საბჭოთა კავშირში სოციალისტური რეალიზმის მეთოდის ჩამოყალიბება სრულიად ლოგიკური იყო, რადგან საბჭოთა მთავრობას სჭირდებოდა მხოლოდ ბედნიერ და უზრუნველ მომავალზე ორიენტირებული ხელოვნება, რომელშიც რეალობის ანალიზს წარმატებით ჩაანაცვლებდა კომუნიზმისა და პარტიის რწმენა, რომელშიც არ იქნებოდა ავანგარდიზმის ადგილი, ხოლო რეალისტური ხელოვნება დაემორჩილებოდა სოცრეალისტურ კანონს.

სოცრეალიზმი იყო მეთოდი, რომელიც აბსოლუტურად ჰარმონიულად უპასუხებდა საბჭოთა ხელისუფლების მოთხოვნებს და გაატარებდა საბოჭთა პოლიტიკას კულტურის სფეროში ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე.

       საბჭოთა კულტურაში სოციალისტური რეალიზმის  კლასიკური ხანა, გრძელდებოდა 50-იანი წლების შუა წლებამდე, თუმცა, ზოგადად სოციალისტური რეალიზმი 90-იან წლებამდე გაგრძელდა.

       მიუხედავად ყველაფრისა, არ შეიძლება იმის მტკიცება, რომ თუნდაც 30-50-იანი წლები  მთლიანად სოციალისტური რეალიზმის ეპოქაა. ამ პერიოდში იქმნებოდა როგორც ავანგარდული, ასევე რეალისტური ხელოვნების მნიშვნელოვანი ნაწარმოებები: გ. ტაბიძის, კ. ნადირაძის, კ. გამსახურდიას, ტერენტი გრანელის, ნიკო ლორთქიფანიძის,  ბულგაკოვის,  პასტერნაკის, ახმატოვასა და სხვათა ნაწარმოებები. მთელი 70 წლის განმავლობაში კულტურის ორგანული იმანენტური განვითარება გრძელდებოდა, მაგრამ ეს იყო ერთგვარი ფარული განვითარება. კულტურული და საზოგადოებრივი ცხოვრების ავანსცენაზე იდგა სოციალისტური რეალიზმი. სწორედ ის განსაზღვრავდა მაშინდელი კულტურის ხასიათსა და სტრუქტურას და, რაც მთავარია, ახდენდა საბჭოთა ადამიანების რამდენიმე თაობის ესთეტიკური ცნობიერების დეფორმაციას. სწორედ ამ პერიოდში ჩატარდა უპრეცედენტო აქციები იმ ხელოვანთა წინააღმდეგ, რომელთა ნაწარმოებებიც არ შეესაბამებოდა სოციალისტური რეალიზმის კანონს. სწორედ ამ პერიოდში შეიქმნა კულტურის ისტორიის ისეთი კონცეფციები, რომელთა დაძლევა ზოგჯერ დღემდე ვერ ხერხდება და რომლებშიც განსაკუთრებით არის დამახინჯებული XIX-XX საუკუნეების კულტურა. სწორედ ამ წლებში ჩამოყალიბდა დასავლური კულტურის შესახებ საბჭოთა სტერეოტიპები და უამრავი მწერალი აიკრძალა. საშინელი “ფერისცვალება” განიცადა მრავალმა ჭეშმარიტმა ხელოვანმა. საკმარისია, შევადაროთ ზოგიერთი მწერლის  20_30-იანი წლების ნაწარმოებები მათ მიერ  მოგვიანებით შექმნილ ნაწარმოებებს, რომ დავრწმუნდეთ, როგორ ხდებოდა ხელოვანთა გადაბირება, “მწერლობის მოთვინიერება” ადმინისტრაციული სისტემის მიერ.

