შესავალი

წინამდებარე სტატია განიხილავს ლექსიკის სწავლებას კოგნიტიურ ლინგვისტიკაში შემუშავებული პრინციპების მიხედვით.  ყურადღება გამახვილებულია პოლისემიასა და მის შედეგებზე ინგლისური ენის, როგორც უცხო ენის, სწავლების დროს. კვლევები კოგნიტიურ ლინგვისტიკაში აჩვენებს, რომ პოლისემიური სიტყვები აზრობრივად სხვადასხვაგვარად ურთიერთდაკავშირებული მნიშვნელობების სტრუქტურას წარმოქმნის, რომელიც შეიძლება აღიწეროს სისტემურად. ეს მიდგომა შეიძლება, გადმოვიტანოთ და გამოვიყენოთ უცხო ენის სწავლებისას.

მოსწავლეებისა და მასწავლებლების ცნობიერების ამაღლება კოგნიტიურ მექანიზმებზე, რომლებიც ქმნიან მნიშვნელობათა კავშირებს, მნიშვნელოვანია ენის სწავლის პროცესში. იმას არ ვამტკიცებთ, რომ სიტყვების ტრადიციული დაზეპირების მეთოდი უნდა დავივიწყოთ, პირიქით, გვინდა მხარი დავუჭიროთ იმ იდეას, რომ, გარდა დაზეპირებისა, სიტყვის მნიშვნელობათა კოგნიტიური სტრუქტურის აღქმა და დაუფლება დაგვეხმარება სწავლისა და სწავლების პროცესში.

ამრიგად, ვფიქრობთ, რომ, თუ მოსწავლეს ეცოდინება, როგორ ქმნის კონკრეტული კონცეპტუალური მექანიზმები პოლისემიური სიტყვებისა და იდიომების მნიშვნელობების სტრუქტურებს, იგი  უფრო ადვილად აღიქვამს და დაიმახსოვრებს მნიშვნელობებს. ანუ, თუ გვსურს, მივაღწიოთ უკეთეს შედეგებს – მოსწავლეებს უნდა განვუმარტოთ სიტყვათა მნიშვნელობების წარმოშობა და დავანახოთ კავშირი პოლისემიური სიტყვის ძირითად და პერიფერიულ მნიშვნელობებს შორის.

საკითხის აქტუალობა

“Tom was fired because of his laziness” – კლასში ხმამაღლა წაკითხულმა წინადადებამ მოსწავლეთა უმრავლესობის აღშფოთება გამოიწვია.

- „ტომი დაწვეს სიზარმაცის გამო“;

- „ტომს ესროლეს სიზარმაცის გამო“ – ასე თარგმნა ეს წინადადება ერთ-ერთმა მოსწავლემ.

თარგმანმა დააბნია კლასის უმრავლესობა. მოსწავლეები მიხვდნენ, რომ რაღაც ისე არ იყო. ადამიანს არ დაწვავდნენ, არ დახვრეტდნენ სიზარმაცის გამო.

რა იყო მოსწავლის შეცდომის საფუძველი? ყველაზე მარტივი პასუხი იქნება, თუ ვიტყვით, რომ მან არასწორად თარგმნა სიტყვა fire. მაგრამ საიდან უნდა ცოდნოდა მას, რომ კონტექსტში  to be fired from work/position, სიტყვა fire განსხვავებული შინაარსის მატარებელი რომ იყო?! ფრაზა to be fired და ზმნა to fire  მოსწავლისათვის  მსგავსი პროცესებია, შედეგი კი – განსხვავებული. შეიძლება, ითქვას, რომ მოსწავლემ არაჩვეულებრივად იცის გრამატიკა, მისი შეცდომა სრულიად პრაგმატულია და არა სინტაქსური, ან სემანტიკური.  იგი დაეყრდნო კონტექსტს და შეცვალა ზმნა. მან იცის ყველა სიტყვის მნიშვნელობა, მაგრამ მაინც ხვდება, რომ რაღაც ისე არ არის და შესაძლებელია, რომელიმე სიტყვა, რომელიც მას ჰგონია, რომ იცის, არის სხვა მნიშვნელობის მატარებელი, მაგრამ საიდან უნდა იცოდეს, რომელი? ამ შემთხვევაში თარგმანი დაეხმარა მას და ეჭვის თვალით შეხედა სიტყვა fire -ის მნიშვნელობას, მაგრამ ვერ გამოიცნო, რა შეიძლებოდა ყოფილიყო სწორი.

