თანამედროვე აზროვნებაში ინტერდისციპლინარიზმისა და ინტერლიტერატურულობის აქტუალობის ფონზე განსაკუთრებით საინტერესოა პოეზიისა და ფილოსოფიის ურთიერთმიმართების კვლევა. ფრიდრიხ ნიცშეს გავლენის მასშტაბების გათვალისწინებით, ქართველი პოეტების ნიცშეს ფილოსოფიასთან მიმართების კვლევა თავისთავად მნიშვნელოვანია, მით უფრო, როცა ამის ექსპლიციტური საფუძველიც არსებობს ისეთ მნიშვნელოვან პოეტთან, როგორიც გალაკტიონია. 1918 წელს გალაკტიონი მოსკოვში ეცნობა და თარგმნის ნიცშეს თხზულებებს, გარდა ამისა თავის სტატიებსა და დღიურებში მას 11-ჯერ ახსენებს. გალაკტიონის და ნიცშეს ურთიერთმიმართების კვლევა უნდა დაიწყოს სწორედ გალაკტიონის მიერ ნიცშეს რეცეფციის ამ ექსპლიციტური შემთხვევების განხილვით, ეს იქნება მომდევნო სტრუქტურულ-ტიპოლოგიური კომპარაციის ერთგვარი გენეტიკურ-კონტაქტური საფუძველი. სტატია მიზნად არ ისახავს ფართო კონტექსტურ ანალიზს გალაკტიონის სხვა ნააზრევებისა თუ პოეტური ტექსტების გათვალისწინებით, ესაა მხოლოდ იმ პასაჟების შეპირისპირება ნიცშეს ფილოსოფიასთან, რომლებშიც გალაკტიონი პირდაპირ ახსენებს ნიცშეს. ამდენად, სტატიის თემაა გალაკტიონის მიერ ნიცშეს უშუალო რეცეფცია ექსპლიციტურ დონეზე და არა ზოგადკონტექსტური მიმართება.

  ხსენებული 11 შემთხვევა მოვიძიე ინტერნეტპორტალზე galaktion.ge, რადგან 1975 წელს გამოცემულ კრებულში, რომელშიც შესულია გალაკტიონის წერილები და ფრაგმენტები დღიურებიდან, ნიცშეს ხსენებაც არაა, გასაგები მიზეზების გამო. ერთი და იმავე სათაურის მქონე სტატიები წიგნში სხვა ფორმითა და შინაარსითაა შეტანილი, პორტალზე კი, როგორც ჩანს, მოცემულია მისი შავი მონახაზი, თავდაპირველი ვარიანტი, შეიძლება ითქვას, პირვანდელი, ცენზურამდელი სახე.

  ნიცშეს ფილოსოფია, მისი მრავალფეროვანი სტილის, ერთი შეხედვით წინააღმდეგობრივი განცხადებებისა და იდეების ქრონოლოგიური ცვალებადობის გამო არა ერთხელ გამხდარა სპეკულაციის, არასწორი ინტერპრეტაციისა და მანიპულაციის საგანი. როგორც ვენერა კავთიაშვილი აღნიშნავს, გალაკტიონის ახალგაზრდობის დროს ნიცშეს მიემართებოდა ისეთი იარლიყები, როგორებიცაა – „დემოკრატი და სახალხო რევოლუციონერი“, „დეკადენტი“, „სიმბოლისტი“ [კავთიაშვილი, 2004: 153]. ბუნებრივია, გალაკტიონისეული გაგებაც არ იქნება ზუსტი და სრულყოფილი, ამიტომ, ნიცშეს შემოქმედების ჩემეული კვლევის საფუძველზე ვეცდები, ვაჩვენო, რა შესაბამისობა ან შეუსაბამობა არსებობს მისეულ ინტერპრეტაციაში.

  უპირველესად, უნდა აღინიშნოს ის ჩანაწერები, რომლებიდანაც ცხადი ხდება, ნიცშეს რომელი ნაწარმოებები აქვს გალაკტიონს ნამდვილად წაკითხული, ეს იქნება ერთგვარი „გენეტიკურ-კონტაქტური“ შესავალი – 1. 1923 წელს, სტატიის მონახაზში  – „პოეზიის დღე“ – გალაკტიონი ქართულ პოეზიაზე საუბრისას წერს: „ყველაფერი რაიმე ღირსების მქონე უსათუოდ მსუბუქი და გამჭვირვალეა – ამბობს ნიცშე“ [ტაბიძე, 2018d: 1], 2], ასევე 1941 წლის დღიურში გალაკტიონი ჩანაწერში სათაურით „თემები პატარ-პატარა წერილებისათვის“, წერს: 2. „Из стран народ куда идет“ [მღერის მთელი ჯარი – ჯარი კი არა სტატისტები. გეგონებათ ბევრიაო. ნამდვილად კი სულ რამდენიმე კაცია. კარმენი. ბიზე. ნიცშეს წერილი ვაგნერის წინააღმდეგ. კარმენი]“ [ტაბიძე, 2018e: 1]. 3. ამავე კონტექსტში, 1941 წლის დღიურში გალაკტიონი წერს: „მსუბუქი ქნარის“ პრობლემა დასმულია. „მდუმარებით შემოსილი შეღამების ქნარი, ქროლვით იწვევს ცისფერ ლანდებს და ხეებში აქსოვს“ [ყდა ჩემი პირველი წიგნის. ნიცშეს წერილები „ვაგნერიანობის საკითხზე“ – სადაც ირჩევა კარმენის ავტორის – ბიზეს სიმსუბუქე]. ქნარისა და ჩანგის პრობლემა. როგორ გადადის ქნარი „ჩანგში?“ [ტაბიძე, 2018f: 1].

