოლოს, შედარებით ახალშექმნილი, თუ მას ასე შეიძლება ეწოდოს, ნეოუნიტარისტული კონცეფცია საშუალებას გვაძლევს წარმოვიდგინოთ ელჩობის სცენის  გაფართოების ზეპირი და წერილობითი ეტაპები, რომელთა „რეკონსტრუქციის“ მცდელობაც იმ პროცესის „მიმდინარეობის ზოგადი მიმართულებების“ გააზრების შესაძლებლობას იძლევა (შდრ. [Mueller, 1984/1986: 172), რომლის ბოლოსაც ელჩობის სცენას, ჩემი აზრით, ამჟამინდელი, საბოლოო სახე უნდა მიეღო. (შემდგომი მსჯელობა ემყარება, მეტწილად, ზემოწარმოდგენილ არგუმენტაციას, რომლის გაღრმავებაც, სამომავლოდ, პრობლემის დამატებით კვლევას საჭიროებს.)

მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ, ფაქტობრივად, არაფერი ვიცით ელჩობის თავდაპირველ, ზეპირსა და უმოკლეს, ვერსიაზე, რომელიც, ვფიქრობ, იმთავითვე უნდა ყოფილიყო ზეპირი „წინარე-ილიადის“ განუყოფელი ნაწილი (მაგრამ შდრ. [Mueller, 1984/1986: 173-4]), მაინც შესაძლებელია ვივარაუდოთ, რომ განსახილველი სცენა უნდა ყოფილიყო ისეთივე „კომპაქტური“ და „მთლიანად“ თხრობით-ნარატიული ხასიათის (ანუ მხოლოდ მცირე რაოდენობისა და ზომის დიალოგური ნაწილების შემცველი), როგორიც მსგავს ელჩობათა ამსახველი ორი სცენაა ამჟამინდელი „ილიადის“ პირველ წიგნში, კერძოდ, 327-48a-სა და 430b-87-ში. ჩვენ ვერც იმას ვიტყვით დაბეჯითებით, ელჩობა წარუმატებლად სრულდებოდა, როგორც ეს ამჟამინდელ ვერსიაშია, თუ, პირიქით, წარმატებულად. თუკი გავითვალისწინებთ იმ გარემოებას, რომ ოდისევსი ტრადიციულად ცნობილი იყო მისთვის დამახასიათებელი დარწმუნება-დაყოლიების განუმეორებელი უნარით, მაშინ შესაძლებელია ვივარაუდოთ, რომ თავდაპირველი ელჩობაც წარმატებით დასრულდებოდა (რისი სათანადოდ დასაბუთებისათვის უდავოდ აუცილებელი სხვა არგუმენტების წარმოდგენა აღემატება წინამდებარე სტატიის მიზანს) და ამ შემთხვევაში ელჩობის სცენა, როგორც ჩანს, აჩარჩოებდა ჰიპოთეტური ზეპირი „წინარე-ილიადის“ დამასრულებელ ნაწილს, ანუ პატროკლოსის სიკვდილის გარეშე აქილევსისა და აგამემნონის შერიგებას, რაც ამჟამინდელი პოემის ტექსტში არსებულ არაერთ ბუნდოვანებას მოჰფენდა ნათელს. კერძოდ, თუ რატომ იყო პოეტისათვის ესოდენ აუცილებელი და მნიშვნელოვანი, რომ სტრუქტურულად გაეწონასწორებინა ამჟამინდელი „ილიადის“ პირველი და მეცხრე წიგნები, ანუ თავდაპირველად მის მიერ ზეპირად შექმნილი მცირე პოემის დასაწყისი და დასასრული (შდრ. ბოურას [Bowra, 1930: 15-6] და უითმენის [Whitman, 1958: 157-83] მიერ გამოვლენილი პირველი და ბოლო წიგნების ურ­თი­ერთ­სი­მე­ტ­რი­უ­ლო­ბა, რომელიც ამჟამინდელი „ილიადის“ მონუმენტურობის მიუხედავად მაინც ზედმიწევნითი სიზუსტით გამოირჩევა). წარმატებული ელჩობა, სავარაუდოდ, პირდაპირ გრძელდებოდა ამჟამინდელი მე-19 წიგნის შესაბამისი ადგილებით, ანუ აქილევსისა და აგამემნონის შერიგებით. (შდრ., ერთი მხრივ, გარკვეულწილად ბუნდოვანი - “გუშინ”, ანუ χθιζὸς 9.141a-ში და χθιζὸν 19.195a-ში [დაწვრ. იხ ზემოთ], რომელიც, ფაქტობრივად, მოიცავს მე-9 წიგნიდან მე-18 წიგნის 242-ე სტრიქონამდე მომხდარ მრავალრიცხოვან მოვლენებს და მეორე მხრივ, სავარაუდოდ, მანამდე არსებული უფრო ადეკვატური - „ღამით“, რომლის გამოყენებაც პოემის საბოლოოდ გაფართოების შემდეგ უკვე უადგილო გახდებოდა: თავდაპირველ ვერსიაში ღამის ელჩობა საფიქრებელია პირდაპირ გაგრძელებულიყო დილის შერიგებით, მაგრამ ამჟამინდელი შერიგების სცენამდე ელჩობის ღამის შემდეგ უკვე კიდევ ერთი ღამეა გასული, რაც აუცილებელს გახდიდა ზემოაღნიშნულ ორ ადგილას თავდაპირველი - „ღამით“ ჩანაცვლებულიყო - „გუშინდელით“.)

