აგრესიული იუმორის რიტორიკა

ნინო კურატიშვილი

აგრესიული იუმორის რიტორიკა

DOI: 10.55804/jtsuSPEKALI-16-17

1. შესავალი

იუმორი სამართლიანად შეგვიძლია განვიხილოთ დისკურსის ისეთ ჟანრად, რომელშიც პრაგმატიკა გადამწყვეტი მნიშვნელობის მქონეა, რადგან ხუმრობა მოსაუბრის პირადი დამოკიდებულების გამომჟღავნებაა და არ გააჩნია ობიექტურობა და ფაქტობრივი სიმყარე. აგრესიული იუმორი, რომელმაც ამ კვლევის ფარგლებში რამდენიმე მნიშვნელოვანი იდიომატური რესურსი გააერთიანა, აქამდეც მიიჩნეოდა სატირული ხასიათის დისკურსის ერთ-ერთ დამახასიათებელ ნიშნად; იგი ზ. ფროიდიდან [Freud, 1960] იღებს სათავეს, რომელმაც ერთ-ერთმა პირველმა ისაუბრა იუმორის შესაძლო სასტიკ ბუნებაზე. იუმორი შეიძლება იყოს აგრესიული კომუნიკაციის ნაწილი და ამ ორი ტიპის დისკურსის შერწყმას ნამდვილად აქვს მკვეთრად გამოხატული და მიზანზე ორიენტირებული პრაგმატიკული ფუნქციები. ეს ფუნქციები შეიძლება გავაერთიანოთ დარწმუნებისა და გავლენის დამყარების მისწრაფების საერთო ქუდის ქვეშ, რომელიც რიტორიკის დარგის ერთ-ერთი მთავარი მიმართულებაა [Aristotle, 25: 87–108].

ლინგვისტური ინსტრუმენტებისა და ენობრივი რესურსის დომინანტური როლი იუმორის პრაგმატიკაში ისეთი მაგალითებით შეგვიძლია გავამყაროთ, როგორებიცაა: ზღაპრის, იგავ-არაკის, სატირის, კომედიისა თუ დოკუმენტალისტიკის დისკურსები. თითოეულ მათგანში გამოყენებული ენობრივი რესურსი კონკრეტული დისკურსის მიზნების წარმატებულ განხორციელებას ემსახურება. გაპიროვნების, მეტაფორის, ონამატოპეის, ჰიპერბოლის, ირონიის გარეშე, ალბათ, წარმოუდგენელიც კი იქნებოდა ზემოთ ჩამოთვლილი ჟანრების ადეკვატური პრაგმატიკული ფუნქციონირება.

აგრესიული იუმორის დისკურსის ანალიზის კვალდაკვალ, შევეცადეთ, განგვესაზღვრა სარკაზმისა და ირონიის ადგილი მოცემულ დისკურსში. ეს სწორედ ის ინსტრუმენტებია, რომლებსაც მ. ტოპლაკი [Toplak, 2000] კრიტიკის ერთ-ერთ „უმკაცრეს“ ფორმად მიიჩნევს და აღიარებს, როგორც გადააზრებულ, ტროპულ ინსტრუმენტებს პრაგმატიკასა და სემანტიკას შორის.

რაც შეეხება ნაშრომის ინტერკულტურულ ასპექტს, ამერიკული და ქართული აგრესიული იუმორის პარალელურმა შესწავლამ იუმორისა და კულტურის ურთიერთგანპირობებულობის დაკვირვება გახადა შესაძლებელი. უფრო კონკრეტულად, კვლევით შევეცადეთ, განგვესაზღვრა თითოეული (ქართული - კოლექტივისტური [Hofstede, 1967:73] და ამერიკული – ინდივიდუალისტური [Hofstede, 1967:73]) ქვეყნის იუმორის აგრესიულობის ხარისხი, სარკაზმისა და ირონიის გამოყენების სიხშირისა და მათი ხასიათის მიხედვით.

კვლევაში გაანალიზებული 20 „სტენდაპ“ მონოლოგიდან 8 წარმოადგენს მუსლიმანი კომიკოსების გამოსვლას, რაც მოცემულ კვლევაში განსაკუთრებული სტერეოტიპული ზეწოლის ქვეშ მყოფი ქვეჯგუფების დისკურსის პრაგმატიკულ ფუნქციებზე დაკვირვებას ითვალისწინებდა. კვლევისთვის საჭირო მასალა Youtube პლატფორმასა და ინტერნეტლექსიკონებში იქნა მოპოვებული. ინტერკულტურული დაკვირვების შესაძლებლობა ამერიკული და ქართული აგრესიული ხუმრობების შედარებამ მოგვცა.