  მართლაც, „ვაგნერის საკითხის” [და არა „ვაგნერიანობის საკითხზედ“] შესავალშივე ნიცშე ჟორჟ ბიზეს „კარმენზე“ წერს: „ეს მუსიკა მე მიმაჩნია სრულყოფილად. ის გიახლოვდება მსუბუქად, მოქნილად, შესაბამისად, თავაზიანობით. ის მეგობრულია, ის არ ო ფ ლ ი ა ნ ო ბ ს. „კარგი არის მსუბუქი, ყველაფერი ღვთაებრივი დადის დახვეწილი ტერფებით“: ჩემი ესთეტიკის პირველი პრინციპი“ [Nietzsche, 2005a: 234].

  1923 წელს,  სტატიის მონახაზში „ძვირფასი საფლავები“, გალაკტიონი შესავლად განიხილავდა ფრაგმენტს, რომელიც იწყება ასე:  „მახლობელი მიზანი ბუნებისა მისი პროცესის მთელ მრავალფერობაში არის არა სიხარული, არამედ – წამება, ტანჯვა, როგორც შეუდარებელი გზა შეგნებულ პიროვნების ზნეობრივი გამოჭედისთვის. სულიერ მიმდევარს პლატონისა და შოპენჰაუერის, ჩვენი დროის წამებულს სკეპტიკი ფრიდრიხ ნიცშეს აქედან გამოყავს თავის ფილოსოფიაში უახლოესი მიზნები ხელოვნებისა...“ [ტაბიძე, 2018a: 1].

  აქ ჩვენთვის საინტერესოა ნახსენები თემების ურთიერთკავშირი და გარკვეული წინააღმდეგობაც. ტანჯვა, მისი კავშირი ხელოვნებასთან და ამ ყოველივესთან დაკავშირებით ნიცშეს დაპირისპირება შოპენჰაუერთან და ასევე გარკვეულწილად პლატონთანაც - სწორედ ამის დამტკიცებას შევეცდებით გალაკტიონისეული რეცეფციის საპირისპიროდ.

  ზემოხსენებულ პასაჟში ნახსენები ეპითეტი – „წამებული სკეპტიკოსი“ შთაგონებული უნდა იყოს ნაწარმოებისგან „ნიცშე ვაგნერის წინააღმდეგ“, რომლის ეპილოგში ვკითხულობთ: „მხოლოდ დიდი ტკივილია სულის საბოლოო გამათავისუფლებელი, ისევე როგორც დ ი დ ი  ე ჭ ვ ი ს მასწავლებელი“ [Nietzsche, 2005a: 280]. ამ პასაჟში ნიცშე საუბრობს დიდ ტკივილზე, რომელიც შეკითხვების დასმას ასწავლის ტკივილზე, რომლის შედეგად „რწმენა სიცოცხლისადმი ქრება; თავად სიცოცხლე ხდება პ რ ო ბ ლ ე მ ა . – თუმცა არ უნდა დავასკვნათ, რომ ეს აუცილებლად აქცევს ადამიანს დაღვრემილად, ღამურად! თვით სიცოცხლის სიყვარულიც კი შეუძლებელი როდია, – ოღონდ ადამიანს უყვარს ს ხ ვ ა გ ვ ა რ ა დ ...  ეს არის სიყვარული ქალისადმი, რომელიც გაეჭვიანებს“ [Nietzsche, 2005a: 280-281]. სხვათაშორის, ამავე სიტყვებს წერს ნიცშე „მხიარული მეცნიერების“ წინასიტყვაობაში [Nietzsche, 2008: 7], ხოლო ზემოხსენებულ ნაწარმოებში „ნიცშე ვაგნერის წინააღმდეგ“, ასევე ვკითხულობთ: „რანგობრივი იერარქია თითქმის განისაზღვრება მხოლოდ იმით, თუ რამდენად ღრმად შეუძლიათ ადამიანებს იტანჯონ“, იქვე ნიცშე ამატებს: „ღრმა ტანჯვა ადამიანს ხდის კეთილშობილს; ის გამოარჩევს“ [Nietzsche, 2005a: 279].