      1930 წლის 18 ოქტომბერს გაზეთმა “კომუნისტმა” გამოაქვეყნა ქართველ პროლეტარ მწერალთა ასოციაციის ღია წერილს დამკვრელი მუშების გაწვევაზე ლიტერატურაში. მუშათა გაწვევა მწერლობაში საბჭოთა იდეოლოგიის  მეტად სპეციფიკური “მიგნება” იყო, რომელზეც იგი დიდ იმედს ამყარებდა. ამასთან დაკავშირებით ეპოქის სულისკვეთების გამომხატველია კრიტიკოს ვალერიან ლუარსამიძის მოსაზრება: “პროლეტარული მწერლობის ბოლშევიზაცია და რიგების გამუშურება ჩვენი გენერალური ლოზუნგია, დამკვრელ მუშათა ბირთვის ზრდა _ ამოცანათა ამოცანაა, ამ მიზნითაა წამოწყებული დამკვრელი მუშების გაწვევა პროლეტარულ ლიტერატურაში” [ლუარსამიძე, 1931: 123].  მწერალთა რიგების “გამუშურებით” ბოლშევიკები ებრძოდნენ “უპარტიო მწერლებს”.  ამ უკანასკნელს აკაკი ბაქრაძე ასე განმარტავს: “დღევანდელმა მკითხველმა უნდა იცოდეს, რომ მაშინდელი პოლემიკის ენაზე “უპარტიო მწერალი” ნიშნავს ნამდვილ მწერალს. დასკვნა მკაფიოა: მწერალთა რიგებში მუშების გამრავლებით უნდა მოეკლათ ნამდვილი მწერლობა. ნათლად არის გამოხატული მრწამსი. მწერლობა არ არის ნიჭიერება. არ არის აზროვნება. იგი არის პროპაგანდა. პროპაგანდა კი შეუძლია ყველას, ვინც იცის წერა-კითხვა და ესმის მოცემული დირექტივის აზრი და მიზანი. მწერლობას ენიჭებოდა სკკპ აგიტპუნქტის ფუნქცია” [ბაქრაძე, 1990: 43].

       1950-იანი წლების მეორე ნახევარი წარმოადგენს ახალ ეპოქას XX საუკუნის საბჭოთა კულტურაში. ხელოვნების ორგანული განვითარება ფარული განვითარების სტადიიდან გადავიდა აშკარა განვითარების სტადიაში და გარკვეულწილად შესაძლებელი გახდა როგორც ავანგარდული, ასევე რეალისტური ხელოვნების  ფუნქციონირება. თუმცა, ისიც უნდა ითქვას, რომ  ჭეშმარიტ კულტურულ ფასეულობებთან დაბრუნების პროცესს ჰქონდა მეტისმეტად დამუხრუჭებული და წინააღმდეგობრივი ხასიათი. პარტიული აპარატი ხან ადუნებდა ყურადღებას, ხან კიდევ მთელი ძალით აგრძელებდა ზეწოლას ხელოვნებასა და ლიტერატურაზე.

     საბჭოთა პერიოდის ლიტერატურა ხასიათდება სამი ტიპის ხელოვნების თანაარსებობით: ავანგარდიზმი, რეალიზმი და, ბუნებრივია, სოციალისტური რეალიზმი.  50-80-იან წლებში სოციალისტური რეალიზმი უკვე აღარ იყო ერთადერთი შემოქმედებითი მეთოდი, მაგრამ ჯიუტად ცდილობდა, შეენარჩუნებინა ათწლეულების განმავლობაში მოპოვებული პოზიციები და არ დაეთმო თავისი პრინციპები.

     სოცრეალიზმის თავისებურებები არსებითად განსაზღვრა იმ გარემოებამ, რომ,  ბოლშევიკური პოლიტიკის უმკაცრესი მოთხოვნის შესაბამისად, ხელოვნება მთლიანად უნდა დაქვემდებარებოდა იდეოლოგიას. ხელოვნებას კი არ უნდა წარემართა ერის სულიერი ცხოვრება, არამედ პარტიის პოლიტიკას უნდა დაედგინა და განესაზღვრა ხელოვნების ქმნილებების ფორმა და შინაარსი. ბოლშევიკების იდეურ-ესთეტიკური კონცეფციის გატარება ხელოვნებაში ნიშნავდა იმას, რომ ხელოვნება ქცეულიყო მხატვრული ფორმებით “მოაზროვნე” იდეოლოგიად, რაც რიგ შემთხვევაში ასეც მოხდა.   ეს პოზიცია არაერთხელ გაუმჟღავნებიათ მხატვრულ ლიტერატურაში. მაგალითად, პოეტი ამაყად აცხადებს:

  “მოსაპოვებელს

  მოვიპოვებდეთ,

  რეკავს,

  გუგუნებს ჟამი წინსვლისა. . .

