მეტაფიზიკური პოეზია, რომელსაც საფუძველი XVII  საუკუნეში ჩაეყარა, მსოფლიო ლიტერატურაში არსებულ სხვა არაერთ პოეტურ მიმდინარეობას შორის ერთ-ერთი ყველაზე ორაზროვანი, ღრმა და ინტელექტუალურია. მეტაფიზიკური სკოლის პოეტთა ლექსების  განსაკუთრებულობა მათ ფორმას, შინაარსსა  და მრავალფეროვან მხატვრულ სახეებში  მდგომარეობს, რომელთაგან ორი უმთავრესი- მეტაფიზიკური მახვილგონიერება(metaphysical wit) და კონსიტი (conceit) გამოირჩევა.

ამ ორი  მხატვრული ხერხის წყალობით მეტაფიზიკოსი პოეტები (ჯონ დონი,ჯორჯ ჰერბერტი, ტომას კერუ, რიჩარდ კრეშო,ეიბრაჰამ კაული, ენდრუ მარუელი, ჰენრი ვოონი და სხვ.) ერთდროულად გამოხატავდნენ გრძნობასა და ფიქრს, ემოციასა და ინტელექტს და ერთმანეთთან სრულიად განსხვავებულ იდეებსა და სურათ-ხატებს აკავშირებდნენ.ეს მეტაფიზიკური პოეზიის იმ ის მთავარი მახასიათებელი იყო, რომლის შესწავლას ტომას ელიოტმა არაერთი ნაშრომი და ლექცია მიუძღვნა. მისი აზრით, მეტაფიზიკოსმა პოეტებმა შესძლეს ის, რაც ვერც მათმა წინამორბედმა და ვერც შემდგომი თაობის პოეტებმა ვერ მოახერხეს, მათ მგრძნობელობის რღვევას(dissociation of sensibility) დაუპირისპირეს მგრძნობელობის გაერთიანება (unification of sensibility) და ამგვარად შეუდარებელ პოეტურ მიმდინარეობას ჩაუყარეს საფუძველი.

მეტაფიზიკური პოეზიის ერთ-ერთი მთავარი წარმომადგენელი ჯონ დონია(1572-1631).მისი მრავალფეროვანი შემოქმედება მოიცავს სატირას, სატრფიალო ელეგიებსა და სონეტებს, ეპიგრამებს, სიკვდილის თემაზე დაწერილ ლექსებს,ღმერთის სადიდებელ პოემებსა და წმინდა სონეტებს.დონის,ისევე როგორც სხვა მეტაფიზიკოს პოეტთა შემოქმედების ძირითადი თემა სულს, სხეულსა და გონებას შორის არსებული  კავშირის წარმოჩენა; პიროვნების არსებობის, როგორც მატერიალურ, ისე მეტაფიზიკურ ჭრილში განხილვა, ადამიანის ღმერთისადმი დამოკიდებულებისა  და პირიქით, ღმერთის ადამიანისადმი დამოკიდებულების კვლევა და ამ ურთიერთმიმართების საფუძველზე სამყაროში პიროვნების ადგილის განსაზღვრაა.

„წმინდანთა ნაწილები“ ჯონ დონის ერთ-ერთი ყველაზე „მახვილგონივრული“ სატრფიალო ლექსია. როგორც მის არაერთ სხვა პოეტურ ნაწარმოებში, ამ შემთხვევაშიც დონი ორ აბსოლუტურად განსხვავებულ სუბიექტს ახასიათებს საერთო ნიშნით. ლექსის მხატვრული გამოსახვის ძირითადი ხერხი კონსიტია- ისეთი გაზვიადებული მეტაფორა, რომელშიც აღსანიშნსა და აღმნიშვნელს შორის  საერთო,ფაქტობრივად, არაფერია. ლექსის მხატვრული ეფექტი და დახვეწილობა კი იმაში მდგომარეობს, რომ მახვილგონიერების მეშვეობით, დონი თხზავს, იგონებს ისეთ საერთო ნიშანს, რაც ამ შემთხვევაში მშვენიერ ქალსა და სამარეს შეიძლება აკავშირებდეს ერთმანეთთან.

შეიძლება ითქვას, რომ ლექსში„წმინდანთა ნაწილები“ დონის პოეზიისთვის დამახასიათებელი ყველა ელემენტია გაერთიანებული: რელიგიით, ფიზიკური და პლატონური სიყვარულით დაინტერესება, მატერიალური და მეტაფიზიკური სამყაროს შეპირისპირება, ირონია,სარკაზმი და სხვა.                       