  სხვაგან ნიცშე მიმართავს ჰედონისტებს, პესიმისტებს, უტილიტარისტებსა და ევდემონისტებს: „ეს დისციპლინა ტანჯვისა, დ ი ა დ ი ტანჯვისა - განა არ იცით, რომ მხოლოდ  ეს  დისციპლინაა, რომელიც განსაზღვრავდა კაცობრიობის აღმასვლას ამ დრომდე?  სულის დაძაბულობა კატასტროფის დროს, რომელიც მას გადასცემს თავის ძალას, თავის თრთოლვას დიდი ნანგრევების პირისპირ, თავის გამომგონებლობასა და გაბედულებას, უბედურების ატანის, გაძლების, გაგების და გამოყენებისათვის და რაც თუ თქვენში ოდესმე რაიმე სიღრმე, იდუმალება, საბურველი, სულისკვეთება, ოსტატობა ან სიდიადე ყოფილა:  – განა იგი ტანჯვის, დიადი ტანჯვის დისციპლინის პირობებში არ მოგენიჭათ? ადამიანში  შ ე მ ო ქ მ ე დ ი  და  ქ მ ნ ი ლ ე ბ ა  გაერთიანებულია: ადამიანში არ არის მხოლოდ მასალა, ფრაგმენტი, სიჭარბე, თიხა, ნანგრევები, უაზრობა, ქაოსი, არამედ არის ასევე შემოქმედი, ფორმის მიმცემი, ჩაქუჩის სიმტკიცე, მჭვრეტელის ღვთაებრიობა და მეშვიდე დღე – ხვდებით თქვენ ამ კონტრასტს? და ეგ  თ ქ ვ ე ნ ი  თანალმობა „ქმნილებისადმი ადამიანში“ მიმართულია იმისაკენ, რაც არის ყალიბში გამოყვანილი, დატეხილი, ნაჭედი,  დაბზარული, დამწვარი, ნაწრთობი, განწმენდილი, – იმისაკენ, რომელიც აუცილებლად უნდა  დ ა ი ტ ა ნ ჯ ო ს  და  გ ა ნ კ უ თ ვ ნ ი ლ ი ა  ტანჯვისათვის?“[ნიცშე, 2002 : 116-117].

  საინტერესოა ასევე შემდეგი პასაჟიც: „იმ ტიპის ადამიანებს, რ ო მ ე ლ ი ც  ჩ ე მ თ ვ ი ს  მ ნ ი შ ვ ნ ე ლ ო ვ ა ნ ი ა , მე ვუსურვებ ტანჯვას, იზოლაციას, ავადმყოფობას, ცუდ მოპყრობას, დამცირებას - ვუსურვებ, რომ ღრმა თვითზიზღი, თვითუნდობლობის წამება, მარცხის სიმწარე მათთვის უცხო არ იყოს: მე არ გამაჩნია არანაირი თანალმობა მათ მიმართ, რადგან რასაც მე ვუსურვებ, მხოლოდ მას შეუძლია შეამოწმოს, აქვს თუ არა ამ ადამიანს რაიმე ღ ი რ ე ბ უ ლ ე ბ ა  – ი დ გ ე ბ ა  თ უ  ა რ ა  ი ს  მ ტ კ ი ც ე დ ...“ [Nietzsche, 2018a: 1] 

  გალაკტიონი იქვე ხელოვნების მიზანსაც ტანჯვას უკავშირებს, ამასთან, ამ ფრაგმენტის წინა ფრაგმენტში საუბრობს ტანჯულ ყაზბეგზე, რაც შემდეგ ზოგადად ქართულ მწერლობაზე ვრცელდება, ამ ფრაგმენტსაც გალაკტიონი სტატიის შესავლად განიხილავდა: „შიშველი წამება, სრულიად დაუფარავი გრძნობა მარტოობისა, მუნჯი უფსკრული სამარისებური დუმილისა, განუჭვრეტელი ნისლი საბედისწერო შეშლილობისა - აი, მუდმივი მხატვრული სტიქია ქართული მწერლობის“ [ტაბიძე, 2018a: 1].

  მართლაც, ნიცშეს მიხედვით, ტრაგიკული ხელოვნება [მუსიკა, ტრაგედია] დასტურყოფს სიცოცხლეს, რადგან არ გაურბის და წარმოაჩენს ცხოვრების „საშინელ სიმართლეს“, დიონისურ ქაოსს, ტანჯვას, თუმცა ეს რომ აუტანელი არ გახდეს, მუდამ ახლავს აპოლონური ილუზიის ელემენტი, ესაა ერთგვარი სინთეზი [Nietzsche, 1999: 40].

  გალაკტიონი აგრძელებს: „მხატვარ-შემოქმედში იხსნება შინაგანი ერთობა ყველა არსებისა, მეტაფიზიკური ერთობა მსოფლიოს სამარადისო არსებობისა. თითოეული პიროვნების ტანჯვასა და სიხარულში, მისი აზრებისა და გრძნობების მოძრაობაში ხელოვნება აღნიშნავს [მხოლოდ] მას, რაც ტიპიურია“ [ტაბიძე, 2018a: 1].

  მართლაც, ნიცშეს აზრით, ლირიკული პოეტის სუბიექტურობა, ეგო ან იდენტობა ნებდება პირველად ერთიანობას – პოეტის „მე“ ქრება და რასაც ის ატარებს, გამოსხივდება „არსებობის უფსკრულიდან“. მოდერნული პოეტისგან განსხვავებით ანტიკური ლირიკული პოეტი არის შუამავალი იმისა, რაც ყველაზე რეალურია, პირველადი ერთიანობისა, ესაა ექსტაზური განწყობა, რაც პოეტს შეაძლებინებს დათმოს თავისი სუბიექტურობა, რათა შევიდეს დიონისური დისინდივიდუაციის მდგომარეობაში [Del Caro, 2012: 60].