ამგვარად, ჰიპოთეტური ზეპირი „წინარე-ილიადის“ საწყისი, შუა და დამასრულებელი ნაწილების სტრუქტურულ სიმეტრიას (რომლის სქემაც ქვემოთ უკომენტაროდაა წარმოდგენილი) ამგვარი სახე შეიძლება ჰქონოდა:

ა. კონფლიქტი აგამემნონსა და აქილევსს შორის ბრისეისის გამო

ბ. აგამემნონის ბრძანებით, ორი მაცნის მიერ აქილევსისაგან ბრისეისის წაყვანისა და 

   ოდისევსის მიერ ქრისეისის მამამისისთვის დაბრუნების შემდეგ აქილევსის განრისხება

გ. აგამემნონის მიერ ტროის ომის მოჩვენებითი დასრულების გადაწყვეტილების 

    გამოცხადება (ამჟამინდელი „ილიადის“ მე-2 წიგნი „ხომალდთა კატალოგის“ გამოკლებით)

დ. აქილევსის მიერ ბრძოლის გაგრძელებაზე უარის თქმით გამოწვეული შედეგები 

     (ამჟამინდელი „ილიადის“ მე-8 წიგნის შესაბამისი, კერძოდ, ნარატიული და არა 

     დიალოგური ნაწილები, რომლებშიც გადმოცემულია ტროელების - და არა აუცილებლად

     მხოლოდ ჰექტორის - მიერ ბერძნების შევიწროება; სავარაუდოდ, აგრეთვე მე-4, მე-5 და

     მე-7 წიგნების ზოგიერთი მსგავსი ადგილი)

გ’. აგამემნონის მიერ ტროის ომის ნამდვილად დასრულების გადაწყვეტილების გამოცხადება   

    (ამჟამინდელი „ილიადის“ მე-9 წიგნის დასაწყისი)

ბ’. აგამემნონის ბრძანებით, ორი მაცნის თანხლებით აქილევსთან მისული ოდისევსის მიერ 

     ბრისეისის დაბრუნების დაპირების შემდეგ აქილევსის რისხვის დაცხრომა

ა’. აგამემნონის მიერ აქილევსისთვის ბრისეისის დაბრუნება და მათი შერიგება

აი, ამგვარი შეიძლება ყოფილიყო ელჩობის სცენა (და ამასთანავე, ზეპირად შექმნილი მცირე ზომის „წინარე-ილიადა“) თავად ჰომეროსის მიერვე მის პირველად ჩაწერამდე, ანუ წერილობით დაფიქსირებამდე. ჩაწერის უმნიშვნელოვანესი პროცესის დასრულების შემდეგ მთელ პოემასთან ერთად ელჩობაც, სავარაუდოდ, „მრავალი წლის მანძილზე თანდათანობით, ეტაპობრივად ფართოვდებოდა“ (შდრ. [Mueller, 1984/1986: 166]) როგორც ზეპირ შესრულებათა პროცესში, ისე წერილობით („[...] ხანდახან [ჰომეროსს] უთუოდ გაუჩნდებოდა სურვილი, ცვლილებები შეეტანა ან დამატებები განეხორციელებინა [...] იმაში, რაც მას უკვე დაწერილი ან ნაკარნახები ჰქონდა; [...]“ [West, 2011: 391]); ამის „შედეგად წარმოქმნილი რედაქციული ხასიათის პრობლემის მოგვარება [რამდენადაც ტექსტი უკვე ჩაწერილი იყო, ანუ წერილობით დაფიქსირებული] შემდგომი გაფართოების გზით უფრო მოხერხდებოდა, ვიდრე შესწორება-შემცირების [...]“ [Mueller, 1984/1986: 161-2]. სწორედ ამის შედეგი უნდა იყოს, რომ ამჟამინდელი მე-9 წიგნის ელჩობის ტექსტში არის:

