ქართულ ეპოსში "ამირანიანს" მთავარი ადგილი უჭირავს. თავისი შინაარსით ეს გადმოცემა გმირული ხასიათისაა, მისი ძირითადი მოტივი დამპყრობლებთან ბრძოლაა. ამირანი ქართველი ხალხის კეთილი გმირია. ის ამარცხებს ბოროტ ძალებს, სპობს მავნე მცენარეებს, ადამიანს ლითონის დამუშავების ხელოვნებას ასწავლის, ქვეყნად მოაქვს ცეცხლი, აფუძნებს ოჯახს. სიუჟეტი გადმოცემულია ფრაგმენტული ლექსებით, პროზით ან ლექსნარევი პროზით.

       "ამირანის" სიუჟეტი შემდეგ ეპიზოდებს მოიცავს: 1. ამირანის სასწაულებრივი დაბადება; 2. ბადრისთან და უსუპთან დაძმობილება; 3. სანადიროდ წასვლა და უცხო კოშკის ნახვა; 4. ცამცუმის დამარხვა; 5. ბაყბაყდევის დამარცხება; 6. ყამარის ამბის გაგება; 7. ყამარის მოსატაცებლად წასვლა; 8. ბრძოლა შავ ვეშაპთან; 9. მზეთუნახავთან კოშკში შეხვედრა; 10. ჯამის ნამსხვრევი, ცნობის მომტანი; 11. ქაჯთა მეფის სალაშქროდ წამოსვლა; 12. ბადრისა და უსუპის ბრძოლა და სიკვდილი; 13. ამირანისა და ყამარის მამის ბრძოლა; 14. ამირანის სიკვდილი და გაცოცხლება; 15. ნათლიასთან ბრძოლა; 16. კავკასიონზე მიჯაჭვა [ჩიქოვანი, 1965 : 31].

      ადიღურ ზეპირსიტყვიერებაში ამირანის ეპოსი, ცნობილი მიჯაჭვული ბუმბერაზის სახელით, მხოლოდ ეპიზოდური სახით არის წარმოდგენილი. იგივე თქმულება ქართულ ფოლკლორში, ხელოვნებაში, ტოპონიმიკასა და, საერთოდ, ონომასტიკაში ღრმად არის ფესვგადგმული. ყოველივე ეს ნათელს ჰფენს იმ გზას, რომელიც "'ამირანის" სიუჟეტმა გაიარა თავისი მრავალსაუკუნოვანი არსებობის განმავლობაში როგორც მახლობელ, ასევე შორეულ ხალხებში გავრცელების დროს [ჩიქოვანი, 1965: 174].

     რამდენადაც ჩვენთვის ცნობილია, "ამირანის" ეპოსის ორი ადიღური ვარიანტია დაფიქსირებული. ერთი ეკუთვნის ისტორიისა და სიძველეთმცოდნეობის რუსეთის საიმპერატორო ოდესის საზოგადოების აქტიურ წევრს, ჟან ვიქტორ ედუარდ ტუბუ დე მარინის, რომელმაც 1813 და 1818 წლებში რამდენჯერმე იმოგზაურა ჩერქეზეთში. 1823-1824 წლებში, როგორც შავი ზღვის პორტების ნიდერლანდების ვიცე-კონსული, ის კვლავ ჩერქეზეთში იმყოფებოდა. მისი ნაშრომი ,,მოგზაურობანი ჩერქეზეთში" უამრავ ეთნოგრაფიულ მასალას შეიცავს ადიღე ხალხის შესახებ. ტებუ დე მარინის მიერ ჩაწერილი გადმოცემა შემდეგი შინაარსისაა: ერთ-ერთი მთის, შესაძლოა, იალბუზის, მწვერვალზე დიდი ხრამია, საიდანაც ხშირად ისმის ჯაჭვების ჩხარუნი და კვნესა. ერთმა ჩერქეზმა მოახერხა ამ ხრამში ჩასვლა და იქ კლდეზე მიჯაჭვული ბუმბერაზი ნახა. ბუმბერაზმა მას მიმართა: ო, შენ, მიწის მკვიდრო, ჩემს სანახავად მოსულო, რა ხდება ზევით? ბალახი კიდევ მწვანობს? სუფევს მშვიდობა ოჯახებში? არიან ცოლები ქმრის ერთგულნი? ემორჩილებიან თუ არა ქალიშვილები დედებს? ვაჟები _ მამებს?  დადებით პასუხზე ბუმბერაზმა მიუგო: კარგი, მე კიდევ დიდხანს მომიწევს აქ ყოფნა [Тебу де Мариньи, 1974: 318].

      "ამირანის" ეპოსის მეორე ადიღური ვარიანტი ხან-გირეის ეკუთვნის. ხან-გირეი გავლენიანი ჩერქეზი ფეოდალის შვილი იყო, რომელსაც ერთ-ერთი შაფსუღი მამასახლისი ზრდიდა. მამის ანდერძის თანახმად, ის განათლების მისაღებად თბილისში ჩამოიყვანეს. აქედან გაგზავნეს პეტერბურგში, სადაც კადეტთა კორპუსი დაასრულა და 1829 წლიდან სამუშაოდ კავკასიაში გადმოიყვანეს. გადმოცემა მიჯაჭვული ბუმბერაზის შესახებ მას შეტანილი აქვს სტატიაში ,,ჩერქეზი ხალხების მითოლოგია", რომელიც რუსულ ენაზე მისი გარდაცვალების (1842) შემდეგ, 1846 წელს, გაზეთ ,,კავკაზში" გამოქვეყნდა. აღნიშნული თქმულების მიხედვით, იალბუზის თოვლიან მწვერვალზე რაღაც დანაშაულისათვის მიჯაჭვულია ბუმბერაზი. როდესაც ის იღვიძებს, გაკვირვებული ეკითხება თავის დარაჯებს: დედამიწაზე კვლავ იზრდება ლელქაში? კიდევ იბადებიან ბატკნები? დაუნდობელი დარაჯები პასუხობენ, რომ ლელქაშიც იზრდება და ბატკნებიც იბადებიან. ამგვარ პასუხზე ბუმბერაზი ცოფდება და ბორკილებს გლეჯს. მისი ბორგვის გამო მიწა ზანზარებს, ჯაჭვების გლეჯვა მეხის გავარდნაა, მისი მძიმე სუნთქვა ქარიშხალია, იალბუზიდან ჩამომავალი მდინარე მისი ცრემლებია [Хан-Гирей, 1847].

     ორივე ტექსტში, რომლებიც XIX საუკუნის I ნახევარშია ჩაწერილი, გმირის სახელი უცნობია. ის, ზოგადად, ბუმბერაზის სახით არის წარმოდგენილი. ამ გარემოებას ორგვარი ახსნა შეიძლება მოეძებნოს: გმირის სახელი დროთა განმავლობაში ხალხმა დაივიწყა ან მეზობლებისაგან შეთვისებული ნაწარმოების გმირის სახელი თავიდანვე უცნობი იყო.

     მიჯაჭვის ადგილი ორივე ვარიანტში იალბუზია, თუმცა, მათში არ ჩანს, რის გამო და ვის მიერ არის დასჯილი ბუმბერაზი.

      ცნობილია, რომ "ამირანიანის" ქართულ ვერსიებში გმირის დასჯის ადგილად კავკასიონის სხვადასხვა პუნქტია მითითებული, მათ შორის იალბუზი, უდიდესი კავკასიონის მთებს შორის. კახური გადმოცემით ქრისტე და ამირანი იალბუზის მთაზე ავიდნენ შესაჯიბრებლად. ღმერთმა სძლია და ესრეთ ამირანი დღესაც დაბმულია იალბუზის მთაზედ. გურული გადმოცემითაც ნათლიამ ამირანს შეჯიბრში ჩიტის დაჭერა შესთავაზა. ამირანი ფრინველს იალბუზის მთაზე დაეწია და იქვე დაება პალოზე [ჩიქოვანი, 1965 : 125].

