ნებისმიერ კულტურულ სივრცეში ადამიანისთვის მნიშვნელოვანია სმენითი აღქმა-შემეცნება და მისი გააზრება თუნდაც შესაბამის ტერმინოლოგიას რომ არ იყენებდეს. თუმცა თავად სპეციალური ტერმინების არსებობა ენაში ამა თუ იმ საზოგადოების გაცნობიერებულ, რეალურ მიდგომას გამოხატავს აღნიშნულ საკითხთან მიმართებით. ყველა ადამიანი აღიქვამს და შეიმეცნებს გარემომცველ სამყაროს, მთავარია განისაზღვროს, რამდენად შეგნებულია ეს პროცესი, რაც, ჩვენი აზრით, ენასა და ცნების გამომხატველ სიტყვებში (სანამ ტერმინებად ჩამოყალიბდება) ნათლად უნდა ჩანდეს.

ყველა ენაში აღქმა-შემეცნება გაჩნდებოდა მოგვიანებით, მაგრამ გაგებისა და მოსმენის ცნებები და მათი სემანტიკური არეალი ენის ჩასახვისთანავე უნდა არსებულყო, ვინაიდან მოსმენა-გაგება უნივერსალური მოვლენაა როგორც საზოგადოდ, ისე ენობრივი თვალსაზრისით. თითოეულ ცოცხალ არსებას ან ესმის, ან არ ესმის, მაგრამ რა როგორ ესმის, ეს უკვე სუბიექტურია და მეორე საფეხურზე გადავყავართ. მოსმენა არ ნიშნავს გაგებას და მით უმეტეს აღქმა-შემეცნებას, ანუ აღქმა-შემეცნება ენობრივ დონეზე შეიძლება სულაც არ იყოს უნივერსალური, რაც სათანადო შემოწმებას მოითხოვს.

ეს ნაწილობრივ აიხსნება იმით, რომ ადამიანი იოლად ინახავს საჭირო ინფორმაციას ვერბალური ფორმით და სიტყვების საშუალებით გადალახავს დროით მანძილს... ის, რაც ჩვენ გვახსოვს, ხშირად ფაქტებს მთელი სიზუსტით არ ემთხვევა სწორედ იმიტომ, რომ მეხსიერება ვერბალური ფორმით ინახავს ინფორმაციას, სიტყვები კი მოვლენას ყოველთვის ზუსტად ვერ ასახავს [გამყრელიძე..., 2003:485]

ჩვენ ვიცით, რომ ენა სინამდვილის ფოტოგრაფია ან ასლი არ არის. უფრო სწორედ, ყოველი ენა სხვადასხვაგვარი „გადაღებაა“ სინამდვილისა და, ამდენად, არც ერთ ენაში არ არის განხორციელებული იდეალი სამყაროს ადეკვატური აღქმისა.

სხვაგვარად, ყველა ენას თავისი ლოგიკა აქვს, ყველა მათგანი სწორია, მაგრამ ერთმანეთისგან რადიკალურად გასხვავებული, თუმცა ლოგიკას დამორჩილებული და ჭეშმარიტების ამსახველი.  არა მხოლოდ ენას შეუძლია გამოხატოს ლოგიკა, არამედ ლოგიკურშიც დაიძებნება ენობრივი ასპექტი, რადგან ენა აზროვნების იარაღია.

თუ მიზან-ინტენციის ცნებასაც შემოვიტანთ, მაშინ უნვერსალურ სტრუქტურაზე კი აღარ ვილაპარაკებთ, არამედ უნივერსალურ ამოცანა-მიზანზე, რაც ყოველი ენის წინაშე დგას და რაც წყდება მხოლოდ სტრუქტურული ანალიზის გზით.