როგორც ვიცით, ინგლისური ენა გამოირჩევა პოლისემიურობით, პოლისემიური სიტყვები  გვხვდება ინგლისურ ენის  როგორც ზეპირ,  ისე  –  წერილობით მასალებში. ანუ სიტყვას აქვს სხვადასხვა, მაგრამ ერთმანეთთან დაკავშირებული მნიშვნელობა იმ კონტექსტთან მიმართებაში, რომელშიც ის გამოიყენება. ამ სიტყვების უმრავლესობა ხშირად გვხვდება ინგლისურ ენაში, რაც ართულებს კომუნიკაციას ამ  ენაზე მოსაუბრესა და მსმენელს შორის. ასევე იწვევს დაბნეულობას საკლასო ოთახში მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის, მიუხედავად იმისა, რომ მასწავლებელმა იცის და ხედავს კავშირებს ამა თუ იმ სიტყვის მნიშვნელობებს შორის, ამჯობინებს კონკრეტულ მომენტში იმ ერთი ძირეული მნიშვნელობით შემოიფარგლოს, რომელიც გამოვლინდება და არ ახსნას კავშირები მნიშვნელობებს შორის, რაც მოსწავლეს აიძულებს, განიხილოს მნიშვნელობები, როგორც ერთმანეთთან დაუკავშირებელი და არასისტემური. ეს  ხელს უშლის მასწავლებელსა და მოსწავლეს, გაუმკლავდნენ პოლისემიურ სიტყვებს კლასში. საზოგადოდ, მასწავლებლების უმრავლესობაში გავრცელებულია ტაქტიკა, არ ჩაუღრმავდენენ ასეთ სიტყვებს მაშინვე, უბრალოდ ახსნან ის კონკრეტული მნიშვნელობები, რომლებიც იმ მომენტში გამოჩნდება. თუმცა სიტყვების დაუფლების უფრო ნაყოფიერი სტრატეგია იქნებოდა, ავხსნათ მნიშვნელობები და ვაჩვენოთ მათი კავშირი ერთმანეთთან ან სიტყვის ძირეულ მნიშვნელობასთან. ამ სიტყვების ცოდნა არსებითი წინაპირობაა ლექსიკის ბაზის ფორმირებისთვის [Nation, 1990, 2001, 2008; Cobb, 2006, Hamilton, 2010, 2011], რაც, რასაკვირველია, დაეხმარება ინგლისური ენის შემსწავლელს, გაიგოს ინგლისური ენის ტექსტების 80%. მიუხედავად ამისა, პოლისემიური სიტყვების სწავლება უგულებელყოფილია,  ამის მიზეზები კი სხვადასხვაა.

მასწავლებელს არ რჩება დრო, გაკვეთილის პროცესში ახსნას  პოლისემიური სიტყვების მნიშვნელობები, ან მას აკლია კვალიფიკაცია. სახელმძღვანელოებში კი არ არის მოცემული არანაირი ინფორმაცია, რომელიც მასწავლებელს დაეხმარება, გაუმკლავდეს მოცემულ საკითხს. მრავალმნიშვნელობიანი სიტყვები ხშირად სრულ თავისტკივილად მიიჩნევა  (“complete headache for learners” - Thornbury, 2002:8) როგორც მასწავლებლებისათვის, ისე – მოსწავლეთათვის. ზოგჯერ პოლისემიური სიტყვების სწავლება ვერ ხერხდება, რადგან (Tyler and Evans, 2004) სხვადასხვა მნიშვნელობას ჰომოფონებად (ერთმანეთთან დაუკავშირებელი მნიშვნელობების ჩამონათვალი,  რომლებიც შემთხვევით არის კოდირებული იმავე ფონოლოგიური ფორმით) მიიჩნევენ.

ამის საილუსტრაციოდ წარმოადგენენ სიტყვა over-ის შემდეგ მაგალითებს:

a. The picture is over the mantle. 

b. The teller at the central bank switched the account over to a local branch.

c. The film is over.

d. Arlington is over the river from Georgetown.

(Tyler and Evans, 2004:152)

ამ მკვლევართა შეხედულების მიხედვით, თანამედროვე უცხო ენის სასწავლო წიგნები ვერ ხსნიან კავშირს ზემოთ მოცემულ მაგალითებში არსებული სიტყვის მნიშვნელობებს შორის. რაც მოსწავლეს უქმნის ფრაგმენტულ სურათს, რომ პოლისემიური სიტყვების მნიშვნელობები გაბნეულია და უწესრიგო. მნიშვნელობაც ისწავლება გაბნეულად, ტრადიციული „თარგმნე, დაიზეპირე“ მეთოდით და არა კოგნიტიური ლინგვისტიკის სიღრმეების გამოყენებით. შეიძლება ითქვას, რომ პოლისემიური სიტყვები ძირითადად ზედაპირულად ისწავლება.

გამოყენებითი ლინგვისტიკის სპეციალისტები სერიოზულად დაინტერესდნენ სიტყვის მნიშვნელობების შესწავლითა და მათი როლით ენის სწავლების პროცესში. ლენონი (1996) იკვლევს მაღალი სიხშირის სიტყვებს, easy და ზმნებს put, go, take და ასკვნის, რომ მიუხედავად იმისა, რომ მოსწავლეს შეიძლება, ჰქონდეს „ფართო წარმოდგენა“ სიტყვის მნიშვნელობაზე, მას მაინც აქვს ბუნდოვანი ლექსიკური ცოდნა პოლისემიურ მნიშვნელობებსა და ფრაზულ ზმნებზე. ლენონი (1996) ამბობს, რომ საჭიროა გულმოდგინე მუშაობა კლასში მაღალი სიხშირის სიტყვებზე, რომლებიც  ხშირად არის პოლისემიური მნიშვნელობების მატარებელი და მონაწილეობს მთელი რიგი იდიომატური გამონათქვამების შექმნაში.

კვლევა

პოლისემიური სიტყვის არასწორი გამოყენება, რა თქმა უნდა, დამღუპველ შედეგს არ მოგვიტანს, მაგრამ შეიძლება, გამოიწვიოს გაუგებრობა ან დაბნეულობა.  მოსწავლე შეიძლება, ადვილად მიხვდეს, თუ რომელი სიტყვის თარგმანია არასწორი, მაგრამ მოცემული სიტყვის სხვა მნიშვნელობების არცოდნის გამო ვერ გაარკვევს შინაარსს.

ამ კონკრეტულ ფენომენთან დაკავშირებით ლაუფერი წერს: „ხშირია, როდესაც მოსწავლემ იცის პოლისემიის ან ომონიმიის ერთი მნიშვნელობა, მაგრამ ვერ ამბობს მასზე უარს, თუნდაც მაშინაც კი, როდესაც კონკრეტულ კონტექსტში მისი მნიშვნელობა განსხვავებულია. მოსწავლის მცდარი დასკვნაა, რომ ნაცნობი მნიშვნელობა ერთადერთია“.[1]

ხშირია შემთხვევები, როდესაც მოსწავლე გაუცნობიერებლად თარგმნის წინადადებას და ფიქრობს, რომ თარგმანი სწორია, თუმცა გადმოაქვს სრულიად სხვა კონტექსტი. მოსწავლემ იცის სიტყვის ფორმა და მისი ერთი მნიშვნელობა, თუმცა არ იცის ის მნიშვნელობები, რომლებიც დაეხმარება სწორი შინაარსის გაგებაში. ასეთ შემთხვევაში მიმართავს ლექსიკონს, რათა გაარკვიოს, თუ რა მნიშვნელობა აქვს ამა თუ იმ სიტყვას, მაგრამ ამ შემთხვევაში ის შეიძლება, ვერც კი ხვდებოდეს შეცდომას,  იცის სიტყვის ერთი მნიშვნელობა და კარგად თარგმნის წინადადებას, თუმცა –არასწორად. ლექსიკონში სიტყვის ძებნა, ერთი შეხედვით, ძალიან მარტივ ამოცანას ჰგავს, მაგრამ ორი ფაქტორია გასათვალისწინებელი. პირველ რიგში, კონკრეტული შინაარსის შერჩევა დამოკიდებულია მოსწავლის უნარზე, სრულად გაიაზროს კონტექსტი, რომელშიც სიტყვა გამოიყენება, გაგებას კი უკვე უშლის ხელს  ერთი სიტყვის არცოდნა. კიდევ რომელიმე სხვა სიტყვის არცოდნა ან არასწორი თარგმანი კიდევ უფრო ართულებს გაგებას.  და მეორე, ლექსიკონები, თუნდაც მოსწავლეზე ორიენტირებული, სიტყვებს ყოფს პატარა დანაყოფებად. მაგ: როცა სიტყვა head-ს აქვს 32 მნიშვნელობა, ან სიტყვა eye-ს უფრო მეტი, ძნელია შეარჩიო ის, რომელიც გჭირდება, ამიტომ მოსწავლე ხშირად თავს არიდებს ლექსიკონის გამოყენებას და მიმართავს ელექტრონულ რესურსებს, რაც კიდევ უფრო ართულებს მათ გაგებას. ძიება რომ გაუადვილდეს, მოსწავლემ უნდა შეარჩიოს სწორი მეტყველების ნაწილი, რასაც, რა თქმა უნდა, ისე ვერ გააკეთებს, როგორც ეს მასწავლებელს წარმოუდგენია.

სემანტიკური ნიშან-თვისება – მნიშვნელობათა სიმრავლე (სადაც ლექსიკურ ერთეულს  ერთზე მეტი მნიშვნელობა აქვს), ამტკიცებს, რომ პოლისემიურობას მნიშვნელოვანი გავლენა აქვს სიტყვის დასწავლიანობაზე (Laufer, 97) იმ გაგებით, რომ მრავალმნიშვნელობიანი სიტყვები უფრო რთული სასწავლია, ვიდრე – სიტყვა ერთი მნიშვნელობით. ინგლისურში პოლისემიური ან ომონიმური სიტყვები უამრავია. ქვემოთ მოცემულია პოლისემიური სიტყვის მაგალითი:

(1) Head (core) - Top part of your body which houses eyes, mouth, brain etc. : Severe head injuries.

(2)  Head (extension 1) - Top person, the leader or person in charge of a group or organization:  Eileen is head of the family now.

(3)  Head (extension 2)  - Top part of, the head of the top of something: Write your name clearly at the head of each page.

(4)  Head (extension 3) - Front part of: The head of a hammer (Longman Dictionary of Contemporary English, 1995, p.  657)

სიტყვა „თავის“ განშტოებებს აქვს მეტაფორული მნიშვნელობები და შეიძლება, ადვილად უკავშირდებოდეს მათს ძირითად, ლიტერატურულ მნიშვნელობას. მაგალითად: მეორე განშტოება top-person, the leader or person სათავეს იღებს ლიტერატურული მნიშვნელობიდან „თავი“ – ხელმძღვანელი, რომელიც ხაზს უსვამს, რომ სხეულის ეს ნაწილი არის ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწილი, რადგან ის შეიცავს ტვინს. მესამე განშტოება – top part of „ზედა ნაწილი“ მომდინარეობს იმ ფაქტიდან, რომ თავი არის სხეულის ზედა ნაწილი. ასეთი ცხადი ურთიერთკავშირი მნიშვნელობებს შორის ამსუბუქებს სწავლის პროცესს. კვლევები აჩვენებს, რომ ასეთი მნიშვნელობათა ურთიერთდაკავშირება შეიძლება დაეხმაროს მოსწავლეს, ისწავლოს ძირითადი მნიშვნელობა და მნიშვნელობის მეტაფორული გადატანა უფრო ადვილად დაიმახსოვროს (Csábi, 2004; Evans and Tyler, 2008; Boers and Lindstromberg, 2008). მაგრამ თუ ლექსიკოგრაფები, მასწავლებლები და მოსწავლეები ვერ ხედავენ ამ კავშირებს პოლისემიური სიტყვის ძირითად და პერიფერიულ მნიშვნელობებს შორის, სასწავლო ტვირთი, ისევე, როგორც სწავლება, უფრო რთულდება. მაგალითად, ისეთ შემთხვევაში, როგორიცაა ბევრჯერ ნახსენები მაგალითი bank (1) ფინანსური ინსტიტუტი, (2) მდინარის ნაპირი – უფრო ართულებს მოსწავლის ტვირთს, რადგან ეს ყველა მნიშვნელობა უნდა დაისწავლოს ცალ-ცალკე.