1.1 იუმორი

იუმორი კომპლექსური სოციალური და ფსიქოლოგიური ფენომენია და წარმოადგენს ჩვენი ყოველდღიური სოციალური ინტერაქციის ერთ-ერთ ასპექტს. იუმორის აღქმის უნარს „იუმორის გრძნობა“ ეწოდება და ის ყველა ადამიანში განსხვავებულია. ამ განსხვავებულობას ბევრი მიზეზი აქვს. ეს შეიძლება იყოს ისეთი ფართო მასშტაბისა და მნიშვნელობის ფაქტორები, როგორებიცაა: კულტურა, კულტურული მსგავსება-განსხვავებები თუ თავისებურებები, ასევე, ის ლინგვისტური მექანიზმები, რომლებიც იუმორისტული გამონათქვამების წარმატებულობას განაპირობებს.

1.2 ვერბალური აგრესია

ვერბალური აგრესია განიმარტება, როგორც კონფლიქტში მყოფი ადამიანის მტკიცე მიდრეკილება მეორე ადამიანის სახეზე (პიროვნების ავტორიტეტი საზოგადოებაში) [რუსიეშვილი, 2010:198] თავდასხმისაკენ ფსიქოლოგიური ტკივილის გამოწვევის მიზნით [Infante... 1986]. ვერბალური აგრესიის მანიფესტაცია ხორციელდება პიროვნულ შტრიხებზე თავდასხმით, ადამიანის კომპეტენციის დამცირებით, შეურაცხყოფით, წყევლით, გაკილვით, დაცინვით, ლანძღვით და არავერბალური ნიშნებით [Infante... 1990, 1992].

1.3 აგრესიის პრაგმატიკა

ს. კ. სტეინმეცი [Steinmetz, 1977:19] აგრესიას განმარტავდა, როგორც ფიზიკური და ვერბალური ძალის განზრახ გამოყენებას საკუთარი მიზნის განსახორციელებლად. ს. კ. სტეინმეცის აზრით, აგრესია კომუნიკაციის აქტის განზრახულობაზე, მის წარმატებულობასა ან მარცხზე, ასევე, აქტის ინსტრუმენტულ ან ექსპრესიულ გამოყენებაზე და მის ლეგიტიმურობასა ან არალეგიტიმურობაზეა დამყარებული. ეს განმარტება გვთავაზობს, რომ აგრესიამ კომიკოსებისთვის ერთგვარი დამატებითი/ სათადარიგო ინსტრუმენტის როლი შეიძლება შეასრულოს. აგრესიული დისკურსი, შესაძლოა, დაეხმაროს კომიკოსებს აუდიტორიის ქცევა საკუთარი მოლოდინების მიხედვით წარმართონ, თუნდაც ეს მათ მორალურ ღირებულებებს ეწინააღმდეგებოდეს. ანუ აუდიტორია აფასებს და, გარკვეულწილად, კომიკოსს დასტურს აძლევს (სიცილით, ტაშით და სხვ.) სხვადასხვა სოციალური ნორმის რღვევის მართებულობის თაობაზე. დ. ა. ინფანტი [Infante, 1987: 158] ამტკიცებს, რომ აგრესია ინტერპერსონალური კომუნიკაციის კონტექსტშია ჩანერგილი. ის ამბობს, რომ ინტერპერსონალური კომუნიკაცია ახდენს აგრესიის დემონსტრირებას, თუკი იგი უშუალოდ იყენებს ძალას, ფიზიკურს და/ან სიმბოლურს, რათა, სულ მცირე, იბატონოს და, შესაძლოა, დააზიანოს, დაამარცხოს და, შესაძლოა, გაანადგუროს შეტევის ობიექტი (ადამიანის სხეული, მატერიალური კუთვნილება, სახე, პოზიცია ან ქცევა). როგორც გ. იული [Yule, 1996] აღნიშნავს, თუკი მოსაუბრე რაიმე ისეთს ამბობს, რაც მეორე ადამიანის ავტორიტეტისთვის საფრთხეს წარმოადგენს, ეს სახეზე შეტევის აქტია. მ. რუსიეშვილი [რუსიეშვილი, 2010] მიიჩნევს, რომ სარკაზმი სახის დაზიანების ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი ლინგვისტური ინსტრუმენტია. ჰავიერ კონტრერას არმიჰო და სხვები [Contreras… 2011] ამტკიცებენ, რომ სარკაზმი ადამიანის გაცინების ყველაზე წარმატებული გზაა. შესაბამისად, აგრესიული იუმორის დანერგვა იდიომატური რესურსების სწორი გამოყენების პარალელურად შესაძლოა, წარმატებული წარმოდგენის უკონკურენტო სტრატეგია იყოს კომიკოსისთვის.