ერთმანეთისგან უნდა გაირჩეს უნივერსალიები და უნივერსალური მიდგომა. უნივერსალური პირობები მეტყველების პროცესისა ფსიქოლოგმა შეიძლება დაადგინოს, ყოველ შემთხვევაში, ეძიოს, მაგრამ მოგებული დარჩება, თუ ენობრივ მოტივაციას გაითვალისწინებს. გამოყენების სხვადასხვაობა ფრიად თვალში საცემი ფაქტია, ეს ნათლად ჩანს უცხო ენის ათვისებისას, როცა გაუცნობიერებლად ვადარებთ დედაენას და ბევრი რამ სწორედ ამიტომ გვიკვირს [რამიშვილი, 1995:69-70].

         ნებისმიერი სიტყვის მნიშვნელობის ძებნისას თუ დადგენისას აუცილებლად გასათვალისწინებელია გარეფაქტორები, რაც ვლინდება ფრაზეოლოგების შესწავლით და ადამიანთა ქცევისა და აზროვნების მცირე ფსიქოლოგიური ანალიზით

აქვე არ უნდა დავივიწყოთ შედარება ცნებებს შორის, რადგან შეიძლება სხვადასხვა ენაში გარკვეული ცნება განსხვავებულ არეალს მოიცავდეს და მეორე ენის მონაცემებს ზუსტი სემანტიკური გაგებით არ ემთხვეოდეს. დამთხვევა გარანტირებულია უნივერსალური კატეგორიების აღმნიშვნელ სიტყვებსა და საერთაშორისო ან სამეცნიერო ტერმინებში. ჩვეულებრივ მეტყველებაში სრული დამთხვევა გამორიცხულია.

ყველაზე რთულია დავაკვირდეთ კომუნიკაციის ან ინფორმაციის მიღება-გადამუშავების პროცესს, რომელიც ყოველდღიურად, ყოველწამიერად ხორცილედება. აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით უამრავი კვლევაა ჩატარებული, მაგრამ ბევრი საკითხი დღემდე დიდ ინტერესს იწვევს.

სხვადასხვა მეცნიერება განსხვავებულად იკვლევს აღნიშნულ პრობლემებს, მაგრამ ლინგვისტისთვის მაინც გადამწყვეტია ის, თუ მოცემული ცნება რას ნიშნავს ამა თუ იმ ენაში, რას გულისხმობს თავის თავში, რას გამოხატავს და როგორ მიემართება სხვა სიტყვებს. რამდენად ემთხვევა მიღებული სურათი მეორე ენის მსგავს სურათს. რას ნიშნავს მსგავსი და ხომ არ უნდა ვუწოდოთ მას განსხვავებული. აქ ფსიქოლოგიურ-ფილოსოფიური დამოკიდებულება ერთობ მნიშვნელოვანია, მაგრამ ლინგვისტიკისთვის ეს არ არის გადამწყვეტი.

მეცნიერული ცოდნა კარგავს თავის აზრს, როგორც კი საკითხი წამოიჭრება, თუ რას `ნიშნავს~ ესა თუ ის სიტყვა, მით უმეტეს, თუ ამ სიტყვაში ჩვენ ვუკვირდებით იმას, თუ `ადამიანები რას გულისხმობენ~ მისი გამოყენებისას [Вежбицка, 1993: 187-189].

შემეცნება ობიექტური რეალობის ადეკვატური ასახვაა ადამიანის ცნობიერებაში (იგი არის გრძნობადი და რაციონალური).

ფსიქოლოგიაში შემეცნების თეორიის ძირითადი პრობლემაა იმ ზოგადი წანამძღვრების გამოკვლევა, რომლებიც ობიექტური ცოდნის შესაძლებლობას განსაზღვრავენ. რას ნიშნავს ცოდნის ობიექტურობა და რა პირობებშია იგი შესაძლებელი? საკითხის გნოსეოლოგიური მხარე ასეთია: ადამიანის ცნობიერებას შეუძლია სამყაროს შემეცნება. შემეცნების თეორია უნდა განვასხვავოთ ონტოლოგიისგან და შემეცნების ფსიქოლოგიისგან, რომელიც იკვლევს შემეცნების პროცესისა და შემეცნებითი აქტების მიმდინარეობას ინდივიდის ცნობიერებაში და არ ეხება ამ აქტების შინაარსის სინამდვილესთან მიმართების, ე.ი. მისი ჭეშმარიტება-მცდარობის საკითხს. თავად შემეცნების თეორია იკვლევს შინაარსს ჭეშმარიტება-მცდარობის, ანუ ობიექტთან მიმართების, თვალსაზრისით [Вежбицка, 1996: 237-239].

