ცნობილია, რომ ანდაზა  საერთო "მენტალური ენის" [Haskell,1987: 264] ყალიბში ფორმირებული ენობრივი კოლექტივის ვერბალური ფოლკლორის განუყოფელი ნაწილია. შესაბამისად, ის თვისობრივად (როგორც ფორმალურად, ისე შინაარსობრივად) იმ სამყაროს ყოფისა და აზროვნების მიკრომოდელია, რომელშიც შეიქმნა და ფუნქციონირებს. მისი ძირითადი დატვირთვა სამყაროს ზოგადი კანონზომიერების წვდომაა. იმ სინამდვილის სიღრმისეული გაგებაა, რომელიც თავსდება ერთიანი ეროვნული აზროვნების სისტემაში.  თითოეული ეთნოსი, ბუნებრივია, მას ინდივიდუალური ფორმით გადმოსცემს.  ამდენად, ანდაზის სიღრმისეული შესწავლა  (ენასთან ერთად)  მისი შემქმნელი ხალხის ეთნიკური (ყოფითი და მენტალური) თავისებურებების, მოცემულ მენტალურ სივრცეში დადგენილი  აზროვნების კანონების, პრაქტიკულად, ეთნოფსიქოლოგიის შესწავლას გულისხმობს.

სტატისტიკური მეთოდების გამოყენებით რეგისტრირებული მაჩვენებლები ადასტურებს, რომ თანამედროვე სამყარო მუდმივად ისწრაფის ისაუბროს მეტაფორებით, მათ შორის, ანდაზებით. ამას მოწმობს ზეპირ თუ წერილობით კომუნიკაციებში მათი  ინტენსიური გამოყენება.  შესაბამისად, დღეს, ახალი ეპოქალური გამოწვევების (მძლავრი კულტურული ექსპანსიის)  დროს, პარემიოლოგია გლობალურ ჭრილში სვამს საკითხს ანდაზის ენის ფუნქციის შესახებ ტრადიციულ და თანამედროვე კულტურაში. მეცნიერებს (ეროვნული პარემიების შემდგომ კვლევასთან ერთად) უმნიშვნელოვანესად მიაჩნიათ განსხვავებულ კულტურათა მონაცემების შეპირისპირებითი კვლევა, რათა შეიქმნას „საერთაშორისო" ანდაზების გარკვეული ფონდი და დადგინდეს მათი  მრავალფეროვანი ფუნქციები  სხვადასხვა კულტურაში. ვ. მიდერის შეფასებით, თანამედროვე თეორიული და ემპირიული პარემიოლოგია უეჭველად მიიყვანს ადამიანის ქცევასა და კომუნიკაციას ახალ აზროვნებამდე... კვლევის შედეგების შედარებით საერთაშორისო დონეზე პარემიოლოგებს შეუძლიათ შეიტანონ თავიანთი წვლილი იმ ჰუმანურ მსოფლიო შეკვეთაზე, რომელიც დაფუძნებულია გამოცდილ, აპრობირებულ სიბრძნეზე [Mieder, 1996:2].

ზემოთქმული ნათელყოფს მოცემული თემის აქტუალობას და განსაზღვრავს ჩვენი კვლევის საგანს :  ანდაზის - მოცემულ  მენტალობაში გარკვეულ ცნებად მოდელირებული  ფორმულის - გააზრება  განსხვავებულ კულტურათა (არაბული/ქართული) კონტექსტში.1  ჩვენ მიერ განხილული ანდაზების კორპუსი  წარმოდგენას შეგვიქმნის ისტორიულად და მენტალურად განსხვავებული ხალხების ეროვნული ხედვის თავისებურებების შესახებ.  ამგვარი მიდგომის საფუძველზე შესაძლებელი ხდება აღნიშნული ასპექტით სხვადასხვა ეთნოკულტურათა იდენტიფიცირება (თითოეულის ეთნიკური ინდივიდუალობის  განსაზღვრა) და, ამავდროულად, კულტურათა გლობალიზაციის მახასიათებელთა (მაგ. კულტურათა მსგავსების ჩარჩოების) დადგენა. 

 კლასიკურ არაბულსა და მის დიალექტებში ანდაზებისა და ხატოვანი თქმების სიუხვემ და სამეტყველო აქტებში ინტენსიურმა გამოყენებამ დიდი ხანია, მიიპყრო უცხოელ  მკვლევართა ყურადღება. ამ თვალსაზრისით სამეცნიერო ლიტერატურაში, რომელიც ანდაზების კვლევის საფუძველზე არაბი ხალხების ეთნიკური თავისებურებების, წეს-ჩვეულებების შესწავლას შეეხება, მუდმივად ესმება ხაზი არაბულ ყოველდღიურ ყოფასა და  კულტურაში ანდაზების გამოკვეთილ მნიშვნელობას [Buckhardt,1972; Hanki,1998]. მკვლევრები აღნიშნული ასპექტისადმი მიძღვნილ კვლევებში მიუთითებენ  არაბთა მუდმივ სწრაფვაზე  ხატოვანი მეტყველებისაკენ2 და განსაკუთრებულ ,,კეთილგანწყობილ" დამოკიდებულებაზე ამგვარი ფიგურალური გამოთქმების მიმართ.  შ. ვებსტერი იზიარებს ჰ. დიქსონის შეფასებას, რომელიც ჯერ კიდევ XX ს-ის დასაწყისიდან ჩატარებული დაკვირვების საფუძველზე აღნიშნავს, რომ არაბი მუდმივად იყენებს ანდაზებს ან ამა თუ იმ პოეტის გამოთქმებს და ჩანს, რომ ის ისეთივე სიამოვნებას იღებს ამით, როგორსაც ამბის თხრობისას [Webster,1986:179].

სანამ კონკრეტული მაგალითების ანალიზზე დაყრდნობით დასმულ პრობლემაზე მსჯელობის   ძირითად ნაწილზე გადავალთ, აუცილებელ წინაპირობად მიგვაჩნია მოცემული ჟანრის აზრობრივი სტრუქტურის თეორიულ პლანში გააზრება.

ანდაზა, როგორც ზემოთ ითქვა, მოცემული ენობრივი კოლექტივის ცნობიერებაში  ცნებითი აზროვნების დონეზე ფორმირებული, სტერეოტიპულ ფორმულაში გამოხატული ფიგურალური გამონათქვამია. ის ხატოვნად აფიქსირებს ისტორიული გამოცდილების ნიადაგზე შექმნილ განზოგადებულ სიბრძნეს. მასში   ჩადებული ცოდნა ეთნოსის რაციონალურის, მისი ეთნოფსიქიკური მოცემულობის ირაციონალური სახით არსებული რესურსია. ამიტომ არის რთული უცხოენოვანი ანდაზების სიღრმისეული გაგება3, შესა­ბამისი ზოგადაზრობრივი განფენილობის რელევანტური ჩარჩოების  (გამოყენების სფეროს) დადგენა.4 ამას, როგორც ჩანს, თავად ანდაზის აგებულების  სპეციფიკა, მისი სტრუქტურულად რთული სემანტიკური მექანიზმი განაპირობებს.

აღნიშნული გარემოება ალბათ განპირობებულია ფაქტორთა იმ მრავალმხრივი სპექტრით, რომელიც უდავოდ მონაწილეობს ანდაზის ფორმალური და აზრობრივი ფაბულის შექმნაში: მოცემული ეთნოსის ჩამოყალიბების ისტორიული პროცესი, სოციალური რეალობა, ცნობიერება, ენა, აზროვნება, საკუთრივ ფოლკლორი  და ა.შ. ეს ყოველივე ადამიანთა მოღვაწეობის სოციალური და სულიერი ასპექტებია. კვლევის ეს სფერო სავსებით ობიექტურად ყველაზე რთულად ითვლება. ანდაზის ფორმირების პროცესში მონაწილე ყველა ეს ფაქტორი აქტუალიზებისას კომბინირებულად მუშაობს და გარკვეულწილად "კოლექტიურ ქვეცნობიერს" (კ.გ. იუნგი) ეყრდნობა. უდავოა, რომ ქვეცნობიერი პროცესები გაცილებით  რთული ფენომენია და გაცილებით რთული სტრუქტურით გამოირჩევა, ვიდრე ცნობიერი. როგორც ჩანს, ანდაზის მრავალგანზომილებიანი ფენომენის  თეორიულ პლანში გააზრება ზემოთ ჩამოთვლილი ასპექტების გათვალისწინებით  კვლევის კომპლექსურ მიდგომას საჭიროებს.

სპეციალურ პარემიოლოგიურ სამეცნიერო ლიტერატურაში არსებული მართებული მოსაზრების თანახმად, ისეთმა შეცდომებმა და გამარტივებამ ლიტერატურის თეორიაში, როგორიცაა პოეტური ნაწარმოების შინაარსის ,,სრული გამოყოფა" [Jakobson,1981:147 ] მისი ფორმისაგან და, შესაბამისად, იმ სირთულეების გაუაზრებლობამ, რომლებიც წარმოიშვება ცალკე აღებული შინაარსის კვლევისას, თავისი ნეგატიური ასახვა პოვა ანდაზების, როგორც ზოგადსაკაცობრიო მსოფლ-მხედველობის მქონე პარემიების, კვლევაშიც.

გ. პერმიაკოვი მათ ერთ­დროულად სამი მეცნიერების - ენის, ლოგიკური ფილოსოფიისა და ფოლკლორის - შესწავლის საგნად მიიჩნევს. ავტორის აზრით, მრა­ვალი პარემიოლოგიური კვლევის წარუმატებლობა სწორედ იმ მიზეზით აიხსნება, რომ მკვლევრები არ მიმართავდნენ ამგვარი კომ­პლექსური კვლევის მეთოდს [Пермяков,1970:8].

ანდაზის აზრობრივი სტრუქტურა რომ თემატურ-ლოგიკური კომბინაციებისაგან იქმნება, პრაქტიკულად, ერთმნიშვნელოვნად აღიარებს პარე-მიოლოგია (თუმცა, მიდგომები განსხვავებულია [Пермяков,1970; Krikmann, 1998; Барли 1984] ). არსებული კვლევების საფუძველზე  ვლინდება ანდაზის კონსტრუირების ფუნდამენტური საყრდენი: სამყაროს შემეცნების პროცესში რაიმე მოვლენის შესახებ მიღებული გამოცდილების ერთი სფერო საფუძვლად ედება მეორეს, რითაც  კონკრეტული შინაარსობრივი ფორმით წარმოდგენილი აზრი განზოგადებული სიბრძნე ხდება. მისი ზოგადაზრობრივი ლოგიკურ-სტრუქტურული მოდელი ზედაპირული და სიღრმისეული დონეების კომპლექსური ოპერირებით იქმნება. შემთხვევითი არ არის, რომ ვ. ალახვერდოვი, რომელიც  მხატვრული ნაწარმოების აღმის პროცესის თანმხლებ ემოციურ ასპექტებს იკვლევს, ანდაზას „ორმაგი ფსკერის მქონე ტექსტად" («текст с двойным дном»)  მოიხსენიებს [Аллахвердов, 2001:126]. შესაბამის „სიტუაციურ ნიშაში" ყოველი რეალიზებისას მუშაობას იწყებს მეტაფორული „ძრავა", რომლის დროსაც მიმდინარე დეშიფრირების პროცესი _ განზოგადებული სიბრძნის წვდომა - მოცემული ეთნოსის მიერ სამყაროზე დაკვირვების შედეგად მიღებულ ცოდნას ემყარება. ეს პროცესი მოცემულ საგანთა და მოვლენათა შორის იმ ლოგიკურ მიმართებათა წვდომის საფუძველზე ხორციელდება, რომელიც დადგენილი და მიღებული ნორმაა მოცემული  ენობრივი კოლექტივის ცნობიერებაში, მის სააზროვნო სივრცეში.

იმავდროულად, ზოგად მოცემულობაზე დაყრდნობით, გასააზრებელია, კონკრეტულად   როგორ, რა  სემანტიკური წესებით  ხორციელდება ანდაზის ზოგადაზრობრივი ფაბულის კონსტრუირება,  დეშიფრირება და გამოყენება? რა აზრობრივი ოპერაციებია ჩართული აქტუალიზების დროს სამეტყველო აქტის მონაწილეთა ქვეცნობიერში?

დასმული კითხვების მართებულად გასააზრებლად, ჩვენი აზრით,  ანდაზის აზრობრივი სტრუქტურა უნდა განვიხილოთ სამი ძირითადი   განზომილების სინთეზში.    ის ერთდროულად ლოგიკური, ვერბალური და ცნებითი აზროვნების ელემენტებს მოიცავს. ლოგიკურს იმიტომ, რომ ის  სამყაროში არსებულ საგანთა და მოვლენათა შორის ლოგიკურ მიმართებებს ასახავს; ვერბალურს იმიტომ, რომ კომუნიკაციური ერთეულია და არსებითად დაკავშირებულია მეტყველებასთან; ხოლო ცნებითს იმიტომ, რომ მასში მოცემული მსჯელობა და დასკვნა ცნებით ოპერირებას ეფუძნება.

ანდაზის გაშიფრვა  (მით უფრო, თუ ის ღრმად მეტაფორულია) სამეტყველო აქტის დროს ფსიქოლოგიურად რთული სააზროვნო პროცესია. შემთხვევითი არ არის, რომ ჯ. მილნერი საკომუნკაციო აქტების რეალიზების პროცესში მიმდინარე ფსიქოლოგიური ასპექტების კვლევისას სწორედ ანდაზების მაგალითზე ცდილობს მოვლენებსა და კატეგორიებს შორის არსებული წარმოსახვითი ურთიერთმიმართების დადგენას. მისი აზრით, ანდაზები შეიძლება შევადაროთ მექანიზმს, რომლის საშუალებითაც ცნობიერება აშენებს დიდმასშტაბიან კვანძებს, მსგავსად იმისა, როდესაც თითოეული აგურით მშენებლობიდან გადასვლა ხდება ბლოკურ მშენებლობაზე [Milner,1968:34].

როგორც ჩანს, ანდაზის აზრობრივი ფაბულის შესწავლისას მიდგომა უნდა განისაზღვროს როგორც საკუთრივ სემანტიკისა და პრაგმატიკის, ისე აზროვნებისა და მეტყველების ფსიქოლოგიის სპეციფიკის გათვალისწინებით.

ს. ლევინსონი განსაზღვრავს პრაგმატიკის თეორიის მიზნებს და ამოცანებს და მეტაფორის ბუნების შესწავლას პრაგმატიკოსის პრეროგატივად, მისი კვლევის საგნად მიიჩნევს. მისი აზრით, პრაგმატიკოსმა უნდა ეძიოს, თუ როგორ აიგება და გამოიცნობა მეტაფორული გამოთქმა. ფსიქოლინგვისტიკისა და ფსიქოლოგიის ამოცანა კი ანალოგიაზე დაფუძნებული აზროვნების თეორიის შექმნაში მდგომარეობს. ამგვარი მიდგომა, მისი აზრით, ხელს შეუწყობს ლინგვისტური და ექსტრალინგვისტური სფეროების დაახლოებას [Levinson,1994].

სხვა მკვლევართა კვალდაკვალ მ. რუსიეშვილი სწორად ფიქრობს, რომ ანდაზის ამგვარი  სირთულე თავად მეტაფორული გამონათქვამების აგებულების სირთულით არის განპირობებული, რაც მათი დეკოდირების პროცესშიც იჩენს თავს და  კონტექსტუალურ აქტუალიზებაზეც აისახება [რუსიეშვილი,1999:35]. ჩვენთვის მისაღებია აღნიშნული მოსაზრება, თუმცა, აქვე ხაზგასმით უნდა ითქვას, რომ ანდაზა სხვა   მეტაფორულ გამოთქმათა (მაგ.:გამოცანა / ანდაზური თქმა) შორისაც კი თავისი სპეციფიური სემანტიკური სტრუქტურის წყალობით (რა თქმა უნდა,  პრაგმატული ფუნქციით) გაცილებით რთულ, მაღალი დონის ერთეულებში შედის.5

დასმული საკითხის გააზრებაში მეტად დაგვეხმარა ,,წარმოდგენათა (იდეათა) ასოციაცია" (ჯ. ლოკის ტერმინი).  იგი გულისხმობს პროცესს, რომლის საფუძველზეც ფსიქოლოგიური აღქმები და წარმოდგენები ერთმანეთს უკავშირდება და წარმოქმნის რთულ, ფართო მნიშვნელობის იდეებს.

ანდაზაში „დაფარული" არსებითის (ფართო მნიშვნელობის იდეის) ზედაპირზე ამოტანა (რომელიც აქტუალიზებისას სამეტყველო აქტის მონაწილეთა ქვეცნობიერს ეყრდნობა), პრაქტიკულად ,,შემოქმედებით აქტს"  წარმოადგენს.  მისი დეკოდირება, როგორც ზემოთ ითქვა, ცნებითი აზროვნების დონეზე მიმდინარე რთული სააზროვნო პროცესია.  ეს პროცესი სინთეზური აზროვნების (შემადგენელი ელემენტების კომბინირებული ოპერირების) პრინციპზეა დამყარებული. აქ კომპლექსურად არის ჩართული აზროვნების ისეთი რთული ქვეცნობიერი ოპერაციები, როგორებიცაა: სამყაროში არსებულ საგანთა და მოვლენათა შორის ლოგიკური მიმართებების ასახვა, არსებითის წვდომა, განზოგადება და აბსტრაჰირება.  ის ზედაპირული (საგნობრივი) აღქმისაგან განსხვავებით (თუმცა პრაქტიკულად მასზე დაყრდნობით) სცილდება თვალსაჩინო, სენსორული ასახვის ფარგლებს და სინამდვილის უფრო ღრმა შემეცნებისაკენ მიისწრაფვის. სინამდვილის შემეცნების უფრო მაღალი, აბსტრაჰირებული ფორმაა. სწორედ ამით განსხვავდება ანდაზა სპონტანურადAშექმნილი მეტაფორისა­გან ან გონებამახვილური შენიშვნისაგან (თუნდაც გამოცანისგან ან ანდაზური თქმისგან).

     კონკრეტული ანდაზის ყოველ ახალ კონტექსტში აქტუალიზებისას ლოგიკური მიმართებების გზით მიღებული წარმოსახვის ყოველი ახალი წარმოდგენით, რომელიც მოცემულ შემთხვევაში შეძენილი ახალი ,,სემანტიკური მარკერების" საშუალებით მიიღწევა, სამეტყველო აქტის (საერთო "მენტალური ენის" მქონე)  მონაწილეთა ქვეცნობიერში აქტივირდება ის კონკრეტული "სენსორული მასალა", რომელიც ფიქსირებულია მოცემული ეთნოსის მიერ სამყაროს მოდელის ამ კონკრეტულ ნაწილთან დაკავშირებულ გამოცდილებაში. ანალოგიაზე დაფუძნებული აზრობრივი ოპერირებისას ხორციელდება აღქმის მონაცემთა "გონებრივი გადამუშავება", ხდება არსებითის - „დიდმასშტაბიანი კვანძის" (ჯ. მილნერი) გამოყოფა (დიფერენცირება) არაარსებითისაგან.6

მოცემულ თეორიულ ანალიზზე დაყრდნობით განვიხილოთ ერთი კონკრეტული  სემანტიკური მოდელი.  მასში შესული არაბული და ქართული აზრობრივი პარალელების შედარებით-ტიპოლოგიური კვლევის საფუძველზე გავარკვიოთ,  რა გამოცდილებებს ეყრდნობიან მის გამოსახატავად მოცემული ეთნოსები. თითოეულისთვის დამახასიათებელი რა კერძო საშუალებებით იქმნება მოცემული   ცხოვრებისეული აპრობირებული სიბრძნე -,,ყველა თავის შესაფერს პოულობს":   7     

[koll əţ-ţujûr ‘ala škâla(h) tá'a‘]   كلّ الطيور على اشكلها تقع

  _ ყველა ფრინველი თავის ჯიშზე ეცემა (თავის ჯიშთან წყვილდება).

   გული გულს იცნობსო;

   ფერი ფერსა, მადლი ღმერთსაო.

    [koll ţánžara əlhā ġaţâ(h)]    كلّ طنجرة لها عطاها

   ყველა ქოთანს თავის თავსახური აქვსო.

  [hásan 'aħō lahsên]   حسن أخو لحسين

  _ ჰასანი ჰუსეინის ძმაა.

   რაც ალხანა, ის ჩალხანაო/ალხანას ჩალხანა არ დაელევაო;

    თითო მარიკელას თითო მოსიკელა არ დაელევაო;

    ჭიან კაკალს ჭიანი მუშტარი არ დაელევაო.

როგორც ვხედავთ, მსგავსი აზრობრივი მოდელის (,,ყველა თავის შესაფერს პოულობს") შესაქმნელად ორივე ეთნოსი როგორც იდენტურ, ისე განსხვავებულ მეტაფორულ ხატებს გვთავაზობს.8 თითოეულ ერთეულში ზედაპირულ დონეზე მოცემული ინფორმაცია მათში სიღრმისეულ დონეზე ჩადებული განზოგადებული მნიშვნელობის საფუძველს წარმოადგენს. ის ზოგ შემთხვევაში ადამიანთა მიერ სამყაროს შემეცნების პროცესში (ბუნების კანონებზე, საყოფაცხოვრებო ნივთებზე და ა.შ.) დაკვირვების შედეგად მიღებულ გამოცდილებას ეყრდნობა, რიგ შემთხვევაში _ საკუთარი (ზოგჯერ ისტორიულ პირთა) სახელების ფიქსაციას. მოცემულ აზრობრივ მოდელში გაერთიანებული თითოეული ანდაზა შესაბამის კონტექსტში აქტუალიზებისას მათში კოდირებულ იდენტურ ცნებას _ ფართო მნიშვნელობას - განსხვავებული აზრობრივი შეფერილობით გამოხატავს.  თითოეულში იმპლიციტურ დონეზე ფიქსირებული მსგავსი ქვეტექსტური მნიშვნელობა განსხვავებული (როგორც დადებითი, ისე უარყოფითი) კონოტაციის მატარებელია. შესაბამისად, განსხვავდება  იმ კონტექსტთა შეფერილობითი სპექტრი, ის სიტუაციური ნიშა, რომელშიც ხდება თითოეულის რეალიზება.

      განვიხილოთ არაბულენოვანი მაგალითებიდან მოხმობილი პირველი ანდაზა: ,,ყველა ფრინველი თავის ჯიშზე ეცემა (თავის ჯიშთან წყვილდება)", სადაც აღნიშნული მნიშვნელობის ფიქსაცია ერთნაირ ფრინველთა ჯიშზე, გენეტიკურ კოდზეა კონცენტრირებული. კონტექსტში რეალიზებისას ექსპლიციტურ დონეზე მიღებული ინფორმაციით მოსაუბრეთა ცნობიერებაში აქტიურდება ცოდნა ბუნებაში არსებული კანონზომიერების, კერძოდ, ერთი ჯიშის ფრინველების დაწყვილების შესახებ.  სწორედ ამ გამოცდილების ფონზე ხორციელდება „სვლა" კონკრეტულ შინაარსში  „დაფარული"  არსებითის წვდომისაკენ: ბუნებაში სხვადასხვა ჯიშის, სხვადასხვა ნიშნით გამორჩეული, პირობითად, როგორც ,,კარგი", ისე ,,ცუდი" ფრინველები არსებობენ, ,,კარგი კარგთან"  წყვილდება, ,,ცუდი _ ცუდთან". მითითებული აზრობრივი ოპერაციების ფონზე წარმოსახვითი ლოგიკური მიმართებების დახმარებით და ასოცირების საფუძველზე ხდება აღნიშნული კანონზომიერი ცოდნის „ამოძრავება" და გადატანა შესაბამის ვითარებაზე, რაც განაპირობებს იმპლიციტური შინაარსის დეკოდირებას _ არსებითის წვდომას, კონკრეტული შინაარსით წარმოდგენილი აზრის განზოგადებას და აბსტრაჰირებას: ყველა (როგორც ,,ცუდი", ისე ,,კარგი") თავის შესაფერისს პოულობს, თავის შესაფერთან წყვილდება. მოცემული ანდაზა ორმხრივი კონოტაციისაა. კონტექსტის შესაბამისად მისი გამოყენება შეიძლება როგორც დადებითი (,,კარგი" წყვილის შემთხვევაში), ისე უარყოფითი მუხტით (,,ცუდი" წყვილის შემთხვევაში).

      რაც შეეხება მოცემული ანდაზის ქართულ აზრობრივ პარალელებს:    

 ა) ,,გული გულს ცნობსო" - აქცენტს გულზე, ანუ ადამიანების შინაგან ბუნებაზე, სულიერ სფეროზე აკეთებს.  ასევე გამოიყენება როგორც უარყოფითი, ისე დადებითი კონოტაციით. ბ) ,,ფერი ფერსა, მადლი ღმერთსაო", პირიქით, ფიზიკურ, გარეგნულ  მონაცემებზეა ორიენტირებული (აქედან გამომდინარე, ალბათ სულიერ მსგავსებასაც მოიცავს). ის, ხშირ შემთხვევაში, მკვეთრად დადებითი კონოტაციის მატარებელია.  მსგავს მოვლენას უარყოფითი კონოტაციური დატვირთვით უმეტესწილად მისი ალტერნატიული აზრობრივი ვარიანტი_"ალხანას ჩალხანა არ დაელევაო"/"რაც ალხანაა, ის ჩალხანაო"_ გამოხატავს. თუმცა კონტექსტუალურად შესაძლოა აღნიშნული (ბ) ვარიანტის უარყოფითი შეფერილობით რეალიზაციაც: „ფერი ფერსაო, მადლი ღმერთსაო" _ ნათქვამია, ფერი ფერს შეხვდა და ერთმანეთი შეიფერეს. ეს შეფერება ცოტასა აქვს ჩვენში მიღებული სიყვარულად? კარგი რამ არის ქართველი კაცი: ბედსაც და უბედობასაც თანასწორად ემორჩილება ხოლმე" [ჭავჭავაძე,1985:174].   

ილუსტრირებულ მაგალითებში ფიქსირდება არაბულ-ქართული სრული (როგორც ტექსტობრივი, ისე აზრობრივი) პარალელები: ,,ყველა ქოთანს თავისი თავსახური აქვსო", სადაც ყურადღება კვლავ ფიზიკურ მსგავსებაზე მახვილდება და ორივე ეთნოსში, უფრო ხშირად, უარყოფითი კონოტაციის მატარებელია (თუმცა, თეორიულად მისი, როგორც  ზოგადი კანონზომიერების გამომხატველი ფაქტის,  ორმხრივი შეფერილობით გააზრების პოტენციალი არსებობს).  როგორც ჩანს, არაბულ ცნობიერებაში აზრობრივად მის ნეგატიურ შეფერილობას მეტაფორულ ხატშივე მოცემული რეალიები განაპირობებს. კერძოდ, ქვაბს/ქოთანს - ţánžara  (შესაბამისად მის თავსახურს _ ġaţâ(h) არაბი (სირიელი/ლიბანელი) შუა ცეცხლზე იყენებს, რის შედეგადაც გაჭვარტლულია, ე. ი. შეუხედავია (უარყოფითი სემა აქვს). რაც შეეხება ქართულ პარემიულ ფონდში  არსებული ზუსტი ანალოგის (,,ყველა ქოთანს თავისი თავსახური აქვსო") ხშირ შემთხვევაში  ნეგატიური დატვირთვით რეალიზებას, ერთი მხრივ, მისი ალტერნატიული აზრობრივი პარალელის, უმეტესწილად პოზიტიური მუხტის მქონე "ფერი ფერსა, მადლი ღმერთსაო" _ არსებობა უნდა განაპირობებდეს, მეორე მხრივ, სავარაუდოა, ქვეცნობიერად გავლენას ახდენდეს ქართულ მეტყველებაში ინტენსიურად ფეხმოკიდებული რუსულენოვანი ზუსტი ანალოგი _ " У каждого горшка своя крышка". ამ ანდაზის შემადგენელ სეგმენტს _ "горшок"-ს ("ქოთანი") ქართულ ცნობიერებაში (ზოგჯერ ღამის ქოთანთან ასოცირდება) უარყოფითი სემა აქვს.

      განსაკუთრებით საინტერესოდ გვეჩვენება არაბული ანდაზა - ,,ჰასანი ჰუ-სეინის ძმაა", რომელსაც, ჩვენი დაკვირვებით, მოცემული ეთნოსი აზრობრივად უარყოფითი დატვირთვით იყენებს. ჩვენი ვარაუდით, აღნიშნულ მოვლენას (აზრო-ბრივად ნეგატიურ შეფრილობას) ღრმა ისტორიული ფესვები უნდა ჰქონდეს. მასში ფიქსირებული პერსონაჟები - ჰასანი და ჰუსეინი - შიიტების სულიერი წინამძღოლის, ისტორიულად ცნობილი ალი იბნ აბუ ტალიბის, შვილები უნდა იყვნენ. სირია, როგორც ცნობილია, სუნიტური ისლამის მიმდევარი ქვეყანაა, აქედან გამომდინარე, მოცემულ ანდაზას შესაძლოა სუნიზმისა და შიიზმის რელიგიური დაპირისპირების საფუძველზე მიეცა უარყოფითი კონოტაცია სირიელთათვის.

განხილულ ანდაზას ქართულში არაერთი აზრობრივი ანალოგი მოეძებნება: ,,ალხანას ჩალხანა არ დაელევაო", ,,თითო მარიკელას თითო მოსიკელა არ დაელევაო" (სასიყვარულო ურთიერთობები დომინირებს), სადაც კონოტაციური პარალელიზმიც ფიქსირდება: გამოყენებისას მკვეთრად ირონიული ტონი იგრძნობა, რასაც ქმნის ანდაზაში ზედაპირულ დონეზე მოცემული მეტაფორის ენობრივი სტილისტიკა, კერძოდ, საკუთარი სახელების კნინობითი ფორმით დაფიქსირება. რაც შეეხება ბოლო ქართულ პარალელს _ „ჭიან კაკალს ჭიანი მუშტარი არ დაელევაო"_ მასში გამოხატული ნეგატიური მუხტი, ასევე მეტაფორულ ტროპშივე მჟღავნდება: სინტაგმათა (,,ჭიანი კაკლი" და „ჭიანი მუშტრი") შერჩევით მას, ბუნებრივია, დეკოდირებისას უარყოფითი შეფერილობა ეძლევა. განხილული მაგალითებიდან ჩანს, რომ, მოცემულ შემთხვევაში ანდაზის ზედაპირულ დონეზე არსებული ხატები რეალიზებისას მათი აზრობრივი შეფერილობის მნიშვნელოვანწილად განმსაზღვრელი ფაქტორი ხდება. შესაბამისად, ყოველ კონკრეტულ სიტუაციურ კონტექსტში მოხმობისას ადგილი ექნება კონოტაციური პარამეტრებისა და ტექსტის შესრულების ინტონაციური ველის გარკვეულ   მონაცვლეობას.

ზემოთქმულიდან გამომდინარე შეიძლება დავასკვნათ, რომ ანდაზის ზოგადაზრობრივი, ცნებითი  ფორმულა მის შექმნაში მონაწილე ზემოთ მითითებული ყველა კომპონენტის ერთობლივი ამუშავებით იქმნება. ყოველი მათგანი თანაბრად მნიშვნელოვანია. მასში ზედაპირულად და სიღრმისეულად  ასახული ობიექტური სინამდვილე არ შეიძლება ერთმანეთისგან დამოუკიდებელ საგნებად და მოვლენებად განვიხილოთ.  ისინი ლოგიკური მიმართებების საშუალებით გარკვეულ ცნებით დამოკიდებულებაში მყოფი კანონზომიერებების მთელი სისტემაა. შესაბამისად, ანდაზის გაგება მხოლოდ ამ დამოკიდებულებათა წვდომით, მოცემული ეთნოსის ისტორიულ სინამდვილეში არსებულ კანონზომიერებათა გაგებისა და არსებული მენტალიტეტის ფარგლებში ფიქსირებული ცნებითი აზროვნების შესწავლის გზით არის შესაძლებელი.

არაბული და ქართული მაგალითების შეპირისპირებითმა კვლევამ (წარმოდგენილ კორპუსში) გამოავლინა, რომ მოცემული ენების ანდაზებში ასახული, თითოეული ეთნოსის ისტორიულ გამოცდილებაზე დაფუძნებული სიბრძნე მათთვის დამახასიათებელი კუთხით არის დაფიქსირებული. ამავდროულად, სინამდვილის ამსახველი მოვლენები მოცემული ხალხების მენტალური ხედვის ფარგლებში მეტ-ნაკლებად განსხვავებულად კატეგორიზდება. ერთი და იმავე იდეის ფიქსაციისათვის სხვადასხვა ეთნოსი, ერთი მხრივ, საკუთარ ,,საშენ მასალას" იყენებს და, მეორე მხრივ, - ანალოგიურს. ეს კიდევ ერთხელ ნათელყოფს, რომ სრულიად განსხვავებული ენის, ეთნოცნობიერებისა და კულტურის მქონე ხალხები მოცემულ გარემოში არსებულ საგნებსა და მოვლენებს შორის ხან მსგავსი, ხან განსხვავებული ლოგიკური მიმართებების ფონზე ანალოგიურ ადამიანურ წარმოდგენებს აფიქსირებენ და ხშირ შემთხვევაში ცნებითი აზროვნების საერთო სისტემას იყენებენ. ანუ, სამყაროს შემეცნების პროცესში დაგროვილი გამოცდილების საფუძველზე ცნებითი აზროვნების  სტერეოტიპულ მოდელებს  ქმნიან. ამ მოვლენას მეცნიერები (მათ შორის ქართველი მკვლევრები) სავსებით სწორად (ცნობილ გარემოებებთან _ ნასესხობა, მოარული ფრაზები _  ერთად)   ზოგადადამიანური სტერეოტიპული აზროვნებით [ჩიქოვანი, 1986;  რუსიეშვილი, 1999],  საერთო პრაქტიკული გამოცდილებითა და სიბრძნით [Qin, 1996] ხსნიან.

დღეს, კულტურათა ექსპანსიის ეპოქაში, როდესაც ასე აქტუალურია კულტურათა და ცივილიზაციათა დიალოგზე საუბარი, ვფიქრობთ, მის ერთ-ერთ ქვაკუთხედად სწორედ მსგავსი უნივერსალური თემები შეიძლება ჩაითვალოს. ამგვარი შეპირისპირებითი კვლევა განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს ისტორიულად და ცნობიერებით  განსხვავებული ხალხების ყოფითი და მენტალური სპეციფიკის, მათი ეთნოფსიქიკური მოცემულობის როგორც განსხვავებული, ისე მსგავსი მსოფლმხედველობის გამოსავლენად.

1 მოცემულ შემთხვევაში თემის აქტუალობა იმითაც არის განპირობებული, რომ  ქართულ არაბისტიკულ სამეცნიერო კვლევაში ახალი თემის შემოტანის პირველი მცდელობაა.

2 მ. აბდელქაფი  ლიბიური ანდაზების კონტექსტუალური კვლევის საფუძველზე ასეთ დასკვნას იძლევა: ალბათ, მართებული იქნება იმის თქმა, რომ არაბები, სხვა ერების უმეტესობასთან შედარებით, უფრო ხშირად იყენებენ ანდაზებს [Abdelkafi, 1968: 7].

3 ერთია ანდაზის სიტყვასიტყვით თარგმნა და, მეორე, იმ ძირითადი აზრის ჩაწვდომა, რომელიც მოცემული ენობრივი კოლექტივის ისტორიულად ჩამოყალიბებული მენტალური გაგების  სიღრმისეულ დონეზე მოიაზრება.

4 აღსანიშნავია, რომ არაბულში ეს სპეციფიკურობა კიდევ უფრო ხაზგასმით შეიმჩნევა  ბილინგვიზმის არსებობის გამო (დიგლოსიის პრობლემა არაბულში). ზოგჯერ თვით იდენტური ვარიანტებიც  კლასიკურ არაბულსა და სხვა დიალექტებში (ამ შემთხვევაში სირიულში) მეტად განსხვავებულად წარმოითქმის და ჟღერს. ამიტომ ანდაზის ენის შესწავლის თვალსაზრისით აქ ბევრ სირთულეს ვხვდებით.

5   გამოცანა/ანდაზური თქმა ანდაზისგან განსხვავებით მოკლებულია ზოგადი ხასიათის მსჯელობის უნარს. მისი სემანტიკის კოდის „გასაღები" კონკრეტული ობიექტის გახსნას (შესაბამისად, საგნობრივ აზროვნებას) ექვემდებარება. ანდაზა გაცილებით რთული ფენომენია. მისი სიღრმისეული სემანტიკის კოდი  ორიენტირებულია (მოცემული ენობრივი კოლექტივის მიერ ისტორიული  გამოცდილების ნიადაგზე აპრობირებული),  განზოგადებული იდეა, სიბრძნე დააფიქსიროს (ცნებით აზროვნებას ექვემდებარება). ეს, უპირველეს ყოვლისა, მის პრაგმატულ ფუნქციაში პოულობს ასახვას: განსჯის, დასცინის, ასწავლის...

6  ანდაზის დეშიფრირების დროს მიმდინარე არსებითში წვდომის  პროცესი ზრდასრული, მენტალურად ჩამოყალიბებული ადამიანებისათვის არის განკუთვნილი, რომელთაც ძალუძთ ცნებებით აზროვნება (მაგალითად, ბავშვებში ეს პროცესი მხოლოდ სენსორული აღქმის, ,,საგნობრივი" აზროვნების დონეზეა წარმოდგენილი).

7 არაბულენოვანი მასალა მოპოვებულია და თარგმნილი არაბული პირველწყაროდან, უშუალოდ სირიელი/ლიბანელი ინფორმანტებისაგან. მოცემული ანდაზები ფიქსირებულ იქნა შესაძლო კონტექსტებით, ინფორმანტთა კომენტარებით და ახსნა-განმარტებებით, რაც აუცილებელი პირობა იყო მათი სიღრმისეული სემანტიკის  წვდომისათვის, თითოეულის კონოტაციური სპექტრისა და გამოყენების სფეროს - სათანადო „სიტუაციური ნიშის" - დასადგენად.

8 უნდა აღინიშნოს, რომ ანდაზის ექსპლიციტური მნიშვნელობა თავისი ბუნებით ფიქსირებულია, ანუ სტატიკურია, ხოლო იმპლიციტური მნიშვნელობა - არაფიქსირებული, ანუ დინამიური. რა თქმა უნდა, ის თემატურ ჩარჩოებს არ სცდება, მაგრამ მისი ფორმირება, ერთი მხრივ, სამეტყველო აქტის მონაწილეთა გემოვნების საქმეა, და, მეორე მხრივ, მის ჩამოყალიბებას გარკვეულწილად ის კონკრეტული სიტუაციური კონტექსტი განაპირობებს, რომელშიც ხდება მისი მოხმობა.