დღეს უკვე კოგნიტიურ სემანტიკაში არსებული კვლევების წყალობით, რომელიც ტარდება პოლისემიური სიტყვების სწავლებასთან დაკავშირებით, პოლისემია აღარ წარმოადგენს სირთულეს, რადგან ნათელი გახდა პოლისემიური სიტყვების ურთიერთგადაჯაჭვულობა და კავშირი. სიტყვები, რომლებიც ადრე ომონიმებად მიიჩნეოდა, ახლა პოლისემიის ჭრილში განიხილება და მასწავლებლები, ისევე როგორც მოსწავლეები, ხედავენ, თუ როგორ წარმოიშობა მეტაფორული მნიშვნელობა სიტყვის ძირითადი მნიშვნელობიდან.

იმისათვის, რომ მოსწავლეს დავეხმაროთ, გააცნობიეროს, თუ რა მექანიზმი უდევს საფუძვლად მნიშვნელობების გადატანას, მნიშვნელოვანია, მივმართოთ კოგნიტიური ლინგვისტიკის კვლევებს.

მეთოდი

მნიშვნელოვანია, სისტემატურად ვასწავლოთ მოსწავლეებს პოლისემიური სიტყვები და მივცეთ დრო, შეძლონ კავშირების გამოვლენა, შემეცნებითი უნარის გამოყენება, რათა აღიქვან მექანიზმი. გაავლონ პარალელი  მშობლიურ ენასთან, რაც კიდევ უფრო გაუადვილებთ ენის ათვისებას.

სტატია გთავაზობთ უკვე გამოყენებულ მეთოდს, რომლის საშუალებითაც შეგვიძლია დავანახოთ მოსწავლეს, როგორ დაისწავლოს პოლისემიური სიტყვები უფრო ადვილად და შეიმსუბუქოს ყოველდღიური ტვირთი.

პირველ ეტაპზე საცდელად ავიღეთ ჩვენ მიერ გამოკვლეული რამდენიმე პოლისემიური არსებითი სახელი ინგლისურ ენაში. კერძოდ, ესენია: სხეულის ნაწილების აღმნიშვნელი არსებითი სახელები (თავი, ხელი); სახის ნაწილების აღმნიშვნელი არსებითი სახელები (პირი, თვალი) და შინაგანი ორგანოების აღმნიშვნელი არსებითი სახელი (გული). სალექსიკონო დეფინიციათა ანალიზის მეთოდის, კონტექსტუალური ანალიზის მეთოდისა და კორპუსული მეთოდოლოგიის გამოყენებით გამოვლინდა, რომ მოცემული არსებითი სახელები არის უნივერსალური და გვაძლევს მზისებრ მოდელს, რომელიც ნათლად უჩვენებს მოსწავლეს პოლისემიური სიტყვის მთავარ და პერიფერიულ მნიშვნელობებს. ჩვენ მიერ მიღებულ უნივერსალურ მოდელებს ვუწოდეთ არსებითი სახელის მზისებრი მოდელი, რომლის შიგნით გამოვლინდა სამი ქვესახეობა: მოკლესხივებიანი მზისებრი მოდელი; გრძელსხივიანი მზისებრი მოდელი (ერთი სხივით) და გრძელსხივებიანი მზისებრი მოდელი (რამდენიმე სხივით). კვლევის შედეგები წარმოვადგინეთ სქემის სახითაც და ჩავატარეთ რამდენიმე გაკვეთილი მეათე კლასის მოსწავლეებთან.

მიღებული სქემა მოსწავლეს დაეხმარება სხვადასხვა გადატანითი მნიშვნელობის კავშირი დაინახოს ძირითად მნიშვნელობასთან. მოცემული სქემის საფუძველზე მასწავლებელი შეძლებს, მოსწავლეს დაანახოს კავშირი სიტყვების მნიშვნელობებს შორის, რაც ხელს შეუწყობს აღქმა-დამახსოვრებას.

წარმოგიდგენთ მეთოდს, თუ როგორ შეიძლება მიღებული კვლევა გამოვიყენოთ მოსწავლის სასარგებლოდ ინგლისური ენის სწავლების პროცესში სიტყვა head-ის მაგალითზე.

გაკვეთილის გეგმა

დღე 1.

გაკვეთილის თემა: ლექსიკის სწავლება მაღალ კლასებში – პოლისემიური მიდგომა

კლასი: 9-12

დრო: 45 წუთი

გაკვეთილის მიზანი:

• მოსწავლეებმა უნდა შეძლონ პოლისემიური სიტყვების ძირითად და გადატანით მნიშვნელობებს შორის არსებული კავშირის გაანალიზება;
• განასხვავონ პოლისემიური სიტყვების ძირითადი და მეტაფორული მნიშვნელობები.