ის სიტყვები, რომლებიც ახლა უნდა განვიხილოთ, სხვადასხვა კონტექსტში შეიძლება განსხვავებული მნიშვნელობით შეგვხვდეს, ასევე გასათვალისწინებელია ქართულში ზმნისწინის ე.წ. მეოთხე ფუნქცია, რომლის მიხედვითაც სიტყვას მნიშვნელობა ეცვლება. ჩვენთვის საინტერესო ცნებებს კი დიდი ისტორია, ღრმა შინაარსი და, შესაბამისად, მრავალი ინტერპრეტაცია შეიძლება აღმოაჩნდეთ. აღქმისა და შეცნობის მნიშვნელობის გამოყოფა, ჩვენი აზრით, მათში მთავარია, მაგრამ ცალ-ცალკე გაგვიჭირდებოდა სემანტიკური ველის გამიჯვნა ან შეფასება, ამიტომ გადავწყვიტეთ, რამდენიმე სიტყვა ერთად გაგვეხილა. ეს იმანაც განაპირობა, რომ განმარტებით ლექსიკონში ისინი თითქმის ერთმანეთითაა განმარტებული, რაც ჩვენს საქმეს კი არ აიოლებს, პირიქით, ართულებს. ეს სიტყვებია: გაგება, შეგნება, შეცნობა;

გაგება _ 1. გაიგებს _ გონებით ჩასწვდება რასმე, _ გაიაზრებს, შეიგნებს, მიხვდება. ბ) შეიტყობს, გ) იგივეა, რაც გაიგონებს. 2. თვალსაზრისი, ინტერპრეტაცია. მეცნიერული გაგება, ისტორიის მატერიალისტური გაგება.

შეიგნებს _ რაიმეს შინაარსს, არსს ჩასწვდება, _ შიეცნობს, შეითვისებს, მიხვდება (შეგნება, შეგნებული, შეუგნებელი) [ქართული... 1985:76], [ნეიმანი 1961:71].