1.4 აგრესიული იუმორი

იუმორს წესრიგის დამყარებისა და/ან მისი დარღვევის ძალა შესწევს. მაგალითად, ხუმრობა შეიძლება იყოს როგორც აგრესიული, ისე სოციალური კავშირების გაბმაზე გამიზნული [Norick, 2003]. ჯ. ჰოლმსი [Holmes, 2000] ირწმუნება, რომ იუმორი შეიძლება იყოს როგორც რეპრესიული, ისე – სუბვერსიული, უფრო კონკრეტულად, იგი თანაბრად ეფექტურია არსებული კონფლიქტის ჩახშობისა და მისი გამწვავების პროცესში. დ. ბოქსერი და ფ. კორტეს-კონდეც [Boxer... 1997] გვარწმუნებენ, რომ ხუმრობამ საუბარში შეიძლება შეიძინოს როგორც კავშირის, ისე კრიტიკის, ე.წ. „წაკბენის“ ფუნქცია. უფრო მეტიც, ის შეიძლება გამოყენებულ იქნეს როგორც კონტროლის შენარჩუნებითვის, ისე ქვეშევრდომების მიერ ავტორიტეტული პირის გამოწვევა-გაღიზიანებისა და დამხობის ინსტრუმენტად. ჯ. ვ. კულპეპერი [Culpeper, 1996] ასახელებს უარყოფას, გარიყვას ან დაცინვას უარყოფითი არათავაზიანობის სტრატეგიებად, რადგან მათ თანამოსაუბრეებს შორის ძალაუფლებათა სხვაობის ხაზგასმის იარაღად მიიჩნევს. იგი, ასევე, ამბობს, რომ არათავაზიანი საუბარი მოსაუბრეთა ურთიერთდამოკიდებულების ერთგვარი მარკერია [Culpeper, 2011]. მ. ბილიგი [Billig, 2005] წერს, რომ იუმორი სოციალური ცხოვრების აუცილებელი კომპონენტია და ის ძირეულადაა დაკავშირებული სოციალურ წესრიგთან (განსაკუთებით დაცინვის შემთხვევაში). ავტორი ამტკიცებს, რომ სიცილი რიტორიკული ელემენტია და მას იუმორსა და კონტექსტურ უხერხულობასთან გარკვეული, ნაკლებად შესწავლილი კავშირები აქვს. ზოგადად, ხალხი არა მხოლოდ იცინის სხვებთან ერთად, არამედ, ასევე, იცინის სხვებზეც და სოციალური წესრიგის ასეთი დარღვევებით გარკვეულ სიამოვნებას იღებს. მოყვანილი თეორიები ადასტურებენ, რომ იუმორი შეიძლება იყოს აგრესიული კომუნიკაციის ნაწილი და მას ნამდვილად აქვს მკაფიოდ ფორმირებული პრაგმატიკული მიზნები, როგორებიცაა: სოციალიზაცია, დამოკიდებულების ჩვენება და სოციუმში თავის დამკვიდრება.

1.5 ირონიის მექანიზმები

ირონიის მნიშვნელობიდან და კომპლექსურობიდან გამომდინარე, იგი მუდმივად მკლევართა ყურადღების ცენტრშია. შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მასთან დაკავშირებული ექსპერიმენტები და კვლევები განუწყვეტელ რეჟიმში მიმდინარეობს. ქვემოთ წარმოგიდგენთ ირონიული გამონათქვამების შესახებ არსებულ ორ აქტუალურ თეორიას, რომლებმაც ჩვენს კვლევაში ცენტრალური ადგილი დაიკავა.

1.6 ექოს ტიპის „ხსენების“ თეორია

დ. სპერბერი და დ. უილსონი [Wilson, 1981: 306] ირონიის ცნებისთვის მეტი ნათელის მოსაფენად ექოს ტიპის ხსენების ცნებას გვთავაზობენ და ამგვარად აღწერენ მას: ირონიულად საუბრისას მოსაუბრე აჟღერებს მანამდე გაგონილ სხვის აზრს თავისი უარყოფითი დამოკიდებულების ხაზგასმით. გამონათქვამის მიზანს ორიგინალური ნათქვამის, მისი ავტორის, მასში გამოთქმული რწმენის ან აზრის კრიტიკა წარმოადგენს. ნათქვამის წარმატებული ინტერპრეტაცია დამოკიდებულია მსმენელის უნარზე, გააანალიზოს გამონათქვამი, როგორც „ხსენების” მაგალითი, და, ასევე, გაიაზროს მოსაუბრის დამოკიდებულება კონკრეტული გამონათქვამის მიმართ. ჰ.

გრაისისგან [Grice, 1975] განსხვავებით, დ. სპერბერი და დ. უილსონი [Sperber... 1981] არ მიიჩნევენ ირონიას სიმართლის მაქსიმის დარღვევად. ისინი ირწმუნებიან, რომ ირონიის ყველა მაგალითი უნდა აღვიქვათ, როგორც სხვადასხვა ტიპისა და ხარისხის ექოს ტიპის ხსენება (ექოირება). მაგალითად, არსებობს წამიერი და დაგვიანებული ექო; ზოგი მათგანის წყარო უშუალოდ ნათქვამია, ზოგი ფიქრებისა და აზრებისგან იღებს სათავეს; ზოგი რეალურ წყაროს ეყდნობა, სხვები – წარმოსახვითს; ისეთ შემთხვევასაც შევხვდებით, რომელშიც მოსაუბრე კონკრეტული პიროვნების იმედებსა და მოლოდინს ალუზიურად (საკუთარ მოლოდინზე დაფუძნებით) ახმოვანებს და ა.შ. საბოლოო ჯამში, მათი მთავარი სათქმელი ისაა, რომ ირონიის ყველა შემთხვევა მოიცავს ხსენებას.

1.7 დისკურსული ირონიის „ალუზიური ბრალდების“ თეორია

ს. ნაკამურას [Nakamura, 2007] ალუზიური ბრალდების თეორია ეყრდნობა მანამდე ჩამოყალიბებულ ირონიის ზოგიერთ (დ. სპერბერისა და დ. უილსონის [Sperber...1981]) და ჰ. გრაისის [Grice, 1975] დომინანტ თეორიას და გვთავაზობს მოსაზრებას, რომლის მიხედვითაც, ირონიული შენიშვნა ეფექტს გაცრუებულ მოლოდინთან ალუზიით აღწევს.

თეორია სამი ექსპერიმენტით დადასტურდა. ექსპერიმენტებმა აჩვენეს, რომ: არაგულწრფელობა და ალუზია ირონიულ გამონათქვამებში ბევრად ხშირი იყო, ვიდრე – არაირონიულში; ნეგატიური დამოკიდებულებების ირონიული გამონათქვამებით გამოხატვა პოზიტიური მოლოდინების გაცრუების ხარჯზე ხდება და იგი არ წარმოადგენს უშუალოდ ირონიის მახასიათებელს; ზედმეტად თავაზიანი შეთავაზებები უფრო ხშირად გამოიყენება ირონიულ კონტექსტში, ვიდრე –ნაკლებთავაზიანი. მიზეზად ავტორი სწორედ იმას მიიჩნევს, რომ ირონიული გამონათქვამი თანაბრად გამოხატავს როგორც მოსაუბრის დამოკიდებულებას, ისე მის განზრახვას. ს. ნაკამურა აღნიშნავს, რომ წარსული მოლოდინების ალუზია ირონიის სავალდებულო პირობაა – ჩვენ ბრალს ვდებთ მოსაუბრეს ჩვენი ალუზიური მოლოდინების შეუსრულებლობაში[Nakamura, 2007].

2. კვლევის მასალა და მეთოდოლოგია

კვლევის ფარგლებში ჩატარებული ანალიზი რამდენიმე ეტაპს მოიცავდა. ეს ეტაპები და კრიტერიუმები ისეთ თეორიულ მასალებს ეყრდნობა, როგორებიცაა: სარკაზმი, ირონია, იმპლიკაცია, „სახის“ ცნება და იუმორისტული გამონათქვამის საკვანძო ნაწილის ცნება (punchline). კომპონენტები გამონათქვამების ანალიზისას შემდეგი თანმიმდევრობით დალაგდა: გამონათქვამის ტიპი, იმპლიკაცია, გამონათქვამის აშკარა განზრახვა, გამონათქვამის დაფარული განზრახვა, დარღვეული სოციალური ნორმა, სამიზნე, გამონათქვამის საკვანძო ნაწილი.

კვლევის დასკვნითი ნაწილი „სტენდაპ“ კომედიის მონოლოგების შემთხვევაში მოიცავდა მონოლოგების შერჩევას Youtube პლატფორმასა და სატელევიზიო შოუებში. შემდგომი საფეხური მონოლოგების ტრანსკრიპტირება იყო, დაბოლოს, მონოლოგებში გამოყენებული თითოეული იუმორისტული გამონათქვამი დეტალურად გაანალიზდა. კვლევაში გამოყენებული თითოეული გამონათქვამი/ ტერმინი შეირჩა, როგორც კვლევის მიზნებისთვის ყველაზე წარმომადგენლობითი (აგრესიისა და სოციალური ნორმების დარღვევის შემცველი) მაგალითი.

კომპონენტების დეტალური განხილვა ასეთია:

მაქსიმის დარღვევის პრინციპი ჰ. გრაისის [Grice, 1975] კოოპერაციულ პრინციპს ეფუძნება. ამ პრინციპის მიხედვით, ოთხი მაქსიმა გვაქვს: ხარისხის (თქვი სიმართლე), (იყავი ზუსტი), რელევანტურობისა (ისაუბრე საქმის გარშემო) და მანერის (თქვი გარკვევით). მათი იგნორირება მაყურებელში დაბნეულობას, გაურკვევლობას, წინააღმდეგობის შეგრძნებას იწვევს და იმპლიკაციის ძებნის ინსტინქტს უჩენს.

პ. ბრაუნისა და ს. ლევინსონის მოდელის [Brown...1987] მიხედვით, სახეზე [რუსიეშვილი, 2010:198] შეტევისა და მისი დაცვისა და შენარჩუნების აქტები, ასევე, მნიშვნელოვანი კომპონენტებია სარკასტული გამოთქმების იდენტიფიკაციისას. სახე აქ განიმარტება, როგორც თითოეული ჩვენგანის ავტორიტეტი საზოგადოებაში. სახეზე შეტევის აქტი მისი რაიმე მხრივ დაზიანების მცდელობაა და თანამოსაუბრის სურვილების საწინააღმდეგოდაა მიმართული. სახის რღვევის შემაკავებელი გავლენა აქვს სახის დაცვის აქტს, რომელსაც შეუძლია სხვადასხვა დონეზე შეამციროს უარყოფითი ეფექტი.

კონკრეტული ტერმინების ირონიულობის გააზრებაში რიგ შემთხვევებში დაგვეხმარა „საზიარო ცოდნისა“ და „ზოგადი ჭეშმარიტების“ სეგმენტები.

გთავაზობთ რამდენიმე მაგალითს:

ამონარიდი ლუი სი ქეის წარმოდგენიდან ბიქონის თეატრში (Beacon theatre):^[1]

“I was thinking the other day, what if there was a baby who was born… and there's been a lot of fu**ed up babies, there's all kinds of babies born. There's been babies with, you know, that connected at the base to a dog or whatever; there's pity babies with three legs with hands on them; there's been Chinese babies.”

გამონათქვამის ტიპი	სარკაზმი
იმპლიკაცია	ჩინელად დაბადება ერთ-ერთი ანომალიაა
აშკარა ნათქვამი	კომენტირება
განზრახვა	წაკბენა
მაქსიმის დარღვევის აქტი	არა
„ხსენების“ აქტი	არა
ალუზიური ბრალდება	არა
სახეზე შეტევის აქტი	კი
სტერეოტიპის აქტივაცია	კი
სამიზნე	ჩინელი ხალხი
საკვანძო ნაწილი	„არსებობენ ჩინელი ბავშვები“
ლინგვისტური ხერხი	ლექსიკური

დარღვეული სოციალური ნორმა 1: ფიზიკური ნაკლის მქონე ბავშვების შეურაცხყოფა.

დარღვეული სოციალური ნორმა 2: ჩინელი ერის შეურაცხყოფა.

ამონარიდი რამი იუსეფის, მუსლიმანი კომიკოსის მონოლოგიდან:^[2]

“Obviously, I don’t agree with the ban. Of course, not. But the problem is I do agree with like, every third thing that Trump says. It’s like a weird, multiple choice test. He’ll be like: Mexicans are rapists, Muslims have got to go, the Government is broken, it could do better. I’ll be like: “One of those is true.”

გამონათქვამის ტიპის	სარკაზმი
იმპლიკაცია	ერთადერთი სიმართლე ისაა, რომ აშშ-ის მთავრობა არ მუშაობს
აშკარა ნათქვამი	კომენტირება
განზრახვა	წაკბენა
მაქსიმის დარღვევის აქტი	არა
„ხსენების“ აქტი	არა
ალუზიური ბრალდება	არა
სახეზე შეტევის აქტი	კი
სტერეოტიპის აქტივაცია	კი
სამიზნე	აშშ-ის მთავრობა
საკვანძო ნაწილი	“One of those is true”
ლინგვისტური ხერხი	ლექსიკური

მაგალითები „The ვანოს შოუდან“:^[3]

ამონარიდი 1:

კონტექსტი: [ქვეყანაში აქტიური ანტიევროპული პროპაგანდის კრიტიკის შემდეგ წამყვანი განაგრძობს] „სხვათა შორის, ამ ოკუპანტმა საზღვრისპირა სოფლების მცხოვრებლები ამ სააღდგმოდ თავიანთი ახლობლების საფლავებზეც არ მიუშვა. მერე რა? მთავარია, ქართველობას არ გვართმევენ, თორემ მიწები და წინაპართა საფლავები წაიღონ, კაცო, რამდენიც უნდათ!"

საკვანძო ნაწილი: "...მერე რა? მთავარია, ქართველობას არ გვართმევენ, თორემ მიწები და წინაპართა საფლავები წაიღონ, კაცო, რამდენიც უნდათ."

(1) ქართველობის წართმევა პრობლემაა.

(2) მიწებისა და წინაპართა საფლავების წართმევა პრობლემა არაა.

საზიარო ცოდნა: საქართველოს მთავრობა ოკუპანტი ქვეყნის მიმართ შედარებით დამთმობ პოლიტიკას ატარებს.

ზოგადი ჭეშმარიტება: ქვეყნის მთლიანობა და წინაპართა ხსოვნა ამ ქვეყნის ეროვნული იდენტობის ცნების შემადგენელი შეუცვლელი კომპონენტებია.

ნათქვამის ტიპი	სარკაზმი
იმპლიკაცია	მთავრობას „ჰგონია“, რომ მიწებისა და საფლავების წართმევა ქართველობის წართმევა არაა.
აშკარა ნათქვამი	მტკიცება
განზრახვა	კრიტიკა
მაქსიმის დარღვევის პრინციპი	კი: მანერის მაქსიმა
„ხსენების“ აქტი	კი: მმართველი პარტიის იდეოლოგიის ხსენება
ალუზიური ბრალდება	კი: მმართველი პარტია საფრთხეებს სწორად უნდა აფასებდეს
სახეზე შეტევის აქტი	კი: დადებითი არათავაზიანობა
სტერეოტიპის აქტივაცია	არა
სამიზნე	საქართველოს მთავრობა
საკვანძო ნაწილი	„...მიწები და წინაპართა საფლავები წაიღონ, კაცო, რამდენიც უნდათ."
ლინგვისტური ხერხი	ლექსიკური

ამონარიდი 2:^[4]

კონტექსტი: „ენდიაის კვლევებით, გამოკითხულთა 23 პროცენტს ჰგონია, რომ უკვე ნატოს წევრები ვართ. (...) ეჰ, ნეტაი თქვენ, რა, აწყობილ ქვეყანაში რო ცხოვრობთ, ჩვენ ვიდარდოთ, როდის დაგეწევით."

(1) მოსახლეობის 23 პროცენტი აწყობილ ქვეყანაში ცხოვრობს.

(2) წამყვანი აწყობილ ქვეყანაში არ ცხოვრობს.

საზიარო ცოდნა: საქართველოში ძალიან სეიოზული ეკონომიკური, სოციალური, პოლიტიკური პრობლემებია.

ზოგადი ჭეშმარიტება: ნატოს წევრ ქვეყნებში კარგი ეკონომიკური, სოციალური, პოლიტიკური მდგომარეობაა.

ნათქვამის ტიპი	სარკაზმი
იმპლიკაცია	ჩვენი ქვეყნის მდგომარეობა ნატოს წევრი ქვეყნების მდგომარეობას არ ჰგავს.
აშკარა ნათქვამი	კომენტარი
განზრახვა	კრიტიკა
მაქსიმის დარღვევის პრინციპი	კი: მანერის მაქსიმა
„ხსენების აქტი“	არა
ალუზიური ბრალდება	კი: მოსახლეობა რეალობას ადეკვატურად უნდა აფასებდეს
სახეზე შეტევის აქტი	კი: დადებითი არათავაზიანობა
სტერეოტიპის აქტივაცია	არა
სამიზნე	მოსახლეობის ნაწილი
საკვანძო ნაწილი	„...ეჰ, ნეტაი თქვენ, რა, აწყობილ ქვეყანაში რო ცხოვრობთ, ჩვენ ვიდარდოთ, როდის დაგეწევით."
ლინგვისტური ხერხი	ლექსიკური

3. შედეგები

საკვლევ მასალაში დარღვეული სოციალური ნორმები მოიცავდა ისეთ მგრძნობიარე თემებს, როგორებიცაა: რასიზმი, სექსიზმი, ჰომოფობია, ნეგატიური/ნიჰილისტური დამოკიდებულების გამოხატვა ოჯახის, შვილისა და მშობლის ურთიერთდამოკიდებულების მიმართ; ისეთი მოვალეობების იგნორირება, როგორებიცაა: ღირსეული მოქალაქეობა, მოხუცების პატივისცემა, მშობლის მოვალეობების უარყოფა.

კომიკოსების მხრიდან რასისტული, სექსისტური და ჰომოფობიური განაცხადები მათგან ერთგვარ სიგნალად უნდა აღვიქვათ, რომ მათ არ ეშინიათ დაგმობისა და გარიყვის. პირიქით, მათი გავლენა სოციალური ნორმების რღვევის რაოდენობისა და სიმძაფრის პირდაპირპროპორციულად იზრდება [Van-kleef… 2012] და მეტად შესაბამისობაში მოდიან საკუთარ მიზნებთან [Galinsky… 2003]. მსგავსი ეფექტი აქვს სხვა სოციალური ვალდებულებების იგნორირებას. როგორც წესი, ცუდი მშობელი ან უხეში მეზობელი საზოგადოებისგან გაირიყება, თუმცა ამ შემთხვევაში სხვანაირად ხდება. საკუთარი თავის ავტორიტეტად ჩამოყალიბება კომიკოსებს სიტუაციური ზეწოლის დაძლევაში ეხმარება [Galinsky… 2008] და საშუალებას აძლევს თავიანთი სურვილის მიხედვით იმოქმედონ, უარყოფითი შედეგების შიშის გარეშე [Galinsky… 2003].

მუსლიმანთა რელიგიური უმცირესობის წარმომადგენელი კომიკოსების მონოლოგები კარგ მაგალითს წარმოადგენს აგრესიული (სარკასტული და/ან ირონიული) იუმორის, როგორც თავდაცვის ვერბალური იარაღის გააზრებისთვის. მუსლიმანი კომიკოსების დისკურსის ძირითადი ნაწილი აქაც ირონიული ან სარკასტულია. ირონიული და სარკასტული გამონათქვამები მუსლიმანი მოსახლეობის შესახებ ყველაზე მტკივნეულ სტერეოტიპებთან იყო დაკავშირებული. კერძოდ., ისლამი - მოძალადე რელიგია; ყველა მუსლიმანი ტერორისტი ან პოტენციური ტერორისტია; ყველა მუსლიმანი არაბი ან შუააზიელია; შეუძლებელია ადამიანი იყოს მუსლიმანი და, ამავდროულად, ამერიკის პატრიოტი მოქალაქე; ისლამი ქალებს აკნინებს და აბოსლუტური მორჩილების მდგომარეობაში ჰყავს.

4. დასკვნა

კვლევამ ცხადყო, რომ აგრესიული იუმორისტული დისკურსისთვის დამახასიათებელ წამყვან ლინგვისტურ ინსტრუმენტებს ირონია და სარკაზმი წარმოადგენს, რაც ა) აძლიერებს მის აგრესიულობას და, რაც მთავარია, ბ) მეტად მიზანზე ორიენტირებულს ხდის მას. სარკაზმისა და ირონიის გამოყენებით მოსაუბრის უარყოფითი დამოკიდებულების/შეფასების გამოხატვა დისკურსს გაცილებით სანახაობრივსა და იუმორისტულს ხდის.

მეორე დომინანტი სტრატეგია სოციალური ნორმების დარღვევაა. სოციალური ვალდებულებების იგნორირება (ღირსეული მოქალაქეობა, მოხუცების პატივისცემა; მშობლის მოვალეობების უარყოფა), საზოგადოებისთვის მგრძნობიარე თემებზე (რასიზმი, სექსიზმი, ჰომოფობია) ქილიკი და ნეგატიური/ნიჰილისტური დამოკიდებულების გამოხატვა საზოგადოებისთვის ძვირფასი ცნებების მიმართ (ოჯახი, შვილისა და მშობლის ურთიერთდამოკიდებულება) მოსაუბრის ავტორიტეტითა და მსმენელის მხარდაჭერით უზრუნველყოფს (ჯგუფური გაიგივების ხარჯზე).

აგრესიული (სარკასრტული და/ან ირონიული) ხუმრობები ეფექტური გზაა მოსაუბრისადმი არსებულ ყველაზე მტკივნეულ დამოკიდებულებებთან/ სტერეოტიპებთან საბრძოლველად და მათ თანდათანობით გასაქრობად – ეს მუსლიმანთა რელიგიური უმცირესობის წარმომამდგენელ კომიკოსთა დისკურსებმა ძალზე ცხადად გვიჩვენა. სარკაზმი და მისი სტრატეგიები კონკრეტულ გარემოებებში (მის „სახეზე“ ცალმხრივი შეტევის პირობებში, საპასუხო „სახის“ დაცვის აქტის გარეშე) ადრესატის დამოკიდებულებებისა და სტერეოტიპების, სულ მცირე, ტრანსფორმირების ეფექტურ იარაღად შეიძლება იქცეს.

კვლევის ინტერკულტურულმა ასპექტმა გვიჩვენა, რომ ორი განსხვავებული კულტურის იუმორის აგრესიულობა და მისი შესაბამისი ლინგვისტური ინსტრუმენტები შესაძლოა, განპირობებულ იქნეს მათი განვითარების დონითა და განსხვავებული კულტურული ღირებულებებით; ერისთვის ხელის შემშლელი შეიძლება გახდეს მისი ტრადიციონალისტური მიდრეკილებები და სტერეოტიპები.

დაბოლოს, აგრესიული იუმორის გამოყენება აძლიერებს ყველა ზემოხსენებული დისკურსის რიტორიკულ ეფექტს, მათი პრაგმატიკული მიზნების წარმატებული განხორციელების კვალდაკვალ.

[1]მოცემული მაგალითი აღებულია გვერდიდან: https://www.youtube.com/watch?v=P8xwW4VHWMw

[2]მოცემული მაგალითი აღებულია გვერდიდან: https://www.youtube.com/watch?v=I9R6vtcD09I&t=51s

[3]მოცემული მაგალითი აღებულია გვერდიდან: https://www.youtube.com/watch?v=aL4giYgMeo8&t=164s

[4]მოცემული მაგალითი აღებულია გვერიდან: https://www.youtube.com/watch?v=aL4giYgMeo8&t=164s

ლიტერატურა

რუსიეშვილი მ. 2010	სარკაზმი როგორც გართობისა და „სახის“ რღვევის საშუალება (სატელევიზიო ვიქტორინა-შოუ „სუსტი რგოლის“ მაგალითზე) საენათმეცნიერო ძიებანი, XXXIII.
Billig M. 2005	Laughter and ridicule: Towards a social critique of humor. Sage Publications Ltd.
Boxer D., Cortes-conde F. 1997	From bonding to biting: Conversational joking and identity display. Journal of Pragmatics.
Brown P., Levinson S. 1987	Politeness. Some universals in language usage. Cambridge University Press, Cambridge.
Contreras A. J. 2011	A comparative and cross-cultural study of Irony, Sarcasm, and Stereotypes in North American, English, and Chilean stand-up comedies. University of Chile.
Culpeper J. V. 1996	Journal of Pragmatics 25 (1996) Towards an anatomy of Impoliteness, Department of Linguistics and Modern English Language, Lancaster University, Lancaster.
Freud S. 1960/1905	Jokes and their relation to the unconscious.
Freud S. 1995	Jokes and their relation to the unconscious. Volume 8 of James Strachey, ed. The standard edition of the complete psychological works of Sigmund Freud. London.
Galinsky A. D., Gruenfeld D. H., Magee J. C. 2003	From Power to Action. Journal of Personality and Social Psychology, 85(3).
Galinsky A. D., Magee J. C., Gruenfeld D. H, Whitson J. A., Liljenquist K. A. 2008	Power reduces the press of the situation: Implications for creativity, conformity, and dissonance. Journal of Personality and Social Psychology, 95(6).
Gibbs R. W., Izett C. D. 2005	Irony as persuasive communication. In. Colston, H. L. & Katz, A.N. (Eds.), Figurative language comprehension: Social and cultural influences. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates,Inc.
Giora R. Federman K. S. 2005	Irony aptness. Walter de Gruyter Co.
Goffman E. 1967	Interaction ritual. Chicago: Aldine Publishing.
Grice H. 1975	Logic and Conversation. New York: Academic Press.
Hobbes T. 1996	Leviathan, or the matter, form, and power of a Commonwealth, Ecclesiastical and civil. UK: Cambridge Press.
Hofstede G., Hofstede G. J. 2005	Cultures and Organizations: Software of the Mind (Rev. 2nd ed.). New York: McGraw-Hill.
Holmes J. 2000	Politeness, Power and Provocation: How Humour Functions in the Workplace. Discourse Studies. 2000;2(2).
Infant D. A., RiddleB.L., Horvath C.L., Tumlin S.A. 1992	Verbal Aggressiveness: messages and reasons. Communication Quarterly, 40.
Infant D.A. 1987b	Enhancing the prediction of response to a communication situation from communication traits. Communication Quarterly, 35.
Infante D.A., Wigley C.J. 1986	Verbal Aggressiveness: An interpersonal model and measure. Communication Monographs, 53.
Kumon-Nakamura S., Glucksberg S., Brown M. 1995	How about another piece of pie: The allusional pretense theory of discourse irony. Journal of Experimental Psychology: General 124 (1):3.
Kumon-Nakamura S., Glucksberg S., Brown M. 1995	How about another piece of pie: The allusional pretense theory of discourse irony. Journal of Experimental Psychology: General 124 (1):3 .
Norick N., Chiaro D. 2009	Humour in interaction. John Benjamins Pushing Company Roberts, W. R., Ingram Bywater, Friedrich Solmsen, and Aristotle 1954Rhetoric. New York: Modern Library.
Sperber D., Wilson D. 1981	Radical pragmatics. Cole P. (ed.). Irony and the use- mention distinction. New York: Academic Press.
Steinmetz S.K. 1977	The cycle of violence: Assertive, abusive and aggressive family interaction. New York: Praeger.
Toplak M. 2000	On the uses of sarcastic irony. Journal of Pragmatics 32.
Van Kleef G.A., Homan A.C., Cheshin A. 2012	Emotional influence at work: Take it EASI. Organizational Psychology Review.2(4).
Yule G. 1996	Pragmatics. Oxford Introductions to Language Study. Oxford University Press.