  გალაკტიონი ისევ აგრძელებს: „მაშინაც კი, როცა ტრაგედია თავდება გმირის სიკვდილით. ჩვენ გამოგვაქვს მისგან გამამხნევებელი გრძნობა შერიგებისა და დამშვიდებისა. ჩვენ ვგრძნობთ, რომ ის, რაც მოკვდა გმირში, განაგრძობს ცხოვრებას ჩვენში, ჩვენ გამსჭვალულნი ვართ სამარადჟამო ცხოვრების შეცნობით, შეგნებით, ეს შეცნობა კი ყოველთვის დღესასწაულობს თავის გამარჯვებას სიკვდილზე და განაახლებს მსოფლიოს ყოველთვის [საგაზაფხულო] სილამაზით. არსებობა თითოეული ჩვენგანის გარდამავალი წამია, მიუხედავად ამისა [ხელოვნება] საღი მწუხარება აძლევს ჩვენს არსებობას სამარადისო ხასიათის უფლებებს... ტრაგიული გმირობა, თავგანწირულება, ხელოვნების უკვდავ ფიცრებზე ამოკვეთილი, ადრე თუ გვიან გამოსყიდული იქნება“ [ტაბიძე, 2018a: 1].

  ეს უკავშირდება ნიცშეს ერთ-ერთ პირველ ნაწარმოებს – „ტრაგედიის დაბადება მუსიკის სულიდან“, სადაც  ყველაზე მეტად ეტყობა შოპენჰაუერის გავლენა. უნდა აღინიშოს, რომ სწორედ ამ წიგნის ფრაგმენტები თარგმნა გალაკტიონმა.  ახალგაზრდა ნიცშეს თანახმად, მეტაფიზიკური ნუგეში გულისხმობს, რომ ქაოტური სამყაროს მიღმა არსებობს საფუძველმდებარე, „პრიმორდიალური ერთიანობა“ [Came, 2014: 93], ემპირიული სამყარო იმდენად საზარელია, რომ გვჭირდება მეტაფიზიკურად განსხვავებული სამყაროს მითი [Came, 2014: 93-94]. ახალგაზრდა ნიცშე თავის დიონისიანიზმს უკავშირებდა არტისტულ მეტაფიზიკას, რომელიც, თავის მხრივ, დაკავშირებულია შოპენჰაუერის მეტაფიზიკურ მსოფლმხედველობასთან [Del Caro, 2013: 109]. ნიცშესთვის უმაღლესი ხელოვნება ისაა, რომელიც ყველაზე სრულად ავლენს ჭეშმარიტებას, თუმცა ხელოვნების ყველა ფორმა შეიცავს ილუზიის ელემენტს, პლატონისგან განსხვავებით, ნიცშე თვლის, რომ ილუზია საჭიროა, იგი აუცილებელია, ის გვიცავს, რომ სიცოცხლე აუტანელი არ გახდეს, ამ ილუზიის უმაღლესი ფორმაა აპოლონური ხელოვნება, თუმცა იგი ერთადერთი როდია, არსებობს ასევე მისტიკური რელიგია, რომელიც გვთავაზობს „მეტაფიზიკურ ნუგეშს, რომ ფენომენების გრიგალის ქვემოთ მარადიული სამყარო განაგრძობს დენას დაურღვევლად“ [Silk, 1981: 348].

  როგორც ჩანს, გალაკტიონი შესაძლოა კარგად არ იცნობს ნიცშეს მოგვიანო სწავლებას, რომელიც განსხვავებულია და აღარ მოიაზრებს მეტაფიზიკურ ერთობას ან მარადიულ ცხოვრებას, ან რაიმეგვარ გამოსყიდვას. მოგვიანებით ნიცშემ მთლიანად უარყო შოპენჰაუერი და მეტაფიზიკა, მან „ხელახლა შექმნა დიონისური წმინდად ფიზიკურ და ფიზიოლოგიურ საფუძველზე, დააფუძნა რა ზესიჭარბის, აყვავებული ვიტალურობის, გამანადგურებელი ქაოსის, ძალის და სიცოცხლის დასტურყოფის უნარის ცნებები. ეს გვიანდელი დიონისური თვისებები არ საჭიროებენ დაცვას მეტაფიზიკური საფუძვლით, რადგან ის თავისთავად ცხადი მოვლენებია“ [Del Caro, 2013: 109].

  „ასე იტყოდა ზარატუსტრაში“ უარყოფილია ძველი მსოფლმხედველობა, ზარატუსტრა ამბობს: „ავადმყოფები და მომაკვდავები იყვნენ ისინი, ვინც შეიძულა სხეული და მიწა და მოიგონა ზეციური და სისხლის გამომსყიდველი წვეთები“ Nietzsche, 2006b: 21].  სიცოცხლის ბოლომდე დასტურყოფა ვერ მოხდება, თუ არსებობს რწმენა სულის და მიღმიერი სამყაროსი [Bunnin... 2003: 837], ანუ მეტაფიზიკურის გაუქმება უკავშირდება ასევე მის პრობლემურობას. ნიცშეს მიხედვით, პრობლემა ამგვარ ნუგეშში არის ის, რომ იგი ძალიან კარგად მუშაობს.  უკიდურესი რელიგიური ასკეტიზმის შემთხვევაში იმქვეყნიურობის იდეით იმდენად მოხიბლული ვხდებით, რომ ცოტა მოტივაცია გვაქვს დავრჩეთ ემპირიულ სამყაროში ჩართულები [Came,  2014: 94]. ნიცშეს მიხედვით, დიონისური მდგომარეობის მიზანია ჩვენი გათავისუფლება ცხოვრების ტვირთისგან ექსტაზური გამოცდილების მეშვეობით, რაც „გამოიხატება სიმთვრალესა და სექსუალურ გაშმაგებაში და ვლინდება უფრო ურბანულ ფორმებში როგორც მუსიკისა და ცეკვის ხელოვნება და რელიგიური მისტიციზმის გარკვეული სახეობები” [Came, 2013: 214]. მაგრამ დიონისური ექსტაზი მოიცავს ლეთარგიულ ელემენტსაც, ექსტაზისგან გამოსვლის შემდეგ დიონისიანელი, ისევ ეჩეხება რა რეალობას,  მიდრეკილია ასკეტიზმისა და ნების უარყოფისაკენ [Came, 2013: 214]. „ორგიასტულ გამოცდილებას ადამიანები მიჰყავს მხოლოდ ერთი მიმართულებით, ინდური ბუდიზმის გზისკენ“ [Came, 2014: 93], შესაძლოა მოგვეჩვენოს, რომ ნიცშე ქადაგებს მსგავს ესკაპიზმს და თანაც მას მიიჩნევს „დიონისურად“. მაგრამ ნიცშე წმინდა დიონისურ ტრადიციას როდი იცავს, არამედ იგი ავითარებს მის ბერძნულ გაშუალებას, ანუ ტრაგედიას, როგორც ბუდისტური მსოფლმხედველობის შინაარსის პოზიტიურ წარმოდგენას; ტრაგიკული კულტურა დიონისურის და აპოლონურის შერწყმაა [Came, 2014: 94].

  მოგვიანებით, ნიცშეს შემოაქვს ტერმინი „გადალახვა“: „რაც აქცევს გადალახვას ასეთ ძნელ, შიშისმომგვრელ და ნამდვილად გმირულ მოვლენად, არის მოთხოვნა, რომ აქტიურად მოვიტოვოთ უკან ყველაფერი, რაც უსაფრთხოა და ნაცნობი [ტკივილებისა და სიხარულების ჩათვლით], და რაც ვართ ჩვენ და რასაც ვაფასებთ, ამდენად, სერიოზულად უნდა მოვახდინოთ ჩვენი იდენტობის დესტაბილიზაცია. ალბათ, კიდევ უფრო შიშისმომგვრელია ის, რომ გადალახვა დამატებით მოითხოვს საპირისპირო და წინააღმდეგობრივი ვალდებულებებისა და ღირებულებების ერთად შენარჩუნებას – არც მათ სინთეზს, არც მათ უარყოფას, არც მათგან უფრო არახელსაყრელის დათრგუნვას ან განადგურებას, თვით არც მათ გაქრობას დროებით ინტოქსიკაციაში – არამედ მათი კონფლიქტისა და წინააღმდეგობის ერთად შენარჩუნებას ერთ გაცნობიერებულ და მკაფიო დასტურყოფაში” [Came, 2013: 275].

  საგულისხმოა, რომ გალაკტიონი ზემოგანხილულ ჩანაწერს ასრულებს სიტყვებით: „ტრაგიული გმირობა, თავგანწირულება, ხელოვნების უკვდავ ფიცრებზე ამოკვეთილი, ადრე თუ გვიან გამოსყიდული იქნება.“ ესაა, ერთი მხრივ, ნიცშეს „ტრაგიკული გმირი“, რომელსაც ტრაგედიის განხილვისას ახსენებს, მაგრამ, მეორე მხრივ, ზოგადად, ნიცშე საკუთარ ფილოსოფიას აცხადებს გმირულ, მებრძოლ ფილოსოფიად [Nietzsche, 2005ა: 83] და უპირისპირებს მას როგორც ქრისტიანობას, ისე – იესოს ნამდვილ, გაუყალბებელ მოძღვრებას, სადაც ხედავს გმირობისა და ბრძოლის სრულიად საპირისპირო პათოსს [Nietzsche, 2005ა: 26]. შესაბამისად, ნიცშესთვის გმირობა და რაიმეგვარი გამოსყიდვა შეუთავსებელია, მეტაფიზიკური მსოფლმხედველობა სწორედ რომ არ არის გმირული, რადგან იგი გაურბის ტანჯვას გამოგონილ სამყაროში.

  ახლა რაც შეეხება პლატონისა და შოპენჰაუერის მიმდევრობას უფრო კონკრეტულად. გალაკტიონი მართალია, როცა სკეპტიციზმის, ტანჯვის დასტურყოფისა და ხელოვნების ურთიერთკავშირის კონტექსტში  ახსენებს ნიცშეს, მაგრამ სწორედ ამ კონტექსტში მოგვიანო ხანის ნიცშე რადიკალურად უპირისპირდება პლატონსაც და შოპენჰაუერსაც, ამიტომ, საბოლოოდ, ნიცშე ვერ ჩაითვლება მათ მიმდევრად და ამისათვის საკმარისია, ქრონოლოგიურად მივადევნოთ თვალი ნიცშეს მიერ ამ ფილოსოფოსების შეფასების ცვალებადობის დინამიკას ზემოგანხილულ კონტექსტთან კავშირში.

  გაუგებრობა შესაძლოა გამოიწვია იმან, რომ ახალგაზრდა ნიცშე ეთანხმება შოპენჰაუერის არტისტულ მეტაფიზიკას და გალაკტიონიც, ალბათ ამ პერიოდს გულისხმობს, რადგან სწორედ ამ პერიოდში იწყება მსჯელობა ტრაგიკულ ხელოვნებაზე. ნიცშე, თავის ადრეულ წერილზე „შოპენჰაუერი, როგორც აღმზრდელი“ მოგვიანებით ამბობს, რომ ამ წერილში იგი თავის აზრებს მიაწერდა შოპენჰაუერს, ისევე როგორც პლატონი სოკრატეს [Nietzsche, 2005a: 115].

  ასევე თვით შედარებით მოგვიანო ხანის წიგნში – „რიჟრაჟში“ ჩანს ერთგვარი სიმპათია პლატონისადმი, როგორც კანონმდებელი ფილოსოფოსის საუკეთესო ნიმუშისადმი, რადგან პლატონი გამუდმებით ცდილობდა, რეალურად დაეკანონებინა თავისი ფილოსოფია და დაედგინა ცხოვრების წესი ადამიანებისთვის, ისევე, როგორც ეს მუჰამედმა გააკეთა [Nietzsche, 2006a: 202]; ასევე გარკვეული აზრით, ვარაუდის დონეზე, ნიცშე პლატონს მომდევნო ხანის იდეალისტებზე მაღლა აყენებს, როცა ამბობს „მხიარულ მეცნიერებაში“, რომ „ყველა ფილოსოფიური იდეალიზმი ამ დრომდე იყო ერთგვარი ავადმყოფობა, გამონაკლისია პლატონის შემთხვევა, როცა ეს იყო სიფრთხილე ზეჭარბი და სახიფათო სიჯანსაღის მიმართ, შიში ზ ე მ ძ ლ ა ვ რ ი გრძნობების მიმართ, სოკრატისებური სიბრძნე.  იქნებ, ჩვენ, თანამედროვეები, არ ვართ საკმარისად ჯანმრთელები იმისათვის, რომ დაგვჭირდეს პლატონის იდეალიზმი? და ჩვენ არ გვეშინია გრძნობების, რადგან“ [Nietzsche, 2008: 237-238]. ასევე უფრო მოგვიანებით, წიგნში „სიკეთისა და ბოროტების მიღმა“, ნიცშე ამბობს, რომ პლატონის ფილოსოფიაში არსებული სოკრატიზმი სინამდვილეში თავად პლატონს არ ეკუთვნის, რადგან პლატონი „ძალიან კეთილშობილია“ სოკრატიზმისათვის [Nietzsche, 2002: 79-80].

  ასევე საინტერესოა უკვე ბოლო პერიოდის მიმართებაც, „კერპების მწუხრში“ ნიცშე აკრიტიკებს შოპენჰაუერის პოზიციას, რომ ხელოვნება და ზოგადად, მშვენიერება ცხოვრების, ნების, სექსუალობის, გამრავლების უარყოფის საშუალებაა [Nietzsche, 2005a: 202], უწოდებს მას ახირებულ წმინდანს და აპირისპირებს პლატონთან, რომელიც, შოპენჰაუერისგან განსხვავებით, თვლიდა, რომ მშვენიერება არის ცდუნება გამრავლებისათვის [Nietzsche, 2005a: 203]. ნიცშე წერს: „რა ამოიზარდა პლატონის ფილოსოფიური ეროტიზმისგან საბოლოოდ? ბერძნული შეჯიბრის ხელოვნების ახალი სახეობა, დიალექტიკა. - მე ისევ მახსოვს, შოპენჰაუერის წ ი ნ ა ა ღ მ დ ე გ და პლატონის პატივსაცემად, რომ მთელი მაღალი კულტურა და ლიტერატურა საფრანგეთისა, ამოიზარდა სექსუალური ინტერესის ნიადაგზე. ყველგან შეგიძლია დატკბე გალანტურობით, გრძნობებით, სქესობრივი შეჯიბრით, „ქალის“ ძიებით - ამაო არ იქნება ძიება...“ [Nietzsche, 2005a: 204]. 

  თუმცა პლატონის მიმართ გარკვეული კრიტიკა უკვე არის თვით „ტრაგედიის დაბადებაში“, სადაც ნიცშე წერს, რომ დიონისური საწყისი რეალობის ინტოქსიკაციით ცდილობს, წაშალოს ინდივიდი და იხსნას იგი ერთიანობის მისტიკური გრძნობის მეშვეობით, ნიცშესთვის ინტოქსიკაცია არის „დიონისური სიმთვრალე და მისტიკური თვითუარყოფა“, ხოლო სოკრატეზე კი იგი მიუთითებს: „რასაც აქ ვხედავთ, ესაა ყოველგვარი მისტიკური უნარის უსაშველო ნაკლებობა, იმგვარად, რომ სოკრატე შეგვიძლია მივიჩნიოთ არამისტიკური ადამიანის განსაკუთრებულ შემთხვევად, რომელშიც ლოგიკური თვისებები უბრალოდ ძალიან გაიზარდა მისი ზედმეტი განვითარების გამო, ისევე როგორც ინსტინქტური სიბრძნე მისტიკოსში“ [Nietzsche... 1999: 67]. აქვე ნიცშე ამბობს, რომ პლატონთან ხელოვნება გადაიზარდა ფილოსოფიაში, გაიზარდა აპოლონური ასპექტი [Nietzsche... 1999: 69], რამაც საბოლოოდ დიონისური ტრაგედიის დაცემა გამოიწვია [Nietzsche... 1999: 71].