        შეიცნობს _ გაიგებს, ჩასწვდება საგნის, მოვლენის არსს, ბუნებას; *ცან-/ცნ- ძირი ქართულში მრავალი ინტერპრეტაციითაა წარმოდგენილი: ცნ-ობ-ა, მე-ცნ-იერ-ი, ცნ-ობ-ილ-ი... ეს სიტყვები სხვადასხვა დროს რამდენადმე იცვლიდნენ მნიშვნელობებს, მაგრამ ყოველთვის პროდუქტიულნი იყვნენ... მეგრულსა და ლაზურში ამ ძირს ჩინ- შეესაბამება და `ცოდნას, გაგებას~ ნიშნავს, ხოლო ლაზურში ამას `ცნობის~ გაგებაც ემატება. განვიხილოთ დანარჩენი სიტყვებიც: გაერკვევა (მოვლენის არსში, რაობაში), 2. იგივეა, რაც იცნობს (შეიცნობა, შეცნობა, შეცნობილი, შესაცნობი, შეუცნობელი) [ქართული... 1985:500]. როგორც აღვნიშნეთ, აქ თვალში გვხვდება იდენტური განმარტებანი. ამ ეტაპზე ეს სიტყვები განზოგადებული მნიშვნელობით ერთ რამეს აღნიშნავენ, ხოლო გარკვეულ კონტექსტში ერთმანეთსაც ჩაენაცვლებიან. გაგება ზმნას -გ- ძირი აქვს, რომელთანაც უამრავი მნიშვნელობის სიტყვაა დაკავშირებული (ა-გ-ებ-ა, მო-გ-ებ-ა, მი-გ-ებ-ა, წა-გ-ებ-ა, და-გ-ებ-ა, ჩა-გ-ებ-ა, ჰ-გ-იე-ს _ `არის, არსებობს~ და სხვა) [ფენრიხი..., 2000:129-130]. ეს ძირი ასევე მეტად მრავალმნიშვნელოვანია მეგრულსა და ლაზურში, სვანურშიც მოეძებნება ორიოდე მნიშვნელობა და ყველგან არაჩვეულებრივი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა. მათი ერთმანეთთან კავშირი უდავოა, უკვე ქართულ-ზანური ერთობისათვის ეს ძირი -ებ თემის ნიშნით განივრცო. ვერ დავიჩემებთ, არცაა მოსალოდნელი და არც დასტურდება, რომ ამ ძირს თავიდანვე ჩვენთვის საინტერესო მნიშვნელობა ჰქონოდა, მაგრამ დროთა განმავლობაში ჯერ გაგება-შეძენა-მოსმენა შეითვისა და მერე უკვე ღრმა გააზრებაც იტვირთა. დღეს კი მისი მნიშვნელობებიდან ჯერ აღქმა დგას და მერე _ შეტყობა-გაგონება, სულ ბოლოს კი თვალსაზრისს, ინტერპრეტაციას ნიშნავს, რაც უშუალოდ აღქმადობას უკავშირდება, ოღონდ უფრო განზოგადებული მნიშვნელობით, სადაც საზოგადოებაში აღიარებულ სხვადასხვა თვალსაზრისზე, ამა თუ იმ საკითხის თავისებურ აღქმაზეა საუბარი. საბასთან მას ჩვენთვის საინტერესო მნიშვნელობა არ გააჩნია, იგი `გარიგებას, გინა გამოცნობას~ ნიშნავს [ორბელიანი, 1966:126]; გამოცნობა სწორ გაგებას ნიშნავს, მაგრამ ორაზროვნებას მოკლებული არ არის. საინტერესოა, რომ ამ ფუძეს კაუზატიური წარმოების მეშვეობით ორმაგი მნიშვნელობა შეიძლება ჰქონდეს (გაიგო _ გააგებინა).

შეგნებაც იდენტური ღირებულებისაა განზოგადებული თვალსაზრისით, მათ შორის კონტექსტური ჩანაცვლება ზოგჯერ შესაძლებელია, ზოგჯერ _ არა. ისტორიულად კი ეს ძირი *გან-/გენ-/გნ- ფორმით აღდგება [ფენრიხი..., 2000:135]. ქართულში იგი სახელებშიც გვხვდება და ზმნაშიც: გან-ი; სა-გან-ი; შე-ვ-ი-გენ; შე-გნ-ებ-ა... მეგრულშიც წამყვანი სწორედ ჩვენთვის საინტერესო მნიშვნელობაა: გინ-/გ ნ- ვ-ი-გინ-ენ-ქ `ვიგებ, ვცნობ~... ლაზურშიც დასტურდება შესატყვისობა: გნ-, ო-გნ-უ `მიხვედრა~, ო-გნ-აფ-უ `გაგონება; გაგება; ცოდნის მიღება; გრძნობა; შენიშვნა~. სვანური ეკვივალენტი ჯერჯერობით არაა გამოვლენილი [ფენრიხი..., 2000:135]; თუმცა ამ ძირს იმდენი ღირებული მნიშვნელობა უკავშირდება, რომ შეუძლებლად მიგვაჩნია მისი იქ არარსებობა. სულხან-საბასთან შეიგნებს განმარტებულია `შეიცნობს, შეითვისებს~ ფორმებით და მითითებულია `ცნობიერება, გაცნობიერებული~, რაც აბსოლუტურად პასუხობს ამ ცნებათა დღევანდელ გაგებას. აღსანიშნავია, რომ საბას ეპოქაში ყველა აქ მოყვანილი სიტყვა აღქმადობის მნიშვნელობის გარკვეულ პოტენციას შეიცავდა, მაგრამ მხოლოდ ეს სიტყვა გამოხატავდა ყველაზე ზუსტად აღმას, რასაც ცნობიერებასთანაც აკავშირებდნენ (ძირი ერთი აქვთ). გაცნობიერებულის სინონიმებად ჩაითვლება გააზრებული, შეგნებული; ცნობიერება შემდეგნაირადაა განმარტებული 1. ადამიანის ტვინის უნარი _ ასახოს სინამდვილე და განსაზღვროს თავისი დამოკიდებულება გარესამყაროსთან. 2. გონება [ქართული... 1985:539].

საინტერესოა, რომ ძველ ქართულში ამ ცნების აღმნიშვნელი სულ სხვა ძირი იყო, რომელსაც ეტიმოლოგიურ ლექსიკონშიც ვხვდებით, ეს არის *რჩ- ძირი, რომელიც შემდეგნაირად რეალიზდებოდა: ვ-ე-რჩ-ი `ვუჯერებ~, მო-რჩ-ილ-ი `დამჯერე~. ეს სიტყვები დღესაც აქტიურად გამოიყენება, მაგრამ სულ სხვა მნიშვნელობით (ვერჩი _ ვმტრობ, გადავეკიდე; მორჩილი _ დამჯერი, კანონის მორჩილი). მეგრულში ამ ძირის შესატყვისი (რჩქ-) მოსმენას გამოხატავს: რჩქ-ილ-ა `მოსმენა~, მა-რჩქ-ილ-ე `მსმენელი~, ეს ყოველივე საშუალებას გვაძლევს ვივარაუდოთ, რომ აღნიშნული ძირი, რომელშიც სემანტიკური გადაწევა მოხდა დროთა განმავლობაში, თავის დროზე მოსმენას ნიშნავდა, ხოლო ქართულში დაჯერების, ანუ გარკვეულწილად შესმენის მნიშნველობაც შეიძინა. მართალია, ეს ძირი დღეს სხვა მნიშნველობით განაგრძობს არსებობას, მაგრამ ოდითგანვე არსებული *სემ-/სმ- ძირი კვლავ იდენტური გაგებისაა და ოთხივე ქართველურ ენაში მოსმენის, გაგონების მნიშვნელობით რეალიზდება [ფენრიხი...,2000:390,398].

ერთმანეთისგან, რასაკვირველია, უნდა გაიმიჯნოს მოსმენა და შესმენა, რადგან პირველი არ გულისხმობს აუცილებლად აღქმას, თუმცა გარკვეულ შემთხვევებში არც გამორიცხავს, მეორე კი მხოლოდ აღქმას ნიშნავს; მას ორი მნიშვნელობა აქვს: 1. შეგნება, გაგება, მიხვედრა, 2. შეწყნარება, მიღება [ქართული... 1985:494]. სულხან-საბა ამ ფორმას სხვაგვარად განმარტავს, როგორც ჩანს, მისი ჩვენთვის საინტერესო მნიშვნელობით გამიჯვნა გვიან მოხდა მეცნიერების საჭიროების გამო. ძველად  ეს სიტყვა დაბეზღებას ნიშნავდა. მაგრამ საბას მოსმენა სიტყვასთან შეგრძნებათა შესახებ მეტად საინტერესო ცნობები აქვს მოცემული: `ვნახოთ საგრძნობელი _ ასონი, რომელთა მიერ ვიგრძნობთ, არიან ხუთ და გრძნობანიცა ხუთ: ... მეორე სასმენელიცა მგრძნობელი ბგერათა და Ãმათა, რამეთუ შეტყვებით განარჩევს სიმახვილესა და სიგვიანესა და სიდიდესა მათსა...~ [ორბელიანი, 1966]. ეს ნიშნავს, რომ შესმენა აქ არ იგულისხმება, ანუ მას არ აღიქვამენ ამ შემთხვევაში ჩვენთვის საინტერესო მნიშვნელობით. ეს კი თავისთავად იმაზე მეტყველებს, რომ ამ ცნებას არც თუ ისე ფართო გაგება და გამოყენება აქვს, რადგან გაგება სწორედ გამოყენების ინტენსივობაზეა დამოკიდებული.

როგორც ცნობილია, ენა ჩართულია ადამიანის საგნებთან ურთიერთობაში და სწორედ საგნობრივი ცნობიერების აგებაში მონაწილე ფაქტორია. ენებს შორის განსხვავება არსებობს არა მხოლოდ გამოხატულების, არამედ შინაარსის პლანშიც. მხოლოდ გამოსახულების პლანში განსხვავება ლოგიკოსებისთვის დაბრკოლებას არ წარმოდგენს, ხოლო ენათა შორის შინაარსის პლანში განსხვავებას ისინი პოლისემიად თვლიან... განსხვავებით პოლისემიისაგან ერთი ენის შიგნით, სადაც გამოყოფენ სიტყვის პირდაპირ და გადატანით მნიშვნელობებს. ერთი და იმავე სიტყვის  განსხვავებულ მნიშვნელობათა ეკვივალენტები სხვადასხვა ენაში არ ითვლება პოლისემიად [რამიშვილი, 1995:80-81]. ეს ფაქტორი აუცილებლად გასათვალისწინებელია სემანტიკური ცნებების შედარებისას სხვადასხვა ენობრივ სივრცეში. აღქმის გამომხატველი ლექსიკა (განსაკუთრებით ეს გამოჩნდება ფრაზეოლოგიზმებში) ზემოთ აღნიშნული სამყაროს აღქმის ამსახველ უნივერსალურ ლექსიკურ ფონდად მიგვაჩნია და ამ კუთხით  უფრო საინტერესო გვეჩვენება მისი განხილვა.

აღქმის გამომხატველი სიტყვებიდან საინტერესოა გაიაზრებს _ აზრად გაივლებს,  გაიფიქრებს, მოისაზრებს, [ქართული... 1985:68] აითვისებს [ნეიმანი, 1961:41]; ეს სიტყვა უშუალოდ აღნიშნავს აღქმადობის პროცესს, თუ როგორ ხდება თავის ტვინში გარკვეული ინფორმაციის შესმენა-გადააზრიანება, რის შემდეგაც იგი უკვე პიროვნების საკუთრება, მისი აზრი ხდება. საბასთან მეტად სახასიათოდაა განმარტებული ეს სიტყვა: „იაზრა _ აზრი ქნა“ [ორბელიანი, 1966:318]; ეტიმოლოგიური ლექსიკონის მიხედვით, აღნიშნულ ძირს უამრავი სიტყვა უკავშირდება, მაგრამ მათ არც  ერთ ქართველურ ენაში ჩვენთვის საინტერესო მნიშნველობა არ გააჩნიათ.

*ხუედ-/ხუდ- ძირი უძველესია წარმოშობით, ქართულში მას უამრავი მნიშვნელობა უკავშირდება, რასაც არა მარტო ზმნისწინი განაპირობებს: ხუედრი, ჰ-ხუედ-ა, შე-ხუედრ-ა, მ-ხუედ-ა, ჰ-ხუედ-ებ-ი-ს და ა.შ. [ფენრიხი..., 2000:697]. მას კანონზომიერი შესატყვისობები მოეძებნება ყველა ქართველურ ენაში: მეგრ. ხვად-, ვ-ხვად-ქ `ვხვდები~; მე-ბ-ხვად-ი `მივხვდი~, ლაზ. ხვად-, ო-ხად-უ `შეხვედრა~ (აქ მიხვედრის მნიშვნელობა არა აქვს), სვანურშიც მხოლოდ შეხვედრის გაგება აქვს. ძველ ქართულ ძეგლებში ამ სიტყვას ხშირად გამოიყენებენ, ოღონდ არა აღქმის მნიშვნელობით. როგორც ჩანს, თავდაპირველად ამ ძირს არ უნდა ჰქონოდა მიხვედრის გაგება, სულხან-საბასთან, სხვა მნიშვნელობებთან ერთად,  მოცემულია: ხუდომა _ მიხუდება _ ჰხუდა _ ხდომა _ მიხდა _ წილთ რგება. მიხვდება _ გონებით მისწვდება რასმე, _ გაიგებს; შეიგნებს, გამოიცნობს.