ა) აქაველთა ზედიზედ ორი შეკრება (თუმცა, შდრ. აგრ. მსგავსი სცენები პირველ, მე-2 და მე-19 წიგნებში [Lohmann, 1970: 214-27], [Hainsworth, 1993: 60 n. 11-2]): ერთი 9.9-78-ში - „საყოველთაო“ და მეორე 9.89-181-ში - „კერძო“ ხასიათის;

ბ) ელჩობას ჰყავს ერთდროულად ორი მეთაური - ფოინიქსი და ოდისევსი;

გ) აქილევსი ორჯერ „ესალმება“ ელჩობას, კერძოდ, იმეორებს თუ რაოდენ ახლობლები არიან მისთვის ელჩები (9.198-ში და განმეორებით 9.204-ში);

დ) 9.222-ში ოდისევსი სხვებთან ერთად იკლავს შიმშილისა და წყურვილის სურვილს, 9.223b-4-ში კი ის დაუყოვნებლივ ... ისევ ივსებს თასს ღვინით (თუმცა, შდრ. 9.92-5);

ე) უფრო მეტიც, თუმცა აქილევსი ელჩებს უკვე 9.198-ში ესალმება, რეტარდაციის, კერძოდ, 9.205-22-ის გამო (რომელიც, ალბათ, მოგვიანებითაა ჩამატებული ჰომეროსის მიერ) ოდისევსი მას საპასუხო მისალმებით მხოლოდ 26 სტრიქონის შემდეგ მიმართავს (!), კერძოდ, 9.225-ში;

ვ) 9.202-4-ში აქილევსი მოუწოდებს პატროკლოსს ღვინო გააზავოს, მაგრამ შემდეგ - 9.206-17-ში ორივე მათგანი ღვინის ნაცვლად საჭმლის მომზადებასა და სუფრაზე დაწყობას იწყებს;

ზ) თუ უძველეს ვერსიაში ოდისევსი მართლაც ერთადერთი ელჩი იყო, მაშინ ამჟამინდელი ვერსიის ἑκάστῳ - “თითოეულისათვის” (9.203) იმ სავარაუდო ვერსიაში მაცნეებსაც შეეხებოდა (თუკი 9.201-4 პასაჟი იმხანად უკვე არსებობდა), რომლებიც ამჟამინდელ ვერსიაში მოლაპარაკებათა მიმდინარეობისას მთლიანადაა „დავიწყებული“;

თ) როგორც ირკვევა (შდრ. 9.675-95), უკვე ჩაწერილ, თუმცა, კვლავაც მცირე ზომის ვერსიაში უნდა ყოფილიყო ოდისევსისათვის აქილევსის მიერ გაცემული ერთადერთი, ცალსახად უარყოფითი, პასუხი, ხოლო დანარჩენი ორი ელჩი მოლაპარაკებას, მართალია, უკვე ესწრებოდა, მაგრამ მასში მონაწილეობას ჯერაც არ იღებდა: თუმცა, უშუალოდ მომდევნო ვერსიაში (რომელიც უკვე ჩაწერილი იყო და ამდენად, ბუნებრივია, წერილობით ფართოვდებოდა) მანამდე მდუმარე ფოინიქსი და აიასი „ალაპარაკდნენ“, რაც აირეკლა აქაველთადმი დიომედესის გამამხნევებელ ახალჩამატებულ მიმართვაში, კერძოდ, 9.701-3-ში (დაწვრ. იხ. [ხინთიბიძე, 2012]);

ი) მე-9 წიგნის დასაწყისში ჩვენ ვხედავთ აგამემნონს, დიომედესსა და ნესტორს, მაგრამ წიგნის ბოლოს ნესტორი აღარსად ჩანს (თუმცა, ეს იმას სულაც არ ნიშნავს, რომ ნესტორი წიგნის დასაწყისში აუცილებლად მოგვიანებით იყო შეყვანილი, რადგან მე-9 წიგნის დასასრულსაც შეიძლება განეცადა ცვლილება);

კ) მე-9 წიგნის ბოლოს ოდისევსი აგამემნონს არასწორად ატყობინებს ელჩობის შედეგს (9.677-92), რომლის დროსაც „სწორედ მაცნეებთან მიმართებით იყენებს“ ორობით ფორმებს (κήρυκε δύω πεπνυμένω ἄμφω – „ორი მაცნე, ორივე კეთილგონიერი“, 9.689; შდრ. [Hainsworth, 1993: 86 (6)]). ოდისევსის აგამემნონისადმი მიმართვის კომენტირებისას ჰაინსუორთი ყურადღებას ამახვილებს მისი სიტყვების დიპლომატიურ ხასიათზე: „ოდისევსი დიპლომატიურად მოქმედებს და [აგამემნონს] აქილევსის სიტყვებს თანდათანობით აპარებს, რითიც ცდილობს თავი აარიდოს [აქილევსის მიერ თქმული] შეურაცხმყოფელი სიტყვების გამეორებას [...]“ [Hainsworth, 1993: 147 n. 677-92]. აღნიშნულის გათვალისწინებით, ვფიქრობ, რომ ორობითით ორ მაცნეზე ყურადღების გამახვილებით ოდისევსი აგამემნონს ორი მაცნის ელჩობას („ილიადის“ პირველი წიგნი) უნდა ახსენებდეს  და პარალელს ავლებდეს მასთან (შდრ. პირველ წიგნში აგამემნონიც ორ მაცნეს ისევ ორობით რიცხვში უბრძანებს მასთან ბრისეისის მიყვანას - ἔρχεσθον-ი 1.322-ში და ἑλόντ᾽-ი 1.323-ში; თუმცა იმ ადგილას ორობითების გამოყენება, განსაკუთრებით ბრძანებითი კილოს შემთხვევაში - ἔρχεσθον, გამოწვეულია ლოგიკური მახვილით: „ორივე თქვენთაგანი“, ანუ „სწორედ თქვენ ორნი“, წამოიყვანთ ბრისეისს აქილევსისგან და არა თავად მე, განსხვავებით ჩემი თავდაპირველი განზრახვისაგან - 1.137, შდრ. აგრ. 1.161). ასე რომ, ოდისევსი, როგორც ირკვევა, დიპლომატიურად უნდა ახვედრებდეს აგამემნონს ელჩობის წარუმატებლობის მიზეზს. თუმცა, ვფიქრობ, რომ ოდისევსის მიერ 9.689-ში ორობითების (κήρυκε δύω πεπνυμένω ἄμφω) გამოყენება შეიძლება უფრო მარტივადაც აიხსნას; კერძოდ, გმირის სურვილით ხაზი გაესვა, რომ არა მხოლოდ ერთი, არამედ ორივე მაცნეა „კეთილგონიერი“ და ამდენად, ორივე მათგანი (აიასთან ერთად, 9.689a) დაადასტურებდა მისი სიტყვების სიმართლეს. ჰაინსუორთი, ვფიქრობ, უდავოდ გადაჭარბებულ მნიშვნელობას ანიჭებს იმ ე. წ. არგუმენტს, რომ, რაკი „9.689-ში და ალბათ, [9.]170-შიც (ἑπέσθων) ორი მაცნე ორობითითაა მოხსენიებული, ეს ნათლად უნდა მიუთითებდეს იმაზე“ [Hainsworth, 1993: 86 (6)], რომ ჰომეროსი „[...] მიანიშნებს ორი მაცნის ელჩობაზე, რაც [ანუ აქილევსთან მხოლოდ ორი მაცნის გაგზავნა], სავარაუდოდ, აგამემნონის თავდაპირველი სურვილი უნდა ყოფილიყო [...]“ (შდრ. [Hainsworth, 1993: 87 (6)]); თავისი ცნობილი სტატიის ბოლოს სიგალიც სრულიად მოულოდნელად ცდილობს წარმოაჩინოს, რომ ამჟამინდელ ელჩობაშიც კი „მაცნეებთან მიმართებითა და ელჩობის ‘ოფიციალური’ მხარის გათვალისწინებით გააზრებული [9.]182-98-ის ორობითები გრამატიკულად მართებული გახდება და გამთლიანდება იმ, [მისი] რწმენით, ერთიანი ჩანაფიქრის სხვა მხარეებთან, რომელთა შორისაც არის [...] [9.]689-ში მაცნეების განმეორებითი მოხსენიება ორობითით [...]“ ([Segal, 1968: 113-4]. მაგრამ, ამგვარი ინტერპრეტაციით, რომელსაც უკანასკნელ ხანებში სხვა ჰომეროლოგებმაც დაუჭირეს მხარი ([Stanley, 1993: 351-3 n. 9] იქვეა ბიბლიოგრაფია), „აქილევსს უყურადღებოდ უნდა დაეტოვებინა სახელოვანი გმირები და მისალმებოდა მხოლოდ ორ უმნიშვნელო მაცნეს [ოდიოსსა და ევრიბატესს]“, რაც გრიფინის დამაჯერებელი მტკიცებით, „შეუძლებელი უნდა ყოფილიყო“ [Griffin, 1995: 52]). ამასთანავე, ვფიქრობ, გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ თავდაპირველი ელჩობის სავარაუდო წარმატებულობა ამჟამინდელ 9.689-ს გვიანდელ ჩანართად აქცევს;

ლ) დაბოლოს, ყურადღებას გავამახვილებდი მე-9 წიგნის კიდევ ორ პასაჟზე (656-7 და 669-70a), რომლებიც ამჟამინდელ ვერსიაში ელჩობის აგამემნონთან დაბრუნებას მრავლობითით გადმოცემს: ტრადიციული უნიტარისტული მიდგომით, აქ ჰომეროსი ითვალისწინებს მაცნეებსაც [გორდეზიანი, 1978: 76]. მაგრამ იმ გარემოებათა გათვალისწინებით, რომ ეს და ზოგიერთი სხვა ზემოგანხილული ბუნდოვანი პასაჟი ჰომეროსს უცვლელად უნდა ჰქონოდა გადმოტანილი ელჩობის უძველესი ვერსიიდან, ხოლო თავდაპირველი ელჩობა კი, სავარაუდოდ, მხოლოდ ოდისევსისა და ორი მაცნისაგან შედგებოდა, ისმის კითხვა (შდრ. აგრ. [Hainsworth, 1993: 85 n. 182]): როგორი შემადგენლობის უნდა ყოფილიყო უკან, აგამემნონთან, მიმავალი დელეგაცია, რომ ვირტუალური ორობითით მისი გადმოცემა ჰომეროსს უკვე ვეღარ შესძლებოდა? ჩემი პასუხი ჰაინსუორთის პასუხისაგან ამჯერადაც განსხვავებულია: უკან მიმავალი წარმატებული ელჩობის შემადგენლობაში, სავარაუდოდ, იქნებოდა აგამემნონთან შესარიგებლად მიმავალი აქილევსიც, მარტო ან თანამებრძოლ მირმიდონელებთან (და მათ შორის პატროკლოსთან) ერთად. მაგრამ ელჩობის შემადგენლობაში უკვე მესამე ერთეულის გაჩენა დელეგაციის ორობითით გადმოცემას, სავარაუდოდ, შეუძლებელს გახდიდა.  

ყველა ზემოგანხილული ბუნდოვანი ადგილი, ჩემი აზრით, იმაზე მიუთითებს, რომ ამჟამინდელი ელჩობის სცენისა და „ილიადის“ მთელი მე-9 სიმღერის ფორმირება უნდა მომხდარიყო თავად ჰომეროსის მიერ განხორციელებულ მრავალწლიან, ეტაპობრივ (კერძოდ, ზეპირ, ჩაწერილ და წერილობით) გაფართოებათა პროცესში, რომელთა გამომწვევი მიზეზების უფრო დაწვრილებით განხილვა დისკუსიის გაგრძელებას საჭიროებს.ⁱ   

ⁱ მხარდაჭერისათვის მადლიერება მინდა გამოვხატო ანონიმი ოპონენტებისადმი, განსაკუთრებით იმ ვრცელი რეცენზიის ავტორის მიმართ, რომლის ცალკეული მოსაზრებებიც გათვალისწინებული იქნა ამ და მანამდე გამოქვეყნებულ სტატიაზე მუშაობის საწყის ეტაპზე.