ლექსი ავტორის „სიმღერებისა და სონეტების“ ჯგუფიდანაა და არა მაგალითად „წმინდა სონეტებიდან“, რაც, ერთი შეხედვით, მის საერო და არა სასულიერო თემატიკაზე მიუთითებს, თუმცა მისი სათაური „წმინდანთა ნაწილები“  საპირისპიროზე მეტყველებს და დასაწყისშივე მეტყველებს იმ პარადოქსულ განწყობაზე, რაც ლექსის შესავალშივეა ნაჩვენები:

When my grave is broke up again 

 Some second guest to entertain, 

 (For graves have learn'd that woman head, 

 To be to more than one a bed) 

And he that digs it, spies 

A bracelet of bright hair about the bone, 

Will he not let'us alone, 

And think that there a loving couple lies, 

Who thought that this device might be some way 

To make their souls, at the last busy day, 

Meet at this grave, and make a little stay? [Donne, 1996:122]

პირველივე ტაეპში  მკითხველის ყურადღებას იპყრობს ტრაგი-კომიკური სურათი- უკვე გარდაცვლილი პროტაგონისტი მოგვითხრობს სცენაზე, რომელიც მის საფლავზე, მისი სიკვდილიდან წლების შემდეგ თამაშდება. მიცვალებულებით გადატვირთულ სასაფლაოზე ახალი მიცვალებულის დასამარხი ადგილი აღარაა და მესაფლავე იძულებულია, გვამი უკვე დაკავებულ საფლავში დაკრძალოს. სცენარი ნაცნობია და გვახსენებს სცენას შექსპირის „ჰამლეტიდან“. იორიკის მსგავსად, დონის პროტაგონისტიც იძულებულია, უმასპინძლოს ახალ „სტუმარს“ და იზრუნოს მის „გართობაზე“. (ინგლისურ ენაში სიტყვა “სტუმარი“ (guest) დონის ეპოქაში იწერებოდა როგორც “ghest”, [Donne, 1985:112]რაც მოგვაგონებს სიტყვას „ghost“ და კიდევ ერთხელ გვახსენებს  შექსპირის ტრაგედიას.) მოგვიანებით ნათელი ხდება, რომ ახლადგარდაცვლილი ქალბატონი არაა პირველი ქალი, ვისაც მთხრობელის საფლავი გაუზიარებია და რომ პროტაგონისტი უკვე წლებია, საყვარელ ქალთან ერთად განისვენებს ნაცნობ სამარეში. დონისთვის დამახასიათებელი სარკაზმი და ენამოსწრებულობა ლექსის შესავალშივე იჩენს თავს. „მეორე სტუმრის“ ვიზიტის ხსენებით ავტორი გამოხატავს ქალების ფარულ სურვილს სარეცლის ერთზე მეტ ადამიანთან ერთად გაზიარებაზე. მოცემულ ეპიზოდში დონის მახვილგონიერების კიდევ ერთი დასტურია ავტორის მიერ სიტყვებით თამაში- ქალებზე საუბრისას ის განზრახ იყენებს სიტყვას “woman-head”, რაც შეიძლება გავიგოთ, როგორც ქალების მოდგმა, საქალეთი, რაც გვახსენებს სიტყვას “maidenhead”, რაც თავის მხრივ ქალწულს, უბიწო ქალს ნიშნავს. ამდენად დონი ქალს ახასიათებს როგორც უბიწო, ისე გარყვნილ არსებად, რომელსაც სარეცლის ერთზე მეტ მამაკაცთან გაყოფა სჩვევია.

ლექსის განწყობა „ძვალზე შემოხვეული კაშკაშა თმის“(“A bracelet of bright hair about the bone”) [Donne, 1996:122]ხსენებით მოკრძალებულ და ამაღლებულ ნოტაზე გადადის. ქალის მოჭრილი კულილი, როგორც სიყვარულისა და ერთგულების სიმბოლო დონს აგრეთვე აქვს  ნახსენები ლექსში „დაკრძალვა“  (“The Funeral”), რომელშიც პროტაგონისტი, მის გამპატიოსნებლებს სთხოვს, რომ გაუფრთხილდნენ ნაზ თმას, რომელიც მიცვალებულს  მკლავზე გვირგვინივით შემოხვევია. “That subtle wreath of hair, which crowns my arm;/The mystery, the sign you must not touch”[Donne, 1996:119]. ორივე ლექსში ქალბატონის თმა განსაკუთრებული მნიშვნელობის მატარებელი სიმბოლოა და წყვილის სიკვდილის შემდგომ ერთგულებასა და მათ უკვდავ სიყვარულზე მიუთითებს. „წმინდანთა ნაწილებში“ კაშკაშა თმა შეიძლება მოვიაზროთ, როგორც ლექსში ხსენებული პირველი რელიგიური სიწმინდე, რელიკვია. მოცემულ ეპიზოდში ავტორი თმას ახასიათებს, როგორც კაშკაშას, სიცოცხლით სავსეს, ნათელს და არა როგორც უბრალოდ ქერას, იყენებს რა სიტყვას “bright” და არა მაგალითად fair. ვფიქრობ, ესეც დონისეული კონსიტის ერთ-ერთი მაგალითია, რომელიც ერთმანეთს უღიმღამო საფლავს, სიკვდილს, მიცვალებულისგან დარჩენილ ჩონჩხს და სიხალისეს, სიცოცხლესა და სიკაშკაშეს უპირისპირებს. დონის პოეტიკის სიღრმისეულობა იმაში მდგომარეობს, რომ ამ შემთხვევაშიც ის ფიზიკურისა და მეტაფიზიკურის ძალდატანებით კავშირს გადმოგვცემს-სამაჯურს, ერთი მხრივ, ღვთაებრივ, მეორე მხრივ კი ბიწიერ მნიშვნელობას სძენს. სამაჯური, როგორც იდეალური წრის განმასახიერებელი სიმბოლო, ზეციურ, ღვთიურ მნიშვნელობას იძენს. წრის სიმბოლიკაზე დონი  თავის სხვა ლექსებშიც საუბრობს. მაგალითად, ამ სიმბოლიკით სრულდება ლექსი „განშორება: აკრძალული დატირება“ (“A Valediction: Forbidding Mourning”)

Such wilt thou be to me, who must, Like th' other foot, obliquely run; 

Thy firmness makes my circle just,  And makes me end where I begun[Donne, 1996:112]

წრის ღვთიურ სიმბოლიკაზე დონი ქადაგებებშიც ხშირად საუბრობდა. ერთ-ერთ ქადაგებაში ავტორი წრეს პირდაპირ  აიგივებს ღმერთთან:“Fix upon God any where, and you shall finde him a Circle; He is with you now... He was with you before... and He will be with you hereafter”[Donne, 1962:52]. მეორე მხრივ,სამაჯური, როგორც იდეალური წრე, შეიძლება აღვიქვათ ქალურობისა და ქალური საწყისის, მისი სექსუალურობის სიმბოლოდ.

ლექსის მეორე სტროფი, გარდა რელიგიურისა, ისტორიული და პოლიტიკური კონტექსტის მატარებელიცაა:

  If this fall in a time, or land, 

  Where mis-devotion doth command, 

  Then he, that digs us up, will bring 

   to the bishop, and the king, 

  To make us relics; then 

Thou shalt be a Mary Magdalen, and I 

   A something else thereby; 

All women shall adore us, and some men; 

And since at such time miracles are sought, 

I would have that age by this paper taught [Donne, 1996:122]

            ავტორის პარადოქსული დაშვებით, თუკი შეყვარებულთა საფლავს ისეთ დროსა და იმ სივრცეში გახსნიან, სადაც ღვთისმოსაობა ვეღარ იბატონებს, მათ წმინდა ნაწილებს მღვდელსა და მეფესთან წაიღებენ და სიწმინდეებად შერაცხავენ. დონის, როგორც ყოფილი კათოლიკეს ირონია მოცემულ ეპიზოდში აშკარაა, თუმცა აქ უფრო საინტერესო ის გარემოებაა, რომ ავტორი არა მხოლოდ კათოლიკური ეკლესიის, არამედ პროტესტანტიზმის მიმართაც ამჟღავნებს სარკაზმს; მღვდლისა და მეფის ერთად ხსენება „უღვთო“ ეპოქაში ამ სარკაზმზე მიუთითებს.