ჩვენ შევეცადეთ ერთმანეთისგან გაგვემიჯნა აღქმისა და მოსმენის ვერბალური ფორმები, თუმცა მათი განცალკევება ყოველთვის ვერ ხერხდება, რადგან თითქმის შეუძლებელია კონტექსტით თუ კონტექსტის გარეშე მათი ცალსახად გაგება-გააზრება. აღქმა-შემეცნება ცალკე განხილვის თემაა, ხოლო ამ შემთხვევაში შეძლებისდაგვარად გამიჯნულად ვისაუბრეთ მოსმენასა და აღქმაზე.

ადამიანთა შორის საუბარი არის არა კომუნიკაციის მარტივი აქტი, მხოლოდ ინფორმაციის უბრალო გადაცემა საგნობრივი ვითარების (სიტუაციის) შესახებ, არამედ ურთიერთგაგება, რაღაც შეთანხმება ან შეუთანხმებლობა, რაღაც შეფასება ან მსჯელობა საგანთა ვითარების შესახებ... და აი, სწორედ აქ თავს იჩენს ენა არა მხოლოდ როგორც ბგერითი გადამტანი, არამედ როგორც კოლექტიური ინტერპრეტაციის ერთ-ერთი ანონიმური ფორმა.

თუ ჩვენი დამოკიდებულება სინამდვილესთან როგორც წინარე მეცნიერულ საფუძველზე, ისე ლოგიკური სტრუქტურების სრული დაუფლების პერიოდშიც, რამდენადმე გაშუამავლებულია ლინგვისტური კლასების მოქმედებით, თავისთავად გასაგებია, რომ ამ კლასების მოქმედების გამოვლენა ენათა მიხედვით, პირველ რიგში, ენათმეცნიერების საქმეა, ხოლო თუ ქცევისა და კულტურის ფორმებში ლინგვისტური ფაქტორის დადასტურება და მისი რეაქტივიზაცია ფსიქოლოგიური ექსპერიმეტითაც მოხდება, მაშინ ჰოპოთეზა მნიშვნელობათა სტრუქტურულ-ენერგეისტული ბუნების შესახებ, თეორიულად ჩვენთვის სრულიად ცხადი, ექსპერიმენტულადაც დადასტურდება [რამიშვილი, 1995:88-89].

კომუნიკაციას, მართალია, დღეს „სტიმულ-რეაქციის“ მარტივ სქემაში აღარავინ ათავსებს, მაგრამ, ფაქტობრივად, ასოციაციონისტური სქემა ბგერადობა-აზრისა მაინც განსაზღვრავს კომუნიკაციის გაგებას... კომუნიკაციაში, პირველ ყოვლისა, იგულისხმება „გაგების“ მომენტი. „გაგება“ დამოკიდებულია სემანტიკურ წესებზეც. როგორც ჩანს, ამ წესების „ცოდნა“ წყვეტს არსებითად სათანადო ენობრივ კოლექტივში საგანთა შესახებ გაგებინების შესაძლებლობას. სემანტიკურ წესებთან არის სწორედ კავშირში სიტუაციის დანაწევრების აქტი.

შეიძლება ითქვას, რომ ვითარება უნივერსალურ ფსიქოლინგვისტურ დამოკიდებულებაზე მეტყველებს, აღნიშნული სემანტიკის ერთი და იგივე სიტყვები ხშირად ორაზროვან მნიშვნელობას იძენენ და არა მხოლოდ მოსმენას გამოხატავენ, არამენ შემეცნებასაც და მეტყველების აღმნიშვნელი ცნებების შინაარსსაც მოიცავენ.

უნდა გაირჩეს კულტურის ფორმათმოძღვრებაში ენობრივი, როგორც ანონიმური ფაქტორი, ერთი მხრივ, და, მეორე მხრივ, ის ფორმები, რომლებიც „შეგნების“ მომენტს შეიცავს. ადამიანს ხვდება კულტურის ის ფორმები, რომელთა შესახებაც მან იცის, რომ ერის სულიერი კულტურის ამსახველნი და შემცველნი არიან, მაგრამ, გარდა ამისა, მას ასევე ხვდება ისეთი ფორმაც, რომლის შესახებ არ იცის, რომ ისიც თეორიული პოზიციაა სამყაროს მიმართ. ეს არის ისტორიულად აკუმულირებული ენობრივი ცოდნა, უკვე სტრუქტურირებული და, ამდენად,  უფრო ყოვლისმომცველი და „სავალდებულო“, უფრო გამძლეც, ვიდრე ცალკეულ პიროვნებათა შემოქმედებაა.

თავისთავად გასაგებია, რომ ენით შექმნილი თეორიული პოზიცია ისევე არ არის სინამდვილის მიმართ ცნობიერი პოზიცია, როგორც კოლექტიურ ინტერპრეტაციად ენის გაგება არ ნიშნავს იმას, რასაც სიტყვა „ინტერპრეტაციაში“ ვგულისხმობთ.

შეგვიძლია შევაჯამოთ, რომ მნიშვნელობის დადგენისას აუცილებელია განვსაზღვროთ გარემოცვა. მნიშვნელობა შედგება სიტუაციისგან, რომელშიც მოლაპარაკე წამოთქვამს ამა თუ იმ ლინგვისტურ ერთეულს და რეაქციისგან, რომელსაც ეს ერთეული იწვევს მსმენელში. სიტყვის ლექსიკურ მნიშვნელობას განსაზღვრავენ როგორც ფსიქიკურ წარმონაქმნსაც, რომელიც სინამდვილეს ასახავს, მაგრამ არარეალურსაც შეესაბამება, რომელიც მხოლოდ ადამიანის წარმოსახვაშია მოცემული. იზოლირებულად აღებული სიტყვა მიემართება არა უშუალოდ საგანს, არამედ ცნებას საგნის შესახებ. ეს მიმართება იზოლირებულ სიტყვაში პოტენციურად არსებობს და რეალიზდება მხოლოდ საკომუნიკაციო აქტში. ცალკე აღებული სიტყვა მეტყველების პროცესში ნომინაციური ფუქნციის მქონეა [კაკიტაძე, 2005:38-40]. ჩვენ განვსაზღვრეთ ზემოთ მოყვანილი სიტყვების მნიშვნელობა ნომინაციურად, ცნებითი და საგნობრივი მიმართებების სახით, მაგრამ ამით სიტყვების მნიშვნელობა არ ამოიწურება. მნიშვნელობაში შედის ლექსიკური მოდალობაც, რაც სიტყვის ემოციურ და სტილისტურ შეფერილობას გულისხმობს. აქ იგულისხმება მოლაპარაკის დამოკიდებულება ცნებასა და საგანთან. ხოლო სტილისტურ შეფერილობაში მკვლევრები გულისხმობენ მოლაპარაკის დამოკიდებულებას სამეტყველო სიტუაციასთან.

საანალიზო ლექსიკური ერთეულების ნომინაციურად განხილვა, ჩვენი აზრით, საინტერესო სურათს ქმნის ენობრივ სივრცეში, ხოლო მათი კონტექსტური გააზრება და არამონათესავე ენების აღნიშნულ ლექსიკურ-სემანტიკურ ცნებებთან შედარება, კიდევ უფრო მრავალფეროვანს გახდის მას.