The Issue of Transliteration of the Biblical Names of Abraham and Sarah into Georgian

DOI: 10.55804/jtsuSPEKALI-17-21

 

 

[1]English quotations are cited from the King James Version.

[2]His descendants are considered to be Ishmaelites (Arabs).

[3]However, in ancient Greek, the h sound was heard in anlaut during a strong aspiration (spiritus asper) and was marked by a special sign.

[4]We used the electronic version of the Armenian Bible based on the  edition of 1895: https://arak29.org/bible/book/tGen_1.htm

[5]See also [Danelia, 1983:128]

[6]This was also the name of Tobit’s wife (The book of Tobit).

[7]It is known that in the manuscripts of the Gelati Bible (A 1108 (XII century) and Q 1152 (XII-XIII centuries)) the first two books of the Pentateuch – Genesis and Exodus are missing. B. Gigineishvili, based on proper argumentation, maintains that A 179 and the Gelati Bible are the MSS of one version, and it is possible to consider “the first two books of the Pentateuch contained in the A 179 manuscript as the part of the Gelati Bible that was not preserved by the Gelati MSS" [Gigineishvili, 1989:15].

[8]It is known that since the Slavic people became Christians late and they had to start translating Biblical books from Greek around the 9th century, Greek words were rendered in this language according to the new pronunciation: Basil – Василий, Amen – Аминь, Michael – Михаил, etc. [Shanidze, 1964:42].

[9]As an exception, Abraam is attested four times (three times in Genesis  and once in IV Kings), and Abram is attested twice (in these cases, the context demanded his original name). Once we came across a wrong spelling - Ahraham [Lev. 26: 42 BKS].

[10]As the initial part of the Oshki Bible is missing, it shows the forms we are interested in from 12:11.

[11]Isaiah is preserved in the Oshki and Jerusalem (J, XI c.) Bibles. Both of them reveal the form Sarra.

[12]It is not excluded that the tendency revealed in the Oshki Bible regarding the assumption that two forms of this anthroponym are not formally distinguished (in a certain section of  Genesis after 17:15), can be explained by the influence of Armenian because the opposition between Սարա – Սառա which is based on the alternation of soft and hard r (equivalent to the Greek geminate rho) might have been rendered into Georgian only through one form – Sara. Interestingly,  while rendering Sarah's new name, Armenian, like Georgian, deviates from Syriac and Hebrew and does not use the h-consonant form (Sarah), while in the case of Abraham, it also prefers the h-consonant forms. Therefore, in our opinion, if we consider the issue of transliteration-transcription of both anthroponyms into Georgian in a complex way while discussing the influence of the Eastern literary-textual tradition on the Oshki Bible in this regard, we should, first of all, consider the Armenian influence.

 

Conventional Signs

A   H 1207 (XVIII ს.)

B   A 455 (The Bakar Bible, printed version, 1743)

C   A 179 (1669)

D   H 885 (XVII c.)

E   A 243 (1672)

F   A 646 (XVI c.)

G   The Gelati Catena Bible, preserved in Korneli Kekelidze Georgian National Centre of Manuscripts. It has come down to us in two manuscripts: A 1108 is presented with the autograph MS and Q 1152 – with its copy.

Gb   A 1108 (XII c.)

Ga   Q 1152 (XII-XIII cc.)

H   Kut. #671 (XI c.)

I   A 570 (XV c.)

J   Jer. Geo. 7/11 (The Jerusalem Bible, XI c.)

K   Kut. #28 (1681)

O   Ivir. Geo. #1 (The Oshki Bible)

S   A 51 ( The Mtskheta Manuscript/Bible, i.e. the Saba Bible, preserved in Korneli Kekelidze Georgian National Centre of Manuscripts, XVII-XVIII centuries)

References

Abuladze I.
1936
სულხან-საბა ორბელიანის სომხური წყაროები. ტფილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის შრომები. III. თბილისი: ტსუ გამომცემლობა. sulkhan-saba orbelianis somkhuri tsqaroebi. [Armenian Sources of Sulkhan-Saba Orbelian]. Proceedings of Tbilisi State University. III. Tbilisi: Tbilisi University Press.
Bible...
2017
ბიბლია. ძველი აღთქმა. I. თბილისი: კორნელი კეკელიძის სახელობის საქართველოს ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი. biblia. dzveli aghtkma. I. [The Bible. The Old Testament. I. ].Tbilisi: Korneli Kekelidze Georgian National Centre of Manuscripts.
Gabidzashvili E.
2009
ძველი ქართული მწერლობის ნათარგმნი ძეგლები. ბიბლიოგრაფია. 4. ბიბლიოლოგია, ეგზეგეტიკა, აპოკრიფები. თბილისი: საქ. სამოციქ. ავტოკეფ. მართლმადიდებელი ეკლესიის გამომცემლობა. dzveli kartuli mtserlobis natargmni dzeglebi. bibliograpia. 4. bibliologia, egzegetika, apokripebi. [Translated Texts of the Old Georgian Literature. Bibliography. 4. Bibliology, Exegetics, Apocrypha]. Tbilisi: Georgian Orthodox Church Press.
Gigineishvili B., Kikvidze Ts.
1966
რუსთაველის ხანის ქართული ბიბლიის თარგმანი. კრებ. შოთა რუსთაველი: ისტორიულ-ფილოლოგიური ძიებანი. რედ. ი. აბულაძე. თბილისი: „მეცნიერება“. rusvelis khanis kartuli bibliis targmani. kreb. shota rustaveli: istoriul-pilologiuri dziebani. [Translation of the Georgian Bible of the Rustaveli Epoch. Collec. Shota Rustaveli: historical-philological researches]. Ed. I. Abuladze. Tbilisi: “Metsniereba”.
Gigineishvili B.
1989
წიგნნი ძუელისა აღთქუმისანი. ნაკვეთი 1. შესაქმისაჲ, გამოსლვათაჲ. ყველა არსებული ხელნაწერის მიხედვით გამოსაცემად მოამზადეს ბაქარ გიგინეიშვილმა და ცოტნე კიკვიძემ. გამოკვლევა ბაქარ გიგინეიშვილისა. თბილისი: „მეცნიერება“. tsignni dzuelisa aghtkumisani. nakveti 1. shesakmisai, gamoslvataj. [Books of the Old Testament.1. Genesis, Exodus]. Prepared for publication by Bakar Gigineishvili and Tsotne Kikvidze according to all existing manuscripts. The study by Bakar Gigineishvili. Tbilisi: “Metsniereba.”
Danelia K.
1983
ქართული სამწერლობო ენის ისტორიის საკითხები. თბილისი: თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა. kartuli samtserlobo enis istoriis sakitkhebi. [Essays of the History of the Georgian Literary Language]. Tbilisi: Tbilisi University Press.
Danelia K. A
1998
მხატვრული ენისა და სტილის ზოგიერთი საკითხი ბიბლიურ წიგნთა ძველი ქართული თარგმანის მიხედვით. ნარკვევები ქართული სამწერლობო ენის ისტორიიდან. ტომი I. თბილისი: თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა. mkhatvruli enisa da stilis zogierti sakitkhi bibliur tsignta dzveli kartuli targmanis mikhedvit. narkvevebi kartuli samtserlobo enis istoriidan. [Some Issues of Imagery Language and Style According to the Old Georgian Translation of Biblical Books. Essays From the History of the Georgian Literary Language]. I. Tbilisi: Tbilisi University Press.
Danelia K. B
1998
საკუთარ სახელთა გადმოცემისათვის ძველი აღთქმის ქართულ რედაქციებში. ნარკვევები ქართული სამწერლობო ენის ისტორიიდან. ტომი I. თბილისი: თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა. sakutar sakhelta gadmotsemisatvis dzveli aghtkmis kartul redaktsiebshi. narkvevebi kartuli samtserlobo enis istoriidan. [On the Rendering of Proper Names in the Georgian Versions of the Old Testament. Essays From the History of the Georgian Literary Language]. I. Tbilisi: Tbilisi University Press.
Dochanashvili E.
1968
პირთა, გეოგრაფიული და ეთნიკური სახელები ოთხთავის ქართულ თარგმანებში. საქ. მეცნ. აკად. მაცნე (ელს). 3. თბილისი. pirta, geograpiuli da etnikuri sakhelebi otkhtavis kartul targmanebshi. [Proper, Geographical and Ethnic Names in Georgian Translations of the Four Gospels]. Matsne of the Georgian Academy of Sciences. 3. Tbilisi.
Dochanashvili E.
1981
მცხეთური ხელნაწერი (მოსეს ხუთწიგნეული, ისო ნავე, მსაჯულთა, რუთი). ტექსტი გამოსაცემად მოამზადა და გამოკვლევა დაურთო ელ. დოჩანაშვილმა. თბილისი: „მეცნიერება“. mtskheturi khelnats’eri (moses khutts’igneuli, iso nave, msajulta, ruti). [The Mtskheta Manuscript] (Pentateuch of Moses, Book of Joshua, Book of Judges, Book of Ruth). The text was prepared for publication and the research by E. Dochanashvili. Tbilisi: “Metsniereba”.
Dochanashvili E.
1999
მცხეთური ხელნაწერი (სულხან-საბა ორბელიანის მიერ დართული „საძიებელნი მოწმობა“, „ებრაელთა, ქალდეველთა და იონთა სახელებთა თარგმანებანი", „საძიებელნი მატიანეთანი“). გამოსაცემად მოამზადა ელ. დოჩანაშვილმა. თბილისი: „ნეკერი“. mtskheturi khelnatseri (sulkhan-saba orbelianis mier dartuli „sadziebelni motsmoba“, „ebraelta, kaldevelta da ionta sakhelebta targmanebani", „sadziebelni matianetani“). [The Mtskheta manuscript] ("Indices of references", "Translations of the names of Jews, Chaldeans and Ionians", "Indices of Chronicles" by Sulkhan-Saba Orbeliani), prepared for publication by E. Dochanashvili. Tbilisi: "Nekeri".
Ingoroqva P.
1978
თხზულებათა კრებული. ტ. IV. თბილისი: „საბჭოთა საქართველო“. tkhzulebata krebuli. t. IV. [A Collection of Essays]. IV. Tbilisi: “Sabchota Sakartvelo”.
Kiknadze Z.
1989
საუბრები ბიბლიაზე. თბილისი: „მეცნიერება“. saubrebi bibliaze. [Talks on the Bible]. Tbilisi: “Metsniereba”.
Kiknadze Z.
2003
ძველი აღთქმის წუთისოფელი. თბილისი. dzveli aghtkmis tsutisopeli. [The World of the Old Testament]. Tbilisi. http://kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/Kiknadze_Zurab_Dzveli.pdf.
Kiknadze Z.
2004
ხუთწიგნეულის თარგმანება. თბილისი: ქრისტიანული თეოლოგიისა და კულტურის ცენტრი. khuttsigneulis targmaneba. [Translation of the Pentateuch]. Tbilisi: Center for Christian Theology and Culture.
Orbeliani S.
1966
თხზულებანი ოთხ ტომად. ავტოგრაფული ნუსხების მიხედვით გამოსაცემად მოამზადა ილია აბულაძემ. ტ. IV2. თბილისი: გამომცემლობა „საბჭოთა საქართველო“. Tkhzulebani otkh tomad. avtografuli nuskhebis mikhedvit gamosatsemad moamzada ilia abuladzem. [Works in four volumes: prepared for publication by I. Abuladze according to the manuscripts lists]. T. IV2. Tbilisi: Publishing House "Soviet Georgia".
Uttie B.
2009
ზმნისწინები და ქართული ბიბლიის დედანი. ენათმეცნიერების საკითხები. I-II. თბილისი. zmnistsinebi da kartuli bibliis dedani. enatmecnierebis saḳitxebi [Preverbs and the Original of the Georgian Bible. Issues of Linguistics]. I-II. Tbilisi.
Qaukhchishvili S.
1956
ბერძნული მამაკაცთა სახელების გადმოცემისათვის ქართულში. სახელთა ბრუნების ისტორიისათვის ქართველურ ენებში. I. რედ. ვ. თოფურია. თბილისი: თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა. berdznuli mamakatsebis sakhelebis gadmotsemisatvis kartulshi. sakhelta brunebis istoriisatvis kartvelur enebshi. [On Rendering Greek Male Proper Names into Georgian. On the History of the Declension of Proper Names in Kartvelian Languages]. I. Ed. V. Topuria. Tbilisi: Tbilisi University Press.
Shanidze A.
1964
ანტონ I-ის გავლენა სალიტერატურო ქართულზე და ძველი ქართული ენის ძეგლების ვითარება ახალი აღთქმის წიგნების გამოცემებში. თსუ ძველი ქართული ენის კათედრის შრომები. 9. თბილისი. anton I- is gavlena saliteraturo kartulze da dