ფემინისტურ კრიტიკაში ქალის სხეულის და სექსუალობის საკითხი მნიშვნელოვან ადგილს იჭერს. აღნიშნული საკითხის კვლევაში დიდი როლი მიშელ ფუკოს მარგინალურ პრაქტიკათა თეორიამ ითამაშა. მიშელ ფუკოს ფილოსოფიურ  კონცეფციაში სხეული დაკავშირებულია ძალაუფლებისა და ძალადობის მექანიზმთან. შემეცნების სფეროში სექსუალობა კონსტრუირდება მხოლოდ ძალაუფლებრივი ურთიერთობების ფონზე.  ამგვარად, სექსუალობა  არის არა ბიოლოგიური, არამედ სოციალური კონსტრუქტი, რომელიც, ისტორიული ეპოქების შესაბამისად, რეპრეზენტაციის ფორმას იცვლის. მაგალითად, სექსუალობის ცნება ძველ ბერძნებთან და რომაელებთან არ იყო დაკავშირებული ცოდვასთან. შუა საუკუნეებში სექსუალობის რეპრეზენტეცია არ იცნობს საჯარო და პირადი სახის მარკირებებს, ამიტომ აბანო ფუნქციონირებს, როგორც შეხვედრების და თავშეყრის ადგილი. სექსუალობა, როგორც ცოდვის აღქმა, მე-19 საუკუნის ძალაუფლებრივ დისკურსს ეფუძნება, რომელმაც რეალობის  ყველა სფერო ნორმატიულ და  არანორმატიულ სფეროებად  დაყო. აქედან გამომდინარე, სხვადასხვა ისტორიულ პერიოდში სექსუალობის ფორმირება და სქესთა შორის ურთიერთობა, ასევე გენდერული ასიმეტრია, ძალაუფლების სოციალური კონსტრუქციის ტრანსფორმაციას უკავშირდება. სწორედ ეს წარმოადგენს სექსუალობის პარადოქსალურობასა და არაერთგვაროვნებას. მაგალითად, ტრადიციულ კულტურაში „ქალიშვილობის“ ფენომენი, რომელიც „ქალური სულიერების“ დადგენის უმნიშვნელოვანეს გზას წარმოადგენს, ატარებს არა ფიზიოლოგიურ, არამედ – მორალურ-ფსიქოლოგიურ ხასიათს.

თურქულ საზოგადოებაში[1] ქალურ სექსუალობაზე ხმამაღლა საუბარი ქალი მწერლების დიდ გამბედაობად უნდა შევაფასოთ. ქალთა საკითხის მკვლევარი პროფესორი ნეჯლა არათი წიგნში „ქალი და სექსუალობა“ წერს: „თურქეთში სექსულობაზე საუბრისას მნიშვნელოვანია ყურადღება მიექცეს იმას, თუ საზოგადოების რომელ ფენას ეკუთვნიან ახალგაზრდები. თუ ერთი ფენა დემოკრატიული ღირებულებების მქონე ოჯახიდან მოდის, არსებობს მეორე ფენა, რომელიც რელიგიური და ტრადიციების ზეწოლის ქვეშ იმყოფება. ამ ფენის ახალგაზრდებში ნაადრევი ქორწინება ჩვეულებრივი მოვლენაა. იზღუდება ყველა სახის ქორწინებამდელი ურთიერთობები“ [Arat, 1993:26]. გამომდინარე იქიდან, რომ თურქულ საზოგადოებაში სექსუალობა მორალთან და ზნეობასთან არის დაკავშირებული, ქალის სხეულის და სექსუალობის კონტროლის მექანიზმი მამაკაცების ხელშია.  ახალგაზრდა გოგონას ქალიშვილობის საკითხი ოჯახის თავმოყვარეობასთან, კერძოდ, მამების სინდის-ნამუსთან არის დაკავშირებული. სოციოლოგი დენიზ ქანდიოთი ამ ფაქტს  „კლასიკურ პატრიარქატს“ უწოდებს, რომელიც თურქულ საზოგადოებაში მძლავრად არის ფეხმოკიდებული: „ქალის სექსუალობის დათრგუნვა და მამაკაცების მიერ ქალების კონტროლი, „პატრიარქალურ მორალს“ ეფუძნება” [Kandiyotı, 1988:275]. დამატების სახით შეიძლება ითქვას, რომ ქალის სექსუალობის საკითხი უშუალოდ არის დაკავშირებული  საზოგადოებაში მამაკაცის  სტატუსთან.

ვფიქრობთ, ოჯახი[2]  არის ის სოციალური ინსტიტუტი, რომლიდანაც იწყება ქალური სექსუალობის დათრგუნვა. ოჯახში არსებული იერარქიულობა და გენდერული სტერეოტიპები მნიშვნელოვნად განაპირობებს ქალის საზოგადოებაში ინტეგრაციის და საკუთარი შესაძლებლობების რეალიზაციის საკითხს. პასიურ პოზიციაში მყოფი დედების  როლს შემდეგ უკვე  ქალიშვილები ირგებენ.

ფინარ ქურისა და დუიგუ ასენას შემოქმედებაში ქალური სექსუალობის საკითხის გაანალიზებისას მნიშვნელოვანია იმ კონცეპტუალური საკითხების გამოყოფა, რომლებიც ქალური სექსუალობის გამოვლენას უშლიდა ხელს. მხედველობაში გვაქვს  ტრადიციები, ოჯახი, რომელშიც მამის ავტორიტეტი მნიშვნელოვნად დიდია.  ოჯახში არსებული იერარქიულობა, რა თქმა უნდა, უშუალოდ უკავშირდება გენდერული სტერეოტიპების ჩამოყალიბებას.

ვფიქრობთ, უპირველეს ყოვლისა, ყურადღება უნდა მივაქციოთ ქალის მიერ საკუთარი სხეულის „აღმოჩენის“ და საკუთარი სექსუალობის დადგენის საკითხს. სხეულის „აღმოჩენა“ მოწიფულობის ასაკიდან იწყება. ამის გამოხატულებას კი, მკერდი და ოვულაცია წარმოადგენს. ეს არის პირველი ემოცია, რომელიც ქალს საკუთარ განსხვავებულობას აგრძნობინებს. იგი არის ქალისა და მამაკაცის არა მხოლოდ ფიზიოლოგიური განსხვავების მაჩვენებელი, არამედ იერარქიულობის აშკარა გამოხატულება. რომანში „Kadının Adı Yok“ („ქალს სახელი არ აქვს“) დუიგუ ასენა ამ პროცესს  დედისა და ქალიშვილის დიალოგით გადმოგვცემს:

„- დედა, მკერდი მექნება?

- გექნება შვილო,უკვე დიდი ხარ…

- რატომ უნდა მქონდეს მკერდი? რა საჭიროა?

- შვილი რომ გეყოლება, რძე უნდა მისცე.

- კარგი, მამასაც ხომ აქვს მკერდი, მისი რძე რატომ არ ისმევა?

- იმიტომ, რომ მამებს სხვა მოვალეობები აქვთ,

- რა მოვალეობა?

-  მათი მოვალეობაა შვილების კარი აღზრდა, ისინი ფულს შოულობენ, სახლში მოაქვთ, შვილებს აცმევენ, ასწავლიან, ზრდიან.

- ამას იმიტომ აკეთებენ, რომ მკერდი არ აქვთ?

- არა, შვილო, მათი მოვალეობა მუშაობა და ფულის შოვნაა.

- თქვენ რატომ არ მუშაობთ და ფულს რატომ არ შოულობთ? მკერდი რომ გაქვთ,  ამის გამო?

- არა  შვილო, თუ მოვისურვებთ ჩვენც შეგვიძლია მუშაობა, მაგრამ მერე თქვენზე  ვინ იზრუნებს?

- მე არ მინდა,  მკერდი გამეზარდოს, მინდა ფული ვიშოვო. თუ ფული მექნება, ყველა სურვილის ასრულებას შევძლებ” [Asena, 2008:12].

უნდა აღინიშნოს, რომ ქალური სექსუალობა ხასიათდება ან როგორც  „უწმინდური და ბინძური“, ან როგორც „ამაღლებული და სულიერი“. იგი იკავებს ან ცენტრალურ ადგილს ან, პერიფერიულს. მაგალითად, ახალგაზრდა გოგონას ოვულაციას და ბიჭების წინადაცვეთის პროცესს სრულიად განსხვავებული გამოხატულება გააჩნია. ერთ შემთხვევაში ის „უწმინდურობასთან“ ასოცირდება, ამიტომ საჭიროა მისი დაფარვა, მეორე შემთხვევაში კი –  საჯარო ცერემონიალის ჩატარება.

ფინარ ქურისა და დუიგუ ასენას ჩვენ მიერ შერჩეულ რომანებში ქალი პროტაგონისტები საკუთარ სექსუალობას ჯერ გაუცნობირებლად, თანატოლებთან ურთიერთობისას და წაკითხული რომანებიდან შეიგრძნობენ, შემდეგ უკვე, ან საყვარელ მამაკაცთან ურთიერთობით ან ძალადობრივი გზით.

„ახალგაზრდა გოგონები, როგორც წესი, სიყვარულთან და სექსუალობასთან დაკავშირებულ პირველ განცდას რომანებიდან, ფილმებიდან, სიმღერებიდან ეცნობიან. ოცნებები, რომლებიც ლიტერატურის, რადიოს, თეატრის მეშვეობით წარმოიშვება, სინამდვილეს არ შეესაბამება. 17-18 წლის ახალგაზრდა გოგონების მოლოდინი, რომ მათ თანატოლები რომანში აღწერილ სიყვარულს განაცდევინებენ, ძალიან იშვიათად მართლდება. რომანებში, რომლებსაც მე ვკითხულობდი, ადამიანები ერთმანეთთან ფიზიკური სიახლოვისას თავს კარგავდნენ. რატომ არ მოხდა ასე ჩემს შემთხვევაში? სინანის ალერსისას მხოლოდ ტკივილს ვგრძნობდი. მხოლოდ იმაზე ვფქირობდი, რომ კაცის წინ შიშველი ვიდექი.  მე ვიყავი გამონაკლისი, თუ რომანებში აღწერილი „თავის დაკარგვის“ ამბავი იყო გადაჭარბებული?” [Kür, 2003b:88].

„დამალობანას თამაშისას, მხოლოდ მეჰმეთთან მინდა დავიმალო. მასთან ერთად პატარა ნაძვის ხის ქვეშ ვიმალებით. ერთმანეთს ვეხუტებით. ერთხელაც ბუნკერში დავიმალეთ. მეჰმეთმა კარი დაკეტა. „ – აქ ძალიან ბნელა, მეშიანია-მეთქი, ვთქვი. თუმცა, საშიში არაფერი იყო. მეჰმეთი პატარაა,  მაგრამ ძალიან ძლიერია. მხარზე ხელი დამადო და ძლიერად მომიჭირა. იმ წამს მეგონა გული ამომივარდებოდა. მინდოდა თავი მხარზე დამედო და დიდხანს ვყოფილიყავი ასე, მაგრამ თავი მხარზე ვერ დავადე. ისე მოვიქეცი, თითქოს –დამალვის მეტი არაფერი მაინტერესებდა“ [Asena, 2008:17].

პროტაგონისტებს ბუნდოვანი წარმოდგენა აქვთ სექსუალობის შესახებ. მათ იციან, რომ მამაკაცებთან სიახლოვე პლატონური  ურთიერთობა არ არის. თანაც, არც მამაკაცები თანხმდებიან მხოლოდ „სულიერ სიყვარულზე“.  ნილგუნი საღად აფასებს სინანთან ურთიერთობას და იცის, რომ მათი ფარული შეხვედრები დიდხანს არ გაგრძელდება.

„ჩვენი ურთიერთობის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ნაწილი სექსუალური საკითხია. ადამიანი, რომელიც 30 წლისაა, მხოლოდ პლატონური ურთიერთობებით არ დაკმაყოფილდება. საღამოს სემრას ჰკითხა, „ნეტავ, ნამდვილად როდის მაკოცებს”? სემრას პასუხზე „ძალიან მალეო“ ტანში ჟრუანტელმა დაუარა. მაგრამ ნილგუნის წარმოდგენა სექსუალობაზე ძალიან განსხვავდებოდა სინანის წარმოდგენისგან. მან თეორიული თვალსაზრისით ძალიან კარგად იცოდა, რომ მამაკაცების სურვილსა და ქალის სურვილს შორის დიდი განსხვავება იყო. გარდა ამისა, სკოლის მეგობრები წვეულებებზე მიღებულ  გამოცდილებასა  და წაკითხულ რომანებზე დაყრდნობით, ხშირად აფრთხილებდენენ ამის შესახებ” [Kür, 2003:90].