      მსგავსი, თანაც შედარებით ვრცელი თქმულებები ცნობილი იყო  ადიღელი ხალხის უახლოეს მონათესავე ყაბარდოელებშიც. ეს გადმოცემები შინაარსობრივი თვალსაზრისით გარკვეულწილად ავსებენ "ამირანიანის" ადიღურ ვერსიებს. ერთ-ერთი ვარიანტი გამოქვეყნებული აქვს გ. ლიახველს 1884 წელს გაზეთ ,,დროებაში". თქმულების თანახმად, იალბუზის წვერზე მოხუცია მიჯაჭვული. ტანი თეთრი ბალნით აქვს დაფარული, თეთრი წვერი კოჭებამდის სწვდება, თვალები ცეცხლივით უელავს. ეს მოხუცი ადრე ყაბარდოელთა ღმერთის, თჰას, დიდი მეგობარი ყოფილა, მაგრამ როდესაც მისი ალაგის დაჭერა მოინდომა, თჰამ სამუდამოდ მიაჯაჭვა იალბუზს. მოხუცი დილით გაიღვიძებს თუ არა, მცველებს ეკითხება: კიდევ იზრდებიან ბატკნები? როგორც კი დადებით პასუხს მიიღებს, დაუწყებს თავის ბორკილებს ჩხარაჩხურს, რაც ჭექა-ქუხილს იწვევს, მძიმე სუნთქვა _ ქარიშხალს, კვნესა _ მიწისქვეშა გრგვინვას, იალბუზიდან ჩამომავალი მდინარე მისი ცრემლებია [ლიახველი, 1884].

     1891 წელს ლ. ლოპატინსკის მიერ გამოქვეყნებული მეორე ყაბარდოული ვარიანტის მიხედვით, შორეულ წარსულში ერთმა ცალთვალა ბუმბერაზმა გაბედა, ასულიყო თჰას სამფლობელოში, იალბუზის (ოშხა-მახოს) მწვერვალზე, სადაც მანამდის ადამიანს ფეხი არ დაუდგამს. თჰამ თავხედობისათვის დასაჯა ბუმბერაზი და ჯაჭვით კლდეზე მიაბა, თან ძერა მიუჩინა, რომელიც ბუმბერაზს ყოველდღე გულს უგლეჯს და არ აძლევს იქვე ჩამომავალი უკვდავების წყლის დალევის საშუალებას [Лопатинский, 1891: 38].

      ადიღური ვარიანტებისაგან განსხვავებით ყაბარდოულში გარკვევით მოჩანს, თუ რა მიზეზის გამოა დასჯილი ბუმბერაზი _ მან თჰას ალაგის დაჭერა მოინდომა, გაბედა და ავიდა მის სამფლობელოში, იალბუზის მწვერვალზე.

      ქართველებსა და კავკასიის სხვა ხალხებს შორის გავრცელებული გადმოცემების შედარებითი ანალიზით ირკვევა, რომ ამირანი პირველ ეტაპზე დედის უფლების, მატრიარქატისდროინდელი ნადირობის ქალ-ღმერთის ინტერესების დამცველია, ხოლო მისი მიმჯაჭველი ღმერთი __ ღრუბელთუფალი მამის ინტერესების გამომხატველი. საქართველოში ქრისტიანობის გავრცელების შემდეგ "ამირანის" ეპოსში მიმჯაჭველი წარმართული ღვთაება ქრისტე ღმერთმა შეცვალა [ჩიქოვანი, 1965 : 196].

      ყაბარდოულ გადმოცემებში მოხსენიებული თჰა ადიღურ-ყაბარდოული წარმართული პანთეონის მთავარი ღმერთი იყო. სხვანაირად მას თჰაშხუოს უწოდებდნენ, რაც სიტყვასიტყვით დიდ ღმერთს ნიშნავს. XV საუკუნიდან, უფრო ზუსტად, მას შემდეგ, რაც განადგურდა ბიზანტიის იმპერია, დაიშალა ერთიანი ქართული სამეფო და ყირიმის სახანო ოსმალეთის ვასალი გახდა, ადიღე და ყაბარდოელ ხალხში ქრისტიანობის ნაცვლად მაჰმადიანობა იწყებს გავრცელებას, მაგრამ მათში, განსაკუთრებით მაღალ მთიანეთში მცხოვრებლებში, მაჰმადიანობა მტკიცედ ვერ გავრცელდა. მოსახლეობის ძირითადი ნაწილი არსებითად კვლავ წარმართი რჩებოდა. მათი რელიგია წარმოადგენდა წარმართობის, მაჰმადიანობისა და ქრისტიანობის ერთგვარ სინთეზს, სადაც მკვეთრად იყო წარმოჩენილი წარმართული ღმერთების პანთეონი, რომელსაც სათავეში ედგა თჰა [ოკუჯავა 2005:20].

      ოშხა-მახო, ანუ იალბუზი, თჰას ხელუხლებელი სამფლობელოა. ადამიანს ნება არა აქვს, ფეხი შედგას ღმერთთა სამყაროში. ყაბარდოელებს ისე მძლავრად სწამდათ იალბუზის ხელშეუხებლობისა, რომ დიდი ხნის განმავლობაში ვერავინ ბედავდა მასზე ასვლას. ამგვარი რწმენის ანარეკლს წარმოადგენს ყაბარდოელთა ერთ-ერთი გადმოცემა, რომლის თანახმად, ყაბარდოში შემოჭრილმა ყირიმის ხანმა ვერ გაბედა იალბუზზე ასვლა, რადგან მწვერვალიდან ხმა მოესმა: ,,შეჩერდი, შეჩერდი, ხანო!" ყაბარდოელებს სწამდათ, რომ ეს სიტყვები იალბუზის კლდეზე მიჯაჭვულმა მოხუცმა წარმოთქვა [Лопатинский, 1891: 38].

      შესაძლოა, ამავე რწმენის ანარეკლს წარმოადგენდეს ყაბარდოელთა თქმულება ატილას შესახებ, რომლის მიხედვითაც, როცა ჰუნთა ბელადი მიადგა იალბუზის მთას, ადიღთა მიწა-წყლიდან უკუიქცა. ამიერიდან უწოდებენ ადიღები და ყაბარდოელები იალბუზს ოშხა-მახოს, რაც ბედნიერ მთას ნიშნავს [Ногмов, 1947: 44].

      ამრიგად, ყაბარდოული გადმოცემებით ბუმბერაზი თჰას მოწინააღმდეგეა, მისი უფლებების შემლახველი. ამირანის თქმულების მსგავსად მიჯაჭვის მიზეზი ღმერთის ურჩობაა. ბუმბერაზმა განიზრახა, თჰას ბატონობა დაემხო, ე.ი. შეჭრილიყო მის სამფლობელოში, იალბუზის მწვერვალზე, რაც მას ძვირად დაუჯდა. ამირანის თავგადასავალთან შედარებით ყაბარდოულ ვერსიებში გმირის მიჯაჭვა სხვაგვარად არის მოტივირებული. ქართულ თქმულებაში ამირანი ბიბლიური იაკობის მსგავსად პირდაპირ ებრძვის ღმერთს, საკუთარი ფიზიკური ძალით ცდილობს მის დამორჩილებას. ამირანის მებრძოლი სახე ყაბარდოულ ვერსიებში შერბილებული ჩანს. ბუმბერაზი იმ ტრადიციის დარღვევის გამო დაისაჯა, რომელიც იალბუზზე ასვლას უკრძალავდა. აქ არ ჩანს ხალხის კეთილდღეობისათვის ბრძოლა, დამპყრობელთა ალაგმვა, რაც "ამირანის" სიუჟეტში წინა პლანზეა წარმოჩენილი. ე.ი. ადიღურ-ყაბარდოული გადმოცემების მიჯაჭვული ბუმბერაზი იგივე ამირანია, მხოლოდ სხვაგვარ სიტუაციაში მოქცეული და მხატვრული თვალსაზრისითაც განსხვავებულად გაფორმებული. ამ უკანასკნელში მიჯაჭვის ეპიზოდის მთათა ხელშეუხებლობის რწმენაზე დამყარება იგულისხმება. "ამირანის" თქმულებამ ყაბარდოელებში და მით უფრო ადიღებში სახე იცვალა და ადგილობრივ სინამდვილეს დაუკავშირდა [ჩიქოვანი, 1965: 182].

    გადმოცემები ამირანის შესახებ ცნობილი იყო აფხაზთათვისაც. ერთ-ერთი ვარიანტი ჩაწერილი აქვს გ. ლიახველს, რომლის შინაარსი ასეთია: იალბუზზე მიჯაჭვული ამირანის გვერდით დგას მისი რაში, რომელიც დღედაღამ ღრღნის ჯაჭვებს. როდესაც ცოტაღა უკლია, რომ ჯაჭვი მთლიანად გაიჭრას, იქვე მდგარი შავსამოსიანი დედაკაცი ჯოხის წვერს ახლებს ხოლმე ჯაჭვს და იგი მთელდება [ლიახველი, 1884:]

    ადიღური ვარიანტების მსგავსად "ამირანის" ეპოსის ამ აფხაზურ გადმოცემაშიც მიჯაჭვის ადგილი იალბუზია, არ არის ცნობილი გმირის დასჯის მიზეზი და ა. შ., სამაგიეროდ, შინაარსობრივი თვალსაზრისით უფრო ვრცელია იმავე აფხაზებში გავრცელებული თქმულებები აბრსკილის შესახებ.

     თქმულების მიხედვით, ძველად აფხაზეთში უცხოვრია სახიერებითა და ქცევით საკვირველ ქალიშვილს, რომელსაც აღთქმული ჰქონდა, არ გავთხოვდებიო, მაგრამ რაღაც გრძნეულებით ბავშვი ჩაესახა. მას ვაჟი შეეძინა, აბრსკილი, რომელიც არაჩვეულებრივად იზრდებოდა. ერთი კვირისა ერთი წლისას ჰგავდა, ერთი წლისა __ ათი წლისას, ხოლო ათი წლისა _ ოცი წლისას. აბრსკილი ძლიერი ჭაბუკი დადგა, შიში რა იყო, არ იცოდა, ვაჟკაცობაში არავის ჩამოუვარდებოდა.

      იმ დროს აფხაზეთს არ აკლდა უცხო მოძალადეები, რომლებიც ხშირად ესხმოდნენ თავს ქვეყანას, აწიოკებდნენ, პირუტყვს მიერეკებოდნენ, ხალხს ატყვევებდნენ. აბრსკილი რომ წამოიზარდა, თავისი ხალხის დიდ იმედად და გმირად იქცა. მტრები დაშინდნენ, ვეღარ ბედავდნენ მთებისა და ზღვის გადმოლახვას. მალე აბრსკილის სახელი და დიდება შორს გავარდა. აფხაზეთი აყვავდა, ბარაქით აივსო, ხალხი დამშვიდდა, უშიშრად ცხოვრობდა, წელში გაიმართა.

      აბრსკილი მშობლიური  ხალხისთვის სიკეთის მოტანას ცდილობდა, ყველას თავს ევლებოდა, დაუნდობლად ანადგურებდა ბოროტ და ბნელ ძალებს. გვიმრა რომ გვიმრაა, სადაც გადაეყრებოდა, ძირიანად თხრიდა, მიწას აბერწებს და მოსავალს ხელს უშლისო.

      აბრსკილი ქვეითად არ დადიოდა, რაშზე ამხედრებული ზღვის ნაპირიდან რომ ისკუპებდა, ერცახუს (იალბუზის) მთას წვერზე მოექცეოდა.

     მრავლისშემძლეობამ აბრსკილი თანდათან გააამპარტავნა, ღმერთს ეჯიბრებოდა, არაფრად აგდებდა, იმოდენა ძალა მეც მაქვსო. ამან ღმერთი გააჯავრა. ჯერ ტკბილი სიტყვით სცადა მისი შეგონება, მაგრამ აბრსკილი არ დამორჩილდა, ღმერთის ხსენებაც არ სურდა. როცა ამ გზით ვერაფერს გახდა, ღმერთმა თავის მოციქულების უხმო და უბრძანა, შეეპყროთ აბრსკილი და მანამ ჩაეგდოთ ჯურღმულში, სანამ ღმერთს ქედს არ მოუხრიდა. ბევრს ეცადნენ მოციქულები, მაგრამ არაფერი გამოუვიდათ. ბოლოს ერთი ეშმაკი დედაბრის რჩევით მთელი მიწა იალბუზიდან ზღვისპირამდე საქონლის გადმობრუნებული ნედლი ტყავებით მოფინეს. აბრსკილს ამ დროს ეძინა და მძინარეს მიესივნენ. აბრსკილი მათ გაექცა, რაშს მოახტა და ზღვისპირიდან იალბუზისაკენ ისკუპა, მაგრამ რაშმა ფეხი ვერ მოიკიდა. აბრსკილი რაშიდან გადმოვარდა და ერთ ღრმა ხევში ჩავარდა. ვიდრე ღონეს მოიკრეფდა, მოციქულებმა მოუსწრეს და შეიპყრეს.

     ეშმაკი დედაბრისავე რჩევით მოციქულებმა აბრსკილი და მისი რაში მღვიმეში დიდი ჯაჭვით ცალ-ცალკე რკინის ბოძზე მიაკრეს. ღმერთმა იმავე დედაბერს დაავალა, თვალყური ედევნებინა მღვიმისთვის. აბრსკილი უჭმელ-უსმელი იყო მიჯაჭვული, დედაბერს ის შეებრალა და მისთვის საჭმლის ზიდვა დაიწყო, რის გამოც განრისხებულმა ღმერთმა დედაბერი ლეკვად აქცია, რომელიც გადმოცემით, აბრსკილთან და მის რაშთან ერთად მღვიმეში იმყოფება.

     მღვიმეში მიჯაჭვული აბრსკილი წლების განმავლობაში შეუსვენებლივ არყევს იმ ბოძს, რომელზეც მიაბეს. როცა იმდენად მოარყევს, რომ აგერ-აგერ უნდა ამოთხაროს, მოფრინდება ბოლოქანქარა და სვეტის თავზე შემოჯდება. გაბრაზებული აბრსკილი ჩიტს უროს მოუქნევს. ჩიტი აფრინდება, ურო ბოძს მოხვდება და ადრინდელზე უფრო ღრმად ერჭობა მიწაში. აბრსკილი დღესაც ამ წამებაშია. ზოგი გადმოცემით, აბრსკილმა მრავალი წლის წვალების შემდეგ მღვიმეს თავი დააღწია, მაგრამ დიდხანს სიბნელეში ნამყოფმა სინათლეს ვერ გაუძლო, დაბრმავდა და სადღაც მთებში გადაიკარგა [ზუხბა, 1988 : 345].

     აბრსკილის თქმულების რამდენიმე ვარიანტია ცნობილი, რომლებიც ერთმანეთისაგან მეტნაკლებად განსხვავდებიან, თუმცა, ღმერთთან ჭიდილის მოტივი და მასთან დაკავშირებული ეპიზოდები ყოველ მათგანში უცვლელადაა შემონახული.

    ამრიგად, თქმულება აბრსკილის შესახებ "ამირანიანის" ტიპის საგმირო ეპოსია. გ. ლიახველის მიერ გამოქვეყნებული აფხაზური, აგრეთვე, ტებუ დე მარინისა და ხან-გირეის ადიღური ვერსიებისგან განსხვავებით მასში ცნობილია გმირის სახელი, მისი დასჯის მიზეზი და ა. შ. გარდა ამისა, თქმულებაში ღმერთის ურჩი მიჯაჭვულია არა იალბუზზე, არამედ მღვიმეში.

     აღსანიშნავია, რომ "ამირანიანის" სხვადასხვა ვერსიაში მიჯაჭვის ადგილად იალბუზი, მყინვარწვერი ან კავკასიონის სხვა მთათა მწვერვალებია დასახელებული, თუმცა, ამგვარ ადგილად ხშირად გამოქვაბული ან მღვიმეა ნაჩვენები. საფიქრებელია, რომ კლდეზე მიჯაჭვისა და მღვიმეში მოთავსების მოტივები თითქმის ერთდროულია და თავს იჩენს თქმულებაში ეპოსის ჩამოყალიბების უძველეს საფეხურზე. ჯერ კიდევ ადრე ანტიკური ხანის ძველი ბერძნული წყაროებით დასტურდება, რომ საქართველოში (კოლხიდაში) არსებობდა მიჯაჭვული გმირის თქმულების ისეთი ვარიანტები, რომლებშიაც დასჯის ადგილად მთის მწვერვალი ან გამოქვაბული იყო მითითებული [ჩიქოვანი, 1965: 127,277].

    თქმულება აბრსკილის შესახებ ტიპოლოგიურად ყველაზე ახლოს დგას, როგორც ჩანს, სამეგრელოში ფართოდ გავრცელებულ და მოგვიანებით თითქმის მივიწყებულ გადმოცემათა გმირთან - ბერსკუასთან. ბერსკუა ყველა ნიშნით აბრსკილის იდენტური გმირია. მას, კალათაში მწოლიარე ჩვილს, უშვილო მონადირე მიუვალ მთებში პოულობს და სახლში მიყავს. ბერსკუა მალევე იზრდება და თავისი ხალხის ქომაგი ხდება. ბოლოს, თქმულების ერთი ვარიანტის მიხედვით, ღმერთს ეურჩება, მეორე ვარიანტის მიხედვით _ წმინდა გიორგის. ის გამოქვაბულში დამწყვდევით ისჯება, საიდანაც ზოგჯერ დღესაც ისმის მისი გმინვა.

    გადმოცემა აბრსკილზე აფხაზეთის აღმოსავლეთ ნაწილში, კერძოდ, აბჟუაშია გავრცელებული. აფხაზეთის დასავლეთ ნაწილში მას არ იცნობენ. ამდენად, ეს ეპოსი საერთო აფხაზური მოვლენა არ არის. როგორც ჩანს, გადმოცემის სიუჟეტი ნასესხებია "ამირანიანის" ტიპის საგმირო ეპოსის დასავლურ-ქართული ვარიანტისაგან და შექმნილია გვიან შუა საუკუნეებში. თვით სახელიც "აბრსკილი", საფიქრებელია, მომდინარეობს მეგრული "ბერსკუადან", ან ერთ დროს გავრცელებული მისი შესაძლო ვარიანტიდან "ბერსკილი" [ანთელავა, 2006:15].

     ტებუ დე მარინი თავის "მოგზაურობაში", რომელშიაც ჩვენს ხელთ არსებული მასალების მიხედვით პირველად არის დაფიქსირებული ადიღური გადმოცემა იალბუზზე მიჯაჭვული ბუმბერაზის შესახებ, აღნიშნავს, რომ ამ თქმულებას გარკვეული კავშირი აქვს პრომეთეს ლეგენდასთან. როგორც ჩანს, ტებუ დე მარინისათვის უცნობი იყო ქართული თქმულება ამირანზე, თორემ ადიღურ გადმოცემას ის, უპირველეს ყოვლისა, დაუკავშირებდა არა პრომეთეს მითს, არამედ ქართულ "ამირანიანს". სწორედ "ამირანის" ეპოსიდან მომდინარეობს ადიღური გადმოცემები იალბუზზე მიჯაჭვული ბუმბერაზის შესახებ, რაზედაც აშკარად მეტყველებს მისი შედარება ანალოგიურ ყაბარდოულ, აგრეთვე, აფხაზურ ვარიანტებთან და ის ფაქტიც, რომ მიჯაჭვის ადგილად მასში ისევე, როგორც სხვადასხვა ქართულ ვერსიაში არა ზოგადად კავკასიონის ქედი, არამედ კონკრეტული მთა (იალბუზი) არის დასახელებული.

      ამრიგად, ადიღური გადმოცემები იალბუზზე მიჯაჭვული ბუმბერაზის შესახებ "ამირანის" ეპოსიდან მომდინარეობს. გადმოცემები ერთობ მწირია, მათში შემორჩენილია მხოლოდ მთაზე მიჯაჭვის მოტივი, უცნობია გმირის სახელი, მისი დასჯის მიზეზი და სხვა მრავალი მნიშვნელოვანი ეპიზოდი. შინაარსობრივი თვალსაზრისით ეს გადმოცემები ყველაზე უფრო ახლოს დგას "ამირანიანის" ყაბარდოულ ვარიანტებთან.

     დასასრულს უნდა აღინიშნოს, რომ ადიღურ ზეპირსიტყვიერებაში უძველესი ქართული თქმულების, "ამირანიანის", თუნდაც მწირი სახით არსებობა აშკარად მიუთითებს ქართული კულტურის ოდინდელ გავლენაზე ჩრდილო-დასავლეთ კავკასიაზე და ცხადყოფს უძველესი ეთნო-კულტურული კავშირების არსებობას მონათესავე ქართველებსა და ადიღე ხალხს შორის.