  იმავე პერიოდის ნაწარმოებში „ფილოსოფია ბერძენთა ტრაგიკულ ხანაში“, ნიცშე განადიდებს პლატონამდელ ფილოსოფოსებს და ამბობს: „პლატონიდან მოყოლებული არის რაღაც არსისეულად მცდარი ფილოსოფოსებში“ [Nietzsche, 1998: 34]. აქვე ნიცშე აღფრთოვანებულია პლატონამდელი პარმენიდეს მიდრეკილებით გარკვეულობისადმი და შედარებისთვის აცხადებს, რომ მისი გაქცევა რეალობისგან  არ არის პლატონის მსგავსი გაქცევა იდეების სამყაროში [Nietzsche, 1998: 80-81], რაშიც შეიძლება დავინახოთ პლატონის ერთგვარი დაკნინება.

  უკვე 1881 წელს, „რიჟრაჟში“ ნიცშეს მიერ ამ ფილოსოფოსების კრიტიკა სწორედ მეტაფიზიკის უარყოფას უკავშირდება: „დიალექტიკა არის ერთადერთი გზა მივაღწიოთ ღვთაებრივ არსს და გავიდეთ გარეგანი სამყაროს საბურველს მიღმა“ – ამას ამტკიცებს პლატონი ისევე საზეიმოდ და ვნებიანად, როგორც შოპენჰაუერი ამტკიცებს იმავეს დიალექტიკის ანტითეზისის შესახებ – და ორივე ცდება. რადგან ის, რისკენაც მათ სურთ გზის ჩვენება, არ არსებობს. და განა არ იყო ამ დრომდე კაცობრიობის ყველა დიდი ვნება ისეთივე, როგორიც ესაა, ვნებები არაფრისათვის? და ყველა მათი ზეიმი - ზეიმი არაფრის აღსანიშნავად?“ [Nietzsche, 2006a: 478-479].

  ბევრი რომ არ გავაგრძელოთ, გადავიდეთ ნიცშეს ბოლო პერიოდის ნაწარმოებებზე, სადაც უკვე შეჯამებულია ყოველივე. „კერპების მწუხრში“ ნიცშე პლატონს ბერძენთა დაცემის მიზეზად აცხადებს [Nietzsche, 2005a: 162], უწოდებს მას მოსაწყენს და მიიჩნევს ქრისტეს წინამორბედად [Nietzsche, 2005a: 225], მეტიც: „პლატონი ლაჩარია სინამდვილის წინაშე - შ ე ს ა ბ ა მ ი ს ა დ, თავს აფარებს იდეალს“ [Nietzsche, 2005a: 226].  

  „მხიარულ მეცნიერებაში“ ნიცშე უარყოფს შოპენჰაუერის რომანტიზმს: „ყოველი ხელოვნება, ყოველი ფილოსოფია შეიძლება განვიხილოთ, როგორც მკურნალი და მშველელი მზარდი, მებრძოლი სიცოცხლის სამსახურში: ისინი მუდამ მოიაზრებენ ტანჯვისა და ტანჯულთა არსებობას. „მაგრამ არსებობენ ორი სახის ტანჯულები: ერთნი იტანჯებიან ს ი ც ო ც ხ ლ ი ს  ს ი ჭ ა რ ბ ი ს გ ა ნ, რომელთაც სურთ დიონისური ხელოვნება, ისევე როგორც ტრაგიკული ხედვა და გაგება სიცოცხლისა, – და ასევე არიან ისინიც, ვინც ს ი ც ო ც ხ ლ ი ს  გ ა ღ ა რ ი ბ ე ბ ი ს გ ა ნ  იტანჯებიან და  მშვიდ, მდუმარე, გლუვ ზღვაში, ხელოვნებასა თუ ცოდნაში საკუთარი თავისგან ხსნას ეძიებენ, ანუ სხვაგვარად – ინტოქსიკაციას, პაროქსიზმს, გაუტკივარებას, სიგიჟეს“ [Nietzsche, 2008: 234]. იქვე ნიცშე შოპენჰაუერს მეორე ტიპს მიაკუთვნებს  და ამბობს, რომ თავიდან არასწორად გაიგო ის.

  „კერპების მწუხრში“ ნიცშე შოპენჰაუერის მიერ სიცოცხლისადმი ნების უარყოფას დეკადენტის ინსტინქტად აცხადებს [Nietzsche, 2005a: 175], იგი სამარცხვინოს უწოდებს შოპენჰაუერის მოსაზრებას, რომლის მიხედვითაც ნებისმიერი ტანჯვა დამსახურებულია  [Nietzsche, 2005a: 180]. „ნებისგან გარიდება“, შოპენჰაუერის სწავლებით, არის ხელოვნების საბოლოო მიზანი, „განდგომისკენ მოწოდება“ აღაფრთოვანებდა მას, როგორც ტრაგედიის დიდი სარგებელი.  „მაგრამ ეს – მე უკვე ცხადი გავხადე – არის პესიმისტური ხედვა და „ავი თვალი“ : მივმართოთ ხელოვნებს. რ ა ს  გ ა დ მ ო გ ვ ც ე მ ს  ტ რ ა გ ი კ უ ლ ი  ხ ე ლ ო ვ ა ნ ი  თ ა ვ ა დ ? განა არ არის ეს მდგომარეობა შიშის გ ა რ ე შ ე საშინელისა და საეჭვოს მიმართ – რასაც იგი გვიჩვენებს?“ [Nietzsche, 2005a: 204]. იმავეს წერს ნიცშე შოპენჰაუერზე „ძალაუფლების ნებაში“ [Nietzsche, 1968: 434-435]. ასევე  „კერპების მწუხრის“ რამდენიმე პასაჟი ეთმობა შოპენჰაუერის პესიმიზმის კრიტიკას. შოპენჰაუერის პესიმიზმის საწინააღმდეგოდ, ტრაგიკული ხელოვნება სწორედ რომ დასტურყოფს სიცოცხლეს, მიუხედავად მისი საშინელებისა, ხელოვნების მეშვეობით ადამიანი კი არ განიწმინდება შიშისა და სიბრალულის გრძნობებისგან, როგორც არისტოტელე ფიქრობს,  არამედ მაღლდება მათზე. ნიცშე წერს: „უთხრა სიცოცხლეს „დიახ“ თვით მის ყველაზე უცნაურ და სასტიკ პრობლემებში; ნება სიცოცხლისადმი, რომელიც თავისი უმაღლესი ტიპის მ ს ხ ვ ე რ პ ლ ა დ  შ ე წ ი რ ვ ი ს  აქტში საკუთარი ამოულევლობით ტკბება - ა მ ა ს ვუწოდე მე დიონისური, ა მ ა ს მივიჩნევ ხიდად ტ რ ა გ ი კ უ ლ ი  პოეტის ფსიქოლოგიისაკენ“ [Nietzsche, 2005a: 228].

  „ანტიქრისტეში“, ნიცშეს აზრით, შოპენჰაუერი ცხოვრებისადმი მტრულადაა განწყობილი, სწორედ ამიტომ მიაჩნია მას სიბრალული ღირსებად, „სიბრალული უარყოფს სიცოცხლეს, იგი აქცევს სიცოცხლეს უ ა რ ყ ო ფ ი ს  ღ ი რ ს ა დ“, რადგან იგი ამრავლებს უბედურებას [Nietzsche, 2005a: 7]. შოპენჰაუერი ესწრაფვის ტანჯვის შემცირებას სიცოცხლისგან განდგომის გზით, ხოლო ნიცშე ტანჯვის მიღებას და, ამასთანავე, სიხარულის ზრდას [Nietzsche, 1996: 259]. საგულისხმოა, რომ გალაკტიონის ზემოთ მოყვანილი პასაჟი, სადაც ნიცშე პლატონისა და შოპენჰაუერის მიმდევრადაა გამოცხადებული, სწორედ ტანჯვის ნიცშესეულ დასტურყოფას გულისხმობს და პარადოქსულად, ნაკლები კავშირი აქვს შოპენჰაუერთან.

  საბოლოოდ, როგორც „ეკე ჰომოში“ ვკითხულობთ, ნიცშესთვის არსებობს, ერთი მხრივ, ძალის სიჭარბისგან მომდინარე სიცოცხლის დასტურმყოფელი  ფილოსოფია, მეორე მხრივ კი – „დეგენერირებული ინსტინქტი, რომელიც უპირისპირდება სიცოცხლეს იატაკქვეშა შურისმაძიებლობით (ქრისტიანობა, შოპენჰაუერის ფილოსოფია, გარკვეული აზრით პლატონის ფილოსოფია, მთელი იდეალიზმი ტიპურ ფორმებში )“ [Nietzsche, 2005a: 109], მეტიც, ნიცშე ასკვნის: „მისთვის, ვისაც არამხოლოდ ესმის სიტყვა „დიონისური“, არამედ საკუთარი თავი ესმის სიტყვაში „დიონისური“, სულაც არ არის აუცილებელი პლატონის ან ქრისტიანობის ან შოპენჰაუერის უარყოფა, ის გრძნობს გახრწნის სუნს...“ [Nietzsche, 2005a: 109].

  ამგვარად, გამომდინარე ადამიანის მიდრეკილებიდან, ეძიოს მსგავსება მეტად, ვიდრე სხვაობა, ასევე გამომდინარე თანამედროვე კომპარატივისტული პარადიგმის მისწრაფებიდან აღმოაჩინოს მეტი საერთო, ვიდრე განსხვავება, არსებობს საფრთხე და ცდუნება, რომ გენიალური პოეტების ასოცირება გენიალურ ფილოსოფოსებთან მოხდეს არასწორად, ნაჩქარევად და ჰერმენევტიკული სიდინჯის სრული უგულვებელყოფით, თუმცა ამის გადალახვა შესაძლებელია და წინამდებარე სტატია არის ნიცშესა და გალაკტიონის კომპარატიული კვლევის ერთგვარი გამაფრთხილებელი შესავალი.