დუიგუ ასენას გმირი საკუთარი მეგობრების გამოცდილებიდან გამომდინარე,  ცდილობს, თავი აარიდოს იმ არასასურველ შედეგს, რომელიც მამაკაცთან ურთიერთობას შეიძლება მოჰყვეს.

„ერჰანის მშობლები დასასვენებლად წავიდნენ.  წამოდი, ჩემთან წავიდეთო, ამბობს... უარს არ ვეუბნები. მივდივართ... ერჰანს დიდი ხანია ვიცნობ, ისეთი კარგი და ისეთი კეთილია, რომ მთელი ცხოვრება მასთან მინდა ვიყო. როგორც კი სახლში შევედით,  კისერზე მომეფერა. დასალევს მთავაზობს... მოდუნდებიო  მეუბნება... ცოტა მომწყინდა. მოდი, ბანქო ვითამაშოთ-მეთქი, ვთავაზობ... ვთამაშობთ... ცოტა ხნის შემდეგ ჩემ გვერდით ჯდება. მეხვევა, მკოცნის, ერთმანეთს ვკოცნით. უკვე დავიღალეო – ამბობს.  უკვე დიდი ხარ  და იცი, რომ  კოცნის გარდა სხვა რაღაცებიც არსებობს. ჩემს გახდას იწყებს, თვითონაც იხდის. ქუჩაში გაწუწულ კატასავით ვკანკალებ, თავში ათასი აზრი მიტრიალებს.  ჩემს მეგობარ ფუგენზე ვფიქრობ. მამაკაცების სურვილის დაკმაყოფილების გამო ტკივილს იტანს, ფეხმძიმედ დარჩა, შერცხვენილი და უბედურია. სასწრაფოდ ვიცვამ კაბას, სახლიდან შეშლილივით გამოვრბივარ“ [Asena, 2008:47].

მნიშვნელოვანი საკითხი, რომელსაც ორივე მწერალი აქცევს ყურადღებას, ქორწინების, როგორც სექსუალური თავისუფლების მოპოვების საკითხია. სტატიაში „ქალის თავისუფლება” დუიგუ ასენა წერდა: „უმრავლესობა იმიტომ ვთხოვდებით, რომ გვინდა თავისუფლები ვიყოთ. საზოგადოებაში, რომელშიც ქალისა და ვაჟის მეგობრობა აკრძალულია, შეყვარებულთან ერთად სახლში დაბრუნებაზე დიდი თავისუფლება არ არსებობს. რამდენი წლისაც არ უნდა იყოთ, ქუჩაში თავისუფლად ვერ გაივლით, შეყვარებულთან ერთად დასასვენებელად ვერ წახვალთ, ბევრი რამ არსებობს, რასაც ვერ აკეთებთ, ამის გამო თხოვდებით. ახალგაზრდა გოგო საყვარელ მამაკაცთან თავისუფლად ურთიერთობას მხოლოდ ამ გზით ახერხებს. მაგრამ როცა გათხოვილი ქალის სტატუსი გაქვთ, იქ სხვა აკრძალვები იჩენს თავს. ქალმა, რომელიც მუშაობს, თანამშრომელთან სადილზე გასვლისგან შეიძლება თავი შეიკავოს. სადილი უბრალო რამეა, მაგრამ შეიძლება ვინმემ დაინახოს და გაკიცხვის საგანი გახდეს“ [Asena, 2005:11].

ფინარ ქურის გმირი, ნილგუნი, იმ შეგნებით გაიზარდა, რომ ქალი უნდა გათხოვდეს. სწორედ ამიტომ დათანხმდება იგი სინანთან ინტიმურ კავშირს. სჯერა რა, რომ იგი მისი ქმარი გახდება. იმის გამო, რომ ქალის ქალიშვილობის საკითხი ოჯახის ნამუსთან არის დაკავშირებული, გმირები ძალიან ძნელად თანხმდებიან საყვარელ მამაკაცებთან ფიზიკურ სიახლოვეს.

„გადაწყვეტილი მქონდა, თავისუფალი ვყოფილიყავი. კარის წინ ვიდექი და ვერ გადამეწყვიტა ზარი დამერეკა თუ არა. ტვინში ერთმა აზრმა გამიელვა: „მამამ რომ გაიგოს რას ვაკეთებ, გული რომ გაუსკდეს? არა, მას, ამას ვერ გავუკეთებ“ [Kür, 2003:112].

სინანი ქალების გაუბედაობას აღზრდას აბრალებს. მისი აზრით, გოგონებს დაბადებიდანვე უნერგავენ – მომავალი სექსუალური ცხოვრების შიშს. ამით ცდილობენ, მათი  „ნაადრევი თავისუფლება“  შეზღუდონ და ტარდიციების ჩარჩოებში მოაქციონ.

„თქვენში ნაადრევი თავისუფლების სურვილი რომ ჩაკლან, არარეალურ შიშს გინერგავენ. და თუ, ერთ დღესაც საზოგადოების ზეწოლის წინააღმდეგ გაილაშქრებთ,  ეს შიში მაინც დაბრკოლება იქნება თქვენთვის“  [Kür, 2003:119].

მიუხდავად იმისა, რომ სინანი ასე „პროგრესულად” აზროვნებს, როცა საქმე საკუთარ ქალიშვილზე მიდგება, მზადაა იგი მოკლას კიდეც.

„ერჰანთან თავს კარგად ვგრძნობ. ერთმანეთს ვკოცნით და ვეფერებით. მაგრამ მე სწავლა მინდა, გათხოვება არა. თუ არ გავთხოვდები, ნამდვილ განცდებს როგორ შევიგრძნობ... მაგრამ ვიცი, რომ  გათხოვებისას ქალი ქალიშვილი უნდა იყოს. მხოლოდ ასე თუ დაუმტკიცებს მამაკაცს, რომ მის ნამუსს არავინ შეჰხებია. მათ სიამოვნება უნდა მიიღონ, ჩვენ კი არა“  [Asena, 2008:47].

ქალები მხოლოდ საკუთარი სურვილით არ შეიგრძნობენ  საკუთარ სექსუალობას. ეს შეიძლება ძალადობრივი გზითაც  მოხდეს,  როგორც ეს მელექს დაემართა. ჰუსრევ ბეის მიერ მოყვანილ მამაკაცებთან ურთიერთობისას მელექი ყოველთვის ძლიერ ტკივილს განიცდის. თუ სხვა პერსონაჟები საკუთარი სხეულისა და სექსუალობის შესახებ თეორიულ ცოდნას ფლობენ, მელექი როგორც ფსიქოლოგიური, ისე ფიზიკური ძალადობის მსხვერპლია.

„ვფიქრობდი ნეტავ ცა ჩამოიქცეს და თან ჩამიტანოს-მეთქი, ვკვდები... თითქოს კანს მაცლიან, ეს ტკივილი გულამდე აღწევს. მგონი, ამას დასასრული არ აქვს, მაგრამ ტკივილისაც აქვს დასასრული. ორი დღე სისხლი მდიოდა, შემდეგ ტკივილი გაქრა“ [Kür, 2003:45].

მწერლათა რომანებში სხეულისა და სექსუალობის საკითხის განხილვისას ყურადღება უნდა მივაქციოთ აღნიშნული საკითხისადამი პატრიარქალური დისკურსის ამბივალენტურობას. ქალის სხეული ერთდროულად არის როგორც უარყოფილი, ისე „გამოყენებული“ ანუ, მისით ან ტკბებიან, ან მას, როგორც „უწმინდურს“, უარყოფენ. ქალი იძულებულია მხოლოდ არაპირდაპირი სხეულისმიერი ქმედებებით აიძულოს საზოგადოება, დაინახოს მისი გრძნობები და აღიარონ მისი არსებობა. რეპრეზენტირებისას ქალი იმდენად ძლიერი უნდა იყოს, რომ მისი და მისი სხეულისადამი მიმართულ ყველა სახის ძალადობას გაუძლოს.

მწერლების მიერ დახატული ქალი პროტაგონისტები საბოლოო ჯამში საკუთარი სექსუალობის „დადგენის“ შემდეგ უფრო მეტ თავისუფლებას გრძნობენ. სხეულისმიერი ტკივილი მათ საშუალებას აძლევს  უფრო „ფემინურები“ გახდნენ. „ფემინურობაში“ ვგულისხმობთ ქალის სხეულის ექსტატიურ ურთიერთობას სამყაროსთან. ქალური ლიბიდო ისევე მნიშვნელოვანია, როგორც მამაკაცური. ოღონდ იმ განსხვავებით, რომ იგი „უკმარისობის“ გრძნობას არ წარმოადგენს, როგორც მას ფროიდი განიხილავს. ფრანგი ფემინისტური კრიტიკის წარმომადგენლის, ლუსი ირიგარეს,  განმარტებით  „ტრადიციულ კულტურაში  ქალური ლიბიდოს დათრგუნვა გვაიძულებს დავივიწყოთ მისი მრავალგვარობა და ჰეტეროგენულობა“ [Жеребкина, 2000:167].

ფინარ ქურისა და დუიგუ ასენასათან ქალური სუბიექტობა პირდაპირ უკავშირდება ქალურ სექსუალობასთან. მათ მიერ დახატული ქალი პერსონაჟები,  აცნობიერებენ რა საკუთარ მარგინალურობას, ცდილობენ „წართმეული“ იდენტობის დაბრუნებას, რაც დიდად განაპირობებს მათ სექსუალურ თავისუფლებას. შიში, სირცხვილი, საზოგადოებრივი ზეწოლა – ძალადობის ის მაჩვენებლებია, რომელთა გადალახვა ქალური სექსუალობის რეპრეზენტაციის საშუალებას იძლევა. სუბიექტობისა და სექსუალობის გაცნობიერება ქალს შინაგან თავისუფლებას სძნეს. იგი თავად იღებს გადაწყვეტილებას, დაშორდეს მეუღლეს, დაარღვიოს საზოგადოებრივი ნორმები  თუ  თავისუფალი იყოს.

[1] ისტორიული კონტექსტის გათვალისწინებით თურქებმა ცივილიზაციის სამი ფაზა გაიარეს. შესაბამისად,  მათი მსოფლმხედველობა სამი განსხვავებული ფაზის ღირებულებათა სისტემამ განსაზღვრა. პროფესორი მეჰმეთ კაპლანი აღნიშნულ ფაზებში ქალთა ტიპების შესახებ ყურადსაღებ დასკვნებს აკეთებს: „ცივილიზაციის იმ პერიოდების გათვალისწინებით, რომლებშიც მოგვიწია ცხოვრება, ლიტერატურაში ქალის სამი ტიპი ჩამოყალიბდა. პირველი, ისლამამდელი ხანაა, რომელშიც ვხვდებით „გმირი ქალის“ ტიპს, მეორე – მკვიდრ ცხოვრებაზე გადასვლისა და ისლამის მიღების ეტაპია, სადაც ქალის მებრძოლი თვისებები მნიშვნელობას კარგავს და იგი  სურვილისა და სიყვარულის  ობიექტი ხდება. მესამე, დასავლურმა ცივილიცაზიამ  ქალი მამაკაცსუფლებრივად გაუთანასწორა“ [Kaplan,  2009: 52].

[2] ცივილიზაცია, ადამიანის უფლებები, დემოკრატია  და ფემინიზმი თურქული კულტურისათვის უცხო არ არის. „თურქები როგორც დემოკრატები, ისე ფემინისტები იყვნენ. თანაც  დემოკრატიული საზოგადოება იმავდროულად ფემინისტურიცაა. თურქები რომ ფემინისტები იყვნენ, ამის ნათელი მაგალითი შამანიზმია. ძველი თურქების აზრით, შამანიზმი ქალებში მადლს ხედავდა. სიწმინდის თვალსაზრისით, ტოინიზმისა და შამანიზმის თანასწორობა, იურიდიული თვალსაზრისით, ქალებისა და მამაკაცების თანასწორობის საფუძველს წარმოადგენდა“, „ტრადიციული ოჯახი“ არ  უნდა ყოფილიყო თანამედროვე ოჯახის ასლი. მაშინ, როცა  ზოგიერთი ერი იძულებულია დაივიწყოს თავისი წარსული, თურქეთი - პირიქით,  „ძველ დროში”  უნდა დაბრუნდეს [ Gökalp ,2018:158].