ლექსის წინა ეპიზოდებში ავტორი ძირითადად პირველ პირში საუბრობს და მისი სატრფოც არა ცალკე პიროვნებად, არამედ თავის ნაწილად აღიქმება (us).მეორე სტროფიდან ერთიანობის ეს პრინციპი ირღვევა და პროტაგონისტი ქალს პირველად მიმართავს შენობით (Thou shalt be a Mary Magdalen, and IA something else thereby)[Donne, 1996:122].ისტორიულ-პოლიტიკური თემატიკა კვლავ რელიგიურს უბრუნდება და ღვთის მადლს მოკლებულ სამყაროზე საუბრის შემდეგ ავტორს ლექსში უეცრად წმინდა მარიამ მაგდალინელის სახე შემოჰყავს. დონს ეს ბიბლიური პერსონაჟი შემთხვევით არ გახსენებია.  მარიამ მაგდალინელი, რომელიც ქრისტემ „შვიდი ეშმაკისგან განწმინდა“, ახალი აღთქმის ყველაზე იდუმალებით მოცული ქალი პერსონაჟია. საუკუნეების განმავლობაში, სახარების არასწორი ინტერპრეტირების შედეგად, ადამიანთა დამოკიდებულება ამ ბიბლიური პერსონაჟისადმი იცვლებოდა.  მოგვიანებით,  სხვადასხვა თქმულებისა თუ მხატვრული ლიტერატურის გავლენით, იგი სიძვის დიაცადაც კი მოიაზრებოდა(მიუხედავად იმისა, რომ ახალ აღთქმაში არაა განმარტებული, თუ რა იგულისხმებოდა ქალის „შვიდი ეშმაკისგან განწმენდაში“). მოცემულ შემთხვევაში დასაშვებია, რომ დონი ამ უკანასკნელ წარმოდგენას ეყრდნობა და ლექსის გმირს მარიამ მაგდალინელთან სულიერი და ხორციელი ნიშნით აიგივებს. რაც შეეხება თავად პროტაგონისტს,ავტორი მას რაღაც სხვად მოიხსენიებს (A something else thereby)[Donne, 1996:122]. ეს რაღაც სხვა, თუკი მას მაგდალინელთან კავშირში განვიხილავთ, შესაძლოა,ერთი მხრივ, მის წარსულში ნაცნობ მეგობარ მამაკაცებთან, მეორე მხრივ კი, თავად ქრისტესთან დავაკავშიროთ, რადგან როგორც დონის ქალი პერსონაჟი, ისე პროტაგონისტიც, ერთდროულად ხორციელი და სულიერი ნიშნით ხასიათდება. დონი ლექსის ამ ეპიზოდშიც მიმართავს მისთვის ასე დამახასიათებელ გონებამახვილობასა და ირონიას.თუკი შეყვარებულთა ძვლები და სამაჯური წმინდანთა ნაწილებად აღიქმება, შეყვარებულები წმინდანებად მოიაზრებიან და მორწმუნეები მათზე დაიწყებენ ლოცვას. და რეალურად ვისზე ილოცებენ ისინი? სიძვის დიაცსა და მის ერთ-ერთ მამაკაცზე, თუ წმინდან ქალსა და თავად ქრისტეზე? ორივე შემთხვევაში, მთელი ქრისტიანული რწმენა თავდაყირა დადგება; ძვლების ქრისტესადმი მიკუთვნების შემთხვევაში კი ეჭვქვეშ აღმოჩნდება მისი მკვდრეთით აღდგომის ფაქტიც. დონი ამ ეპიზოდში ყველაფერ ხორციელსა და ბიწიერს ხლართავს ერთმანეთში, თუმცა არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ლექსის დასაწყისში ის ამ ყოველივეს ვარაუდობს, უშვებს(if…).ამ დაშვებით კი მათი წმინდა ნაწილები „ღვთის პირიდან გადავარდნილ“ დროსა და სივრცეში უნდა იპოვნონ. (If this fall in a time, or land,Where mis-devotion doth command)[Donne, 1996:122]. ამდენად ლექსის ეს ეპიზოდი არა მწვალებლობად, არამედ ავტორის კიდევ ერთ სარკასტულ თამაშად მოიაზრება.

როგორც ეს დონისთვისაა დამახასიათებელი, ლექსის განწყობა მის ბოლო ტაეპში მოულოდნელად იცვლება. აქ ცენტრალურ ფიგურად არა წყვილი და მის მიერ ჩადენილი სასწაულები, არამედ მხოლოდ ლირიკული გმირის სატრფო წარმოჩინდება.  პროტაგონისტი აღარც შენობით მიმართავს თავის გულის სწორს და აღარც  მრავლობით რიცხვში საუბრობს მასზე. ავტორი მანამდე ნახსენებ ყველა სიკეთეს   საყვარელ ქალს მიაწერს და უკანასკნელად შეგვახსენებს მის სასწაულებრივ ბუნებაზე: (what a miracle she was)[Donne, 1996:122]

 First, we lov'd well and faithfully,                                                          

Yet knew not what we lov'd, nor why; 

 Difference of sex no more we knew 

 Than our guardian angels do; 

 Coming and going, we 

Perchance might kiss, but not between those meals;   

 Our hands ne'er touch'd the seals 

Which nature, injur'd by late law, sets free; 

These miracles we did, but now alas, 

All measure, and all language, I should pass, 

Should I tell what a miracle she was [Donne, 1996:122]

ანდრესენი ნაშრომში “John Donne. Conservative Revolutionary”[Andreasen, 1967]აღნიშნავს,რომ დონის ელეგიებისა და სიმღერების და სონეტების კითხვისას ვხვდებით, რომ მათი უმეტესობა ოვიდიუსისა და პეტრარკას ტრადიციის მიხევდითაა დაწერილი.ასეთ ლექსებს ან ამაღლებული განწყობა ახლავს თან, ან სექსუალური შინაარსი გასდევს სარჩულად. ოვიდიუსის პოეზია ფიზიკურ სიყვარულზეა ორიენტირებული, პეტრარკას გადაჭარბებულად იდეალისტურზე, ეს ორი კი დონთან ერთმანეთს ავსებს. „წმინდანთა ნაწილები“ ანდრესენის სიტყვების კარგი დასტურია. ლექსის უკანასკნელ ეპიზოდში აღწერილი შეყვარებულთა ურთიერთდამოკიდებულება ერთი მხრივ პეტრარკასა და ლაურას სიყვარულს მოგვაგონებს, მეორე მხრივ კი ოვიდიუსის „მეტამორფოზებს“ გვახსენებს.რომაელი პოეტი თავის „მეტამორფოზებში“ აპროტესტებს კანონის ჩარევას იქ, სადაც ბუნების ხელი ურევია; „წმინდანთა ნაწილების“ შემდეგი ეპიზოდი ცხადყოფს, რომ იმავეს აკეთებს დონიც: “Coming and going, we Perchance might kiss, but not between those meals ;Our hands ne’er touched the seals,Which nature, injured by late law, sets free“[Donne, 1996:122]. ლექსის ეს ნაწილი იმითაცაა საინტერესო, რომ აქ გაჟღერებულ სიტყვას „seals“ ორმაგი მნიშვნელობა ენიჭება.ის ერთი მხრივ, შეიძლება კანონის დამამტკიცებელ ბეჭდად მოვიაზროთ, მეორე მხრივ კი შეგვიძლია, დავაკავშიროთ  დონის ლექსებს შორის ერთ-ერთ ყველაზე ეროტიკულთან- „დასაწოლად მიმავალ ქალბატონს“ (“To his Mistress Going to Bed”) და გავიხსენოთ ამ სიტყვის სექსუალური ქვეტექსტი:

To enter in these bonds, is to be free; 

Then where my hand is set, my seal shall be [Donne, 1996:22]

ლექსის „წმინდანთა ნაწილები“ ანალიზის შედეგად ნათელია, რომ დონი, როგორც მის არაერთ სატრფიალო ლექსში, („ექსტაზი“, „კანონიზაცია“, „გამომშვიდობება: აკრძალული დატირება“ და სხვა) ამ შემთხვევაშიც გვიხატავს სიყვარულის ორი განსხვავებული ფორმის- აღაპესა და ეროსის სახეს. პირველი მოყვასისადმი უპირობო სიყვარულს გულისხმობს, ეროსისთვის დამახასიათებელი მთავარი ნიშანი კი ვნება, ეროტიკული ლტოლვაა. ხორციელ და პლატონურ სიყვარულს შორის საზღვრის მოშლით ავტორი„განსხვავებულთა ძალდატანებითი კავშირის“ ერთ-ერთ სახეს გადმოგვცემს და კიდევ ერთხელ შეგვახსენებს, რომ ყოველთვისაა შესაძლებელი „იდუმალი მსგავსების აღმოჩენა აშკარად განსხვავებულ საგნებში.“ („a combination of dissimilar images or the discovery of occult resemblances in things apparently alike”)[Andreasen.1967:4]

ჯონ დონის პოეტიკის ერთ-ერთი მთავარი უპირატესობა ურთიერთსაწინააღმდეგო იდეებისა და სურათ-ხატების გაერთიანების უნარში მდგომარეობს.  ასეთი ტექნიკით შექმნილი პოეზია დახვეწილი და ინტელექტუალურია და მის გასააზრებლად მკითხველისგანაც შესაბამის მზაობას მოითხოვს. გარდა ამისა, დონის პოეზიაში წამოჭრილი პრობლემები: ადამიანში ჩაბუდებული ეგზისტენციალური კრიზისი, მისი დამოკიდებულება ღმერთთან, ქალისა და მამაკაცის ურთიერთობის ფიზიკური და მეტაფიზიკური ხასიათი თუ არაერთი სხვა - მარადიულია და თანამედროვე მკითხველშიც დიდ ინტერესს აღძრავს.