შესავალი:

ნაბიჯი 1: (მოსწავლეები მუშაობენ ინდივიდუალურად) მოსწავლეები პატარა ფურცელზე წერენ ერთ წინადადებას სიტყვა Head-ის გამოყენებით. მას შემდეგ, რაც ყველა დაასრულებს მუშაობას, უზიარებენ თავიანთ წინადადებებს მეწყვილეს.

მასწავლებელი მოისმენს რამდენიმე პასუხს (დრო 5 წუთი).

ნაბიჯი 2: მასწავლებელი დაფაზე ცენტრში წერს სიტყვას head და სთხოვს მოსწავლეებს, უკარნახონ ყველა ის მნიშვნელობა, რაც სიტყვა head-ს აქვს ინგლისურ ენაში გონებრივი იერიშის მეთოდით. მასწავლებელი პასუხებს წერს დაფაზე (დრო 3 წუთი).

ნაბიჯი 3: მოსწავლეები მუშაობენ მცირე ჯგუფებში. თითოეულ ჯგუფს აქვს ლექსიკონი ან ლექსიკონიდან გადაღებული ასლი სიტყვისა head და ცდილობენ, ამოწერონ ყველა ის განსხვავებული მნიშვნელობა, რაც გააჩნია სიტყვას head; ჯგუფის წევრები წარადგენენ მათ მიერ ამოწერილ მნიშვნელობებს, თითო ჯგუფი – 5-7 მნიშვნელობას. მასწავლებელი პარალელურად ახალ მნიშვნელობებს ამატებს დაფაზე მოცემული გონებრივი იერიშის მაგალითებს (დრო - 15 წუთი).

ნაბიჯი 4: მასწავლებელი სთხოვს მოსწავლეებს, ამოიცნონ დაფაზე მოცემული მნიშვნელობებიდან სხვადასხვა მეტყველების ნაწილი და დაფაზევე აწერს, თუ რომელი მეტყველების ნაწილია (3 წუთი).

ნაბიჯი 5: მოკლე ლექცია. მასწავლებელი აღნიშნავს, რომ ცენტრში მოცემული სიტყვა head არის სიტყვის ძირითადი მნიშვნელობა, ხოლო დანარჩენი მნიშვნელობები, რომლებიც ისრებითაა გამოტანილი, არის გადატანითი მნიშვნელობები. ასევე სასურველია, მასწავლებელმა წარუდგინოს სურათი სიტყვა head-ის მნიშვნელობებზე და დაანახოს, თუ როგორაა აკინძული მნიშვნელობები ამა თუ იმ სემანტიკურ კომპონენტზე (იხ. სურათი1). დაიწყოს მარტივი მაგალითიდან სიტყვა თავთან ფორმით მსგავსი სიტყვებით (5 წუთი).

ნაბიჯი 6: მოსწავლეები მუშაობენ ჯგუფებში. მათ უნდა ამოიცნონ წინადადებებში სიტყვა head-ის ძირითადი და გადატანითი მნიშვნელობები (7 წუთი).

ნაბიჯი 7: მოსწავლეები მუშაობენ იმავე ჯგუფებში. ჯგუფები წერენ 3 წინადადებას სიტყვა head-ის ძირითად მნიშვნელობაზე და 3-ს გადატანით მნიშვნელობაზე ( 7 წუთი).

გაკვეთილის გეგმა

დღე 2

გაკვეთილის თემა: ლექსიკის სწავლება მაღალ კლასებში – პოლისემიური მიდგომა

კლასი: 9-12

დრო: 45 წუთი

გაკვეთილის მიზანი:

• მოსწავლეებმა უნდა შეძლონ პოლისემიური სიტყვების ძირითად და გადატანით მნიშვნელობებს შორის არსებული კავშირის გაანალიზება;
• განასხვავონ პოლისემიური სიტყვების ძირითადი და მეტაფორული მნიშვნელობები.
• გამოიყენონ სიტყვა head-ის ძირითადი და გადატანითი მნიშვნელობები საკუთარ წინადადებებში.