  გვიხმობს პოეტებს,

  გვიხმობს პოეტებს

  ხარაჩოები კომუნიზმისა” [ნონეშვილი 1982:181].

   პარტიული ხელმძღვანელობის მთავარ მიზანს წარმოადგენდა, ხელოვნება გადაექციათ  “პარტიული საქმის” ორგანიზაციულ ნაწილად, მშრომელი მასების იდეოლოგიური და პოლიტიკური განათლებისა და აღზრდის საშუალებად.

   მიუხედავად ყველაფრისა, სოციალისტური რეალიზმი (განსაკუთრებით თავისი განვითარების ადრეულ ეტაპზე) უპასუხებდა ხალხის გარკვეული ფენების ინტერესს. ის უპასუხებდა მასების იმ ნაწილის განწყობილებას, რომელმაც “ნათელი მომავლის” სახელით გაიმარჯვა რევოლუციის დროს და რომლისთვისაც ზოგადსაკაცობრიო ფასეულობები გაიგივებული იყო კლასობრივ ფასეულობებთან. რევოლუციამ გამოიმუშავა ენთუზიასტების იდეოლოგია, რომლებიც გულანთებულნი ანგრევდნენ ძველ საზოგადოებას და ასევე გულანთებულნი იბრძოდნენ კომუნიზმის გამარჯვებისათვის. ამ თვალსაზრისით მრავალრიცხოვანი პარტიული დეკლარაციები შეესატყვისებოდა რევოლუციური მასების მსოფლმხედველობას. პარტიული დეკლარაციები, ერთი მხრივ, ეყრდნობოდა ამ ტიპის მსოფმხედველობას და, მეორე მხრივ, ახორციელებდა კულტურის იდეოლოგიზებას, ამკვიდრებდა კულტურაში იდეოლოგიური კანონის სისტემას. მარქსისტული მსოფლმხედველობა კლასობრივსა და პარტიულს აცხადებდა ხელოვნების ჭეშმარიტების კრიტერიუმად. შეიძლება ითქვას, რომ სოციალისტური რეალიზმის იდეოლოგია განსაკუთრებით მისი ისტორიის გარიჟრაჟზე იყო გამძვინვარებული მასების იდეოლოგია.

       ადმინისტრაციული სისტემის მიერ შექმნილი სოციალისტური რეალიზმის სადარაჯოზე ათწლეულების განმავლობაში იდგნენ რეპრესიული ორგანოები, ისინი ზუსტად ისევე იცავდნენ სოციალისტურ რეალიზმს, როგორც ადმინისტრაციულ სისტემას. ეს თავისთავად არაბუნებრივი სიტუაცია საბჭოთა ოფიციოზისათვის სრულიად ბუნებრივი იყო.

    საბჭოთა კავშირის შემადგენლობაში შემავალი რესპუბლიკების ორიგინალური მწერლობის გარდა, საბჭოთა ლიტერატურის სპეციფიკას ნათარგმნი ლიტერატურაც ქმნიდა. საბჭოთა პერიოდის თარგმანებისა და ლიტერატურული ურთიერთობების მიმართ მკვლევართა დამოკიდებულება, შეიძლება ითქვას, იმეორებს სალიტერატურო პროცესების მიმართ არსებული დამოკიდებულების მოდელს, რომელშიც რადიკალური მიდგომაც გვხვდება _ სრული აღფრთოვანება და წრეგადასული აპოლოგეტურობა საბჭოთა პერიოდში და სრული უარყოფა და ნიჰილიზმი პოსტსაბჭოთა პერიოდში [Нелюбин...  2008: 316] _   და ობიექტურიც. ტოტალიტარული კულტურა თავისი არსით მონოლოგურია, რაც თავისთავად აბრკოლებს და ზღუდავს მის ღიაობას. თუმცა, ლიტერატურის განვითარება კულტურათა დიალოგის გარეშე წარმოუდგენელია მაშინაც კი, როცა ლიტერატურა ტოტალიტარული და ავტორიტარული რეჟიმის პირობებში ფუნქციონირებს. 

    საბჭოთა კავშირში შემავალ ერებს და მათ შორის ქართველებსაც საუკუნეების განმავლობაში ჩამოყალიბებული ლიტერატურული კონტაქტები და მთარგმნელობითი ტრადიციები ჰქონდათ. ამ ტრადიციების გაჩენას თავისი კულტურულ-ისტორიული მიზეზები განაპირობებდა. კ. კეკელიძე წერდა: “ნათარგმნი თხზულებები შემთხვევით და უმიზეზოდ როდი ჩნდებიან ამა თუ იმ ლიტერატურაში, ისინი გამოწვეულნი არიან სოციალური და კულტურულ-ისტორიული მოთხოვნილებებით, რომელთაც აყენებს აზროვნების ადგილობრივი მიმდინარეობა; ითარგმნება ის, რასაც თხოულობს არსებითი, ყოველდღიური საჭიროება, ითარგმნება უცხო მასალა, ხოლო შერჩევას აწარმოებს, თარგმნის და ითვისებს ეროვნული სპეციფიკა და შეგნება, ერთი სიტყვით, ითარგმნება ის, რაზედაც აუცილებელი მოთხოვნილებაა, მოთხოვნილება კი მაშინ წამოიჭრება, როდესაც მთარგმნელ ქვეყანაში თავს იჩენს იმგვარივე განწყობილებანი, რომელნიც გაფორმებულნი არიან გადმოსაღებ თხზულებაში” [კეკელიძე 1956: 185].  კორნელი კეკელიძის ეს მსჯელობა, რასაკვირველია, სწორია, მაგრამ ამ მოდელის პირდაპირ გადმოტანა საბჭოთა საქართველოს სინამდვილეში ძნელია. ნებისმიერ  ტოტალიტარულ-ავტორიტარულ სახელმწიფოში და, მათ შორის, საბჭოთა კავშირშიც, თარგმანი და ლიტერატურული ურთიერთობები ხელისუფლების  მიერ კონტროლდებოდა; თუ ისინი ცენზურის მიერ  იდეოლოგიურად კეთილსაიმედოდ არ იქნებოდა  მიჩნეული, აუცილებლად დაიბლოკებოდა.

  ლიტერატურულ-კულტურულ ურთიერთობებს უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება ერის მხატვრულ-ესთეტიკური ფასეულობების ფორმირებაში, ახალი ესთეტიკური იდეების გავრცელებაში, კულტურისა და ლიტერატურის გამდიდრებაში. Aამ თვალსაზრისით ნებისმიერი ბინარული ლიტერატურული ურთიერთობები პოზიტიური ფაქტორია, იმის მიუხედავად, მონათესავე კულტურებს Dშორის დამყარდება იგი თუ გეოგრაფიულად და კულტურულად  დაშორებულ ერებს შორის. საბჭოთა იდეოლოგებიც აცნობიერებდნენ, რომ ლიტერატურული ურთიერთობები და მთარგმნელობითი საქმიანობა ლიტერატურის განუყოფელი ნაწილია და ამიტომ ცდილობდნენ, სალიტერატურო ცხოვრების ეს აუცილებელი ატრიბუტები თავიანთი მიზნებისათვის გამოეყენებინათ და თავიანთ სამსახურში ჩაეყენებინათ.

   საბჭოთა მთარგმნელობითი სკოლის ფორმირების პოლიტიკა დიდად განსაზღვრა მაქსიმ გორკის საქმიანობამ. მისი გეგმის მიხედვით, საბჭოთა მკითხველს უნდა ჰქონოდა შესაძლებლობა, გასცნობოდა მსოფლიო ლიტერატურის მნიშვნელოვან ძეგლებს. ამ გეგმის ლოგიკური  გაგრძელება იყო 1919 წელს გამომცემლობა “ვსემირნაია ლიტერატურას” შექმნა, რომლის ჩამოყალიბებას ლენინმაც დაუჭირა მხარი დასაწყისში ამ გამომცემლობაში სხვადასხვა მიმდინარეობის წარმომადგენელთა მეტად მრავალფეროვანი თხზულებები იბეჭდებოდა, მოგვიანებით კულტურაზე იდეოლოგიური ზეწოლის გამძაფრების კვალდაკვალ მწერალთა შერჩევის მექანიზმი “დაიხვეწა” და ცენზურა ამ საკითხს უფრო ფხიზლად და ყურადღებით ეკიდებოდა.

    პრაქტიკული მთარგმნელობითი საქმიანობა განსაკუთრებით მრავალფეროვანი გახდა “ნეპის” დროს. ამ პერიოდში მრავალი კერძო გამომცემლობა მუშაობდა. ისინი ორიგინალურის გვერდით ნათარგმნ ნაწარმოებებსაც ბეჭდავდნენ. მათი ლიკვიდაციის შემდეგ ნათარგმნი ლიტერატურის გამოქვეყნებაც მთლიანად სახელმწიფოს კონტროლს დაექვემდებარა.  რაც შეეხება თარგმანების ხარისხს, საბჭოთა პერიოდში მრავალი ღირსეული და უმაღლესი კვალიფიკაციის მთარგმნელი მოღვაწეობდა. განსაკუთრებით უნდა აღინიშნოს ის მწერლები და პოეტები, რომელთა ორიგინალურ ნაწარმოებებს არ ბეჭდავდნენ ავტორების პოლიტიკური არაკეთილსაიმედოობის გამო. ამიტომ ეს ავტორები ძირითადად მთარგმნელობით საქმიანობას ეწეოდნენ. ისიც უნდა ითქვას, რომ ამ სფეროში მრავალი შემთხვევითი ადამიანი მუშაობდა, რომლებიც მთარგმნელისადმი წაყენებულ ელემენტარულ მოთხოვნებსაც ვერ აკმაყოფილებდნენ: სიღრმისეულად არ ფლობდნენ ენებს, არ ჰქონდათ საჭირო ფონური ცოდნა და სხვ. თარგმანებში იპარებოდა უამრავი ენობრივი შეცდომა, საბჭოთა ეპოქის ადრეულ პერიოდში არ არსებობდნენ კვალიფიციური რედაქტორები, რომლებიც იზრუნებდნენ ტექსტის რედაქტირებაზე და ა. შ. [Нелюбин... 2008: 316-321].

    საბჭოთა კულტურის პოლიტიკა ლიტერატურულ ურთიერთობათა და მხატვრული თარგმანის თვალსაზრისით ორი უმნიშვნელოვანესი ასპექტისაგან შედგებოდა: ეს იყო,  თუ შეიძლება ასე ითქვას, საგარეო კულტურულ-ლიტერატურული  პოლიტიკა და საშინაო კულტურულ-ლიტერატურული პოლიტიკა.

  საგარეო კულტურულ-ლიტერატურულ პოლიტიკას დიდად განსაზღვრავდა საბჭოთა ხელისუფლებისა და კომუნისტური პარტიის საგარეო პოლიტიკური ვექტორი. რაც უფრო ძლიერდებოდა საბჭოთა ხელისუფლება და “სიმწიფის ხანაში” შედიოდა სოციალიზმი, მით უფრო ვიწროვდებოდა საბჭოთა ხელისუფლებისათვის მისაღები და კეთილსაიმედო უცხოელი მწერლების რაოდენობა. კეთილსაიმედო მწერლებს კომუნისტები “პროგრესულ მწერლებს” უწოდებდნენ, თარგმნიდნენ, დაუბრკოლებლად ბეჭდავდნენ მილიონობით ტირაჟით და ყველანაირად ეწეოდნენ მათს რეკლამირებას. სოცრეალისტური კანონი ცნობდა და აღიარებდა მხოლოდ რეალისტურ ხელოვნებას. ამიტომ არარეალისტური ხელოვნებისა და ლიტერატურის საბჭოთა წარმომადგენლებიც იდევნებოდნენ და არარეალისტური უცხოური ლიტერატურის ძეგლების თარგმნაც  აკრძალული იყო.  განსაკუთრებით დაზარალდნენ XX საუკუნის უცხოელი მწერლები. შესაბამისად, დაზარალდა საბჭოთა მკითხველი და ლიტერატურაც, რადგან იდეოლოგიური არაკეთილსაიმედოობის გამო ბევრმა შესანიშნავმა მწერალმა ვერ მოახერხა “რკინის ფარდის გარღვევა”. ასე დარჩა დიდი ხნის განმავლობაში საბჭოთა ლიტერატურა ჯოისის, კაფკას, ნაბოკოვის, რობაქიძის, მარგველაშვილისა და სხვათა ნაწარმოებების თარგმანების გარეშე. შედარებით უკეთეს ვითარებაში აღმოჩნდნენ ძველი ეპოქის გენიალური მწერლები: ჰომეროსი, შექსპირი, სერვანტესი, გოეთე და სხვ. მათი ნაწარმოებები არ იყო აკრძალული, თუმცა, ზოგჯერ სოცრეალიზმის ესთეტიკიდან გამომდინარე მათი შემოქმედების დამახინჯებული, დეფორმირებული ინტერპრეტირება ხდებოდა, რაც ხშირად კურიოზულ ვითარებასაც ქმნიდა.

  საშინაო კულტურულ-ლიტერატურულ პოლიტიკას მთლიანად განსაზღვრავდა საბჭოთა ხელისუფლებისა და კომუნისტური პარტიის საშინაო პოლიტიკის კურსი. საბჭოთა კავშირი სხვადასხვა ეროვნული სახელმწიფოს მექანიკური, ძალადობრივი გაერთიანების შედეგად მიღებული იმპერია იყო, რომლის იდეოლოგები ცდილობდნენ, ეროვნულ კულტურათა შერწყმის ნიადაგზე მიეღოთ ახალი კულტურული ფენომენი, საბჭოთა კულტურა.  აქედან გამომდინარე,  ისინი მეტად დაინტერესებულნი იყვნენ, ვიდრე საბოლოო მიზანს (კულტურათა შერწყმას) მიაღწევდნენ,  ჯერ გაეცნოთ და დაეახლოვებინათ ცალკეული ეროვნული კულტურები და ლიტერატურები ერთმანეთისათვის. ამიტომ მათ საგანგებოდ უნდა ეზრუნათ, გაეღრმავებინათ საბჭოთა ხალხების ლიტერატურული ურთიერთობები და პრაქტიკული მთარგმნელობითი საქმიანობა; ეჩვენებინათ “ხალხთა მეგობრობის” ლიტერატურულ-კულტურული ასპექტები და ის პოტენციალი, რომელიც ჰქონდა საბჭოთა წყობილებას ეროვნული კულტურების განვითარების თვალსაზრისით.

      XX საუკუნის 30-იან წლებში მაქსიმ გორკის ინიციატივით მოეწყო მწერალთა ბრიგადების გაცვლა საბჭოთა კავშირის რესპუბლიკებს შორის. მაგალითად, 1935 წელს საქართველოს ესტუმრა ბელორუს მწერალთა დელეგაცია (მ. ხვედორივიჩის, ბ. მიკულიჩის, ვ. სამუილიონოკისA და სხვ. შემადგენლობით), ბ. ბუაჩიძე, რ. გვეტაძე, კ. ლორთქიფანიძე, ი. მოსაშვილი კი  ბელორუსიაში გაემგზავრნენ და იქ გაეცნენ ბელორუსულ ლიტერატურასა და ცხოვრებას. თბილისში ჩამოვიდნენ უკრაინელი მწერლები: ა. კორნეიჩუკი და ი. სენჩენკო. ამ ტიპის ღონისძიებები ხშირად ტარდებოდა. სხვადასხვა დროს საქართველოს ეწვია აზერბაიჯანის, სომხეთის, რუსეთის, ესტონეთის, ლიტვის მწერალთა დელეგაციები.  მწერლები ეცნობოდნენ საბჭოთა რესპუბლიკების ლიტერატურასა და მხატვრულ-შემოქმედებით მიღწევებს, მათს ტრადიციებს, ზნე-ჩვეულებებს, ისტორიას, კულტურას და შემდეგ თავიანთ ნაწარმოებებში მხატვრულად ასახავდნენ ნანახსა და განცდილს; თარგმნიდნენ მათი ლიტერატურის ნიმუშებს.

   საბჭოთა რესპუბლიკების კულტურისა და ლიტერატურის გაცნობისა და მათ მიმართ ინტერესის გაღრმავების  საკმაოდ ეფექტური საშუალება იყო ეროვნული ლიტერატურის დღეები და დეკადები, მწერალთა იუბილეები, სამეცნიერო კონფერენციები და სხვა  სამეცნიერო-შემოქმედებითი ხასიათის ღონისძიებები. ქართული ლიტერატურისა და ხელოვნების პროპაგანდის თვალსაზრისით უმნიშვნელოვანესი მოვლენა იყო 1937 წელს მოსკოვში გამართული ქართული ხელოვნების დეკადა. ამავე წელს მთელი საბჭოთა კავშირის მასშტაბით ჩატარდა  შოთა რუსთაველის პოემის, “ვეფხისტყაოსნის,” 750 წლის იუბილე, რომელსაც უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა რუთაველის შემოქმედების პროპაგანდისათვის როგორც მთელი საბჭოთა კავშირის, ასევე მსოფლიო მასშტაბით. თითქმის ყველა საბჭოთა რესპუბლიკაში გამოქვეყნდა პოემის სრული ან არასრული თარგმანები, “ვეფხისტყაოსნისა” და მისი პოემისადმი მიძღვნილი მხატვრული ნაწარმოებები და ლიტერატურათმცოდნეობითი ნაშრომები.

  საქართველოში ყალიბდება პროფესიონალ მთარგმნელთა საინტერესო ჯგუფი, რომელიც თანამშრომლობს გამომცემლობებთან (“საბჭოთა საქართველო”, “მერანი”,  “ნაკადული”), ჟურნალებთან (“საუნჯე,” “დილა”, “ლიტერატურნაია გრუზია”, “მნათობი”, “ცისკარი”), გაზეთებთან (“ლიტერატურული საქართველო”), საქართველოს მწერალთა კავშირის მხატვრული თარგმანისა და ლიტერატურულ ურთიერთობათა მთავარ სარედაქციო კოლეგიასთან.

   “პერესტროიკის” ეპოქამ ახალი შესაძლებლობები გადაშალა ქართველი მთარგმნელებისა და მკითხველის წინაშე. ქართულ სალიტერატურო სივრცეს ბევრი ჭეშმარიტად მაღალმხატვრული, მანამდე ტაბუდადებული სახელი და ნაწარმოები დაუბრუნდა. ითარგმნა და დაიბეჭდა მრავალი აკრძალული ძეგლი. ამავე დროს სამწუხარო ტენდენციაც გამოვლინდა: გამოჩნდა საეჭვო ღირებულების მქონე ნაწარმოებებიც და მათი უნიჭო თარგმანები. ეს მდარე ლიტერატურული პროდუქცია არავითარ მხატვრულ-ესთეტიკურ ფასეულობას არ წარმოადგენს.

    ასე რომ, საბჭოთა პერიოდში საბჭოთა ხალხებს შორის ინტენსიური ლიტერატურულ-კულტურული ურთიერთობები არსებობდა, რომლებიც მკვეთრად იდეოლოგიზებული იყო; ხშირად ხდებოდა საეჭვო მხატვრული ლიტერატურული ღირებულების  მქონე ნაწარმოებების პროპაგანდა და ჭეშმარიტი ფასეულობების მიჩქმალვა,  მაგრამ  არც თუ ისე იშვიათად საბჭოთა მწერლები და  მთარგმნელები ახერხებდნენ ცენზურის მარწუხების გარღვევას და ჭეშმარიტი იდეურ-ესთეტიკური ფასეულობების გატანასა და ქადაგებას.

 მწერლებისა და მათი ცალკეული ნაწარმოებების ბედი დიდად იყო დამოკიდებული ოფიციალურ კრიტიკაზე, პარტიული მუშაკების დამოკიდებულებასა და შეხედულებებზე. თუ რომელიმე პარტიული მუშაკი ან კომუნისტების ნდობით აღჭურვილი კრიტიკოსი ან ლიტერატურათმცოდნე ხელოვნების ქმნილებას შეაფასებდა ხალხისათვის გაუგებარ ნაწარმოებად, ამას შეიძლებოდა, განაჩენის მსგავსი ტრაგიკული როლი შეესრულებინა  მწერლისა და მისი თხზულების ბედის განსაზღვრაში.  როგორც წესი, ასეთ შეფასებას აძლევდნენ ისეთ ნაწარმოებებს, რომლებიც ეწინააღმდეგებოდნენ ან ვერ თავსდებოდნენ სოციალისტური რეალიზმის იდეურ-ესთეტიკურ კანონში. ასეთი ნაწარმოები აღარ დაიბეჭდებოდა, ხოლო, თუ უკვე დაბეჭდილი იყო,  “დააპატიმრებდნენ”. ეს იმას ნიშნავდა, რომ მას ბიბლიოთეკებისა და წიგნის მაღაზიების თაროების ნაცვლად ადგილს სპეცსაცავებში მიუჩენდნენ, რომლებიც, საყოველთაოდ გავრცელებული მოსაზრებით, წიგნებისათვის იმავე ფუნქციას ასრულებდა, რასაც გულაგი განსხვავებულად მოაზროვნე ადამიანებისათვის. მწერალიც ნაწარმოების ბედს გაიზიარებდა. მის პიროვნულ ბიოგრაფიაშიც გაჩნდებოდა ათასგვარი პრობლემა: რეპრესიები,  დისკრედიტირება, აკრძალვა, გულაგი ან მისი მსგავსი სხვა დაწესებულება. მწერალს შეიძლებოდა, საკუთარი სიცოცხლითაც კი ეგო პასუხი თავისი განხვავებული პოზიციის გამო.[1]  მათგან განსხვავებით ბოლშევიკები მხარს უჭერდნენ გუშინდელი პროლეტარებისა და გლეხების, რევოლუციონერების, არმიის პოლიტმუშაკების ხელოვნებას, რომელთა ნაწარმოებების არასრულყოფილი, დაუხვეწავი ფორმა კომპენსირდებოდა ამ ნაწარმოებების “იდეოლოგიური სრულყოფილებით”. რკპ(ბ) XIII ყრილობის რეზოლუციაში ვკითხულობთ: “მხატვრული ლიტერატურის სფეროში პარტიის ძირითადი მუშაობა ორიენტირებული უნდა იყოს გლეხებისა და მუშების შემოქმედებაზე, რომლებიც გახდებიან მუშა და გლეხი მწერლები. მუშა კორესპონდენტები და სოფლის კორესპონდენტები უნდა განვიხილოთ, როგორც რეზერვი, საიდანაც მივიღებთ ახალ მუშა და გლეხ მწერლებს” [О литературе... 1960: 139].

   საბჭოთა პერიოდის ლიტერატურულ-მთარგმნელობითი ურთიერთობები აუცილებლად საჭიროებს თავიდან შესწავლა-გაანალიზებასა  და შეფასებას დღევანდელი გადასახედიდან და თანამედროვე პოზიციებიდან. 

[1] საბჭოთა სალიტერატურო კრიტიკა და ლიტერატურათმცოდნეობა სსრკ-ში არსებულ ამ პრობლემებზე დუმდა და მიიჩნევდა, რომ ასეთი ბარბაროსობა მხოლოდ დასავლური სახელმწიფოებისათვის იყო დამახასიათებელი: “ზოგიერთ სახელმწიფოში, რომელთა მთავრობები რასისტულ და რევანშისტულ პოლიტიკას ახორციელებენ, ბევრი წიგნი სასტიკად აკრძალულია ან წვავენ. მაგალითად, სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკაში, რომელსაც დასავლეთში “თავისუფალ სამყაროს” ქვეყნებს მიაკუთვნებენ, 20 ათასზე მეტი სახელწოდების წიგნია შეტანილი აკრძალული,  “ძირგამომთხრელი” ლიტერატურის სიაში. მათ შორის არის გორკის, ფოლკნერის, კოლდუელისა და სხვა მწერლების ნაწარმოებები. აკრძალული წიგნების კითხვისათვის დაწესებულია 1000 გირვანქა სტერლინგის ჯარიმა ან ხუთი წლის პატიმრობა, ანდა ორივე ერთად” [ბოგდანოვი, ვიაზემსკი 1975:  135-136].