ნაბიჯი 1: მოსწავლეები წყვილში მუშაობენ და ასრულებენ დავალებას:

ნაბიჯი 2: მონაწილეები მუშაობენ ინდივიდუალურად. წერენ ყველა იმ მნიშვნელობას, რაც ახსოვთ სიტყვა ,,თავზე“ წინა გაკვეთილიდან (5 წუთი);

ნაბიჯი 3: მონაწილეები გადანაწილდებიან ჯგუფებში და უზიარებენ ერთმანეთს თავიანთ მნიშვნელობებს (2 წუთი);

ნაბიჯი 3: პირველი ჯგუფი წაიკითხავს მის ერთ მნიშვნელობას, მეორე ჯგუფი კი ამ მნიშვნელობაზე იგონებს წინადადებას. თუ მათ მიერ ნათქვამი წინადადება არასწორია ან შეიცავს გრამატიკულ შეცდომას, ისევ პირველი ჯგუფი კითხულობს მნიშვნელობას და ა.შ. სანამ მათ მიერ ნაბიჯ 2-ში ჩამოწერილი ყველა მნიშვნელობა არ ამოიწურება. მნიშვნელობები შეიძლება გამეორდეს ჯგუფებს შორის  (15 წუთი);

ნაბიჯი 4: მოსწავლეები უბრუნდებიან თავიანთ მერხებს. დაწერენ მათ მიერ შერჩეულ ორ მნიშვნელობას პატარა ფურცელზე. მასწავლებელი აკრეფს ყველას წინადადებას და აწყვილებს 2-2 მონაწილეს შემთხვევითობის პრინციპით. სთხოვს, აიღონ 2-2 ფურცელი და 2 წუთის განმავლობაში მოიფიქრონ პატარა დიალოგი. რომელსაც წარუდგენენ მთელს ჯგუფს.

საშინაო დავალება: მოსწავლეებმა  შემდეგი გაკვეთილისთვის ლექსიკონიდან უნდა ამოიწერონ სიტყვა hand-ის მნიშვნელობები.

დასკვნა

ზემოთ აღწერილი მეთოდით ჩატარებულმა გაკვეთილებმა ცხადყო, რომ აღნიშნული მეთოდით მოსწავლეები გაცილებით უფრო ადვილად სწავლობენ და იმახსოვრებენ სიტყვის პოლისემიურ მნიშვნელობებს, ვიდრე ტრადიციული დაზეპირების მეთოდით. ანალოგიურად შეიძლება, ჩატარდეს გაკვეთილები სხვადასხვა პოლისემიურ არსებით სახელზე, ამისათვის საჭიროა, მცირე დრო დავუთმოთ იმ სიტყვის დამუშავებას, რომელიც გვსურს, რომ მოსწავლეს ვასწავლოთ. აღნიშნული მეთოდი უფრო სახალისო და საინტერესოა მოსწავლეებისათვის, რადგან განსხვავდება მათი ყოველდღიური გაკვეთილებისაგან, თითქმის ყველა მოსწავლე აქტიურადაა ჩართული საგაკვეთილო პროცესში, არ უწევთ/ევალებათ სიტყვის დაზეპირება, არამედ პრაქტიკული აქტივობების საშუალებით სწავლობენ სიტყვის მნიშვნელობებს. ეს მეთოდი განსხვავებულია მათ სახელმძღვანელოში მოცემული მასალისაგან და, რაც მთავარია, მნიშვნელოვანია ინგლისური ენის სწავლის პროცესში, რადგან, როგორც ვიცით, ინგლისური ენა გამოირჩევა პოლისემიური სიტყვების რაოდენობით და აღნიშნული არსებითი სახელები მაღალი სიხშირით გამოიყენება როგორც სასაუბრო, ისე – წერით ენაში. ასეთი მიდგომა გააადვილებს კომუნიკაციას მოსწავლესა და მშობლიურ ინგლისურ ენაზე მოსაუბრეს შორის.

ამრიგად, სტატიაში შემოთავაზებულია ახალი მიდგომა პოლისემიური სიტყვების სწავლებისადმი თანამედროვე ინგლისურ ენაში, რომლის გამოყენებაც ნებისმიერ ინგლისური ენის მასწავლებელს შეუძლია.

[1]Laufer (1997:26) writes: “It often happens that students know one meaning of a polyseme or a homonym and are reluctant to abandon  it even when, in a particular context, its meaning is different. [...] The mistaken assumption of the learner [...] is that the familiar meaning [is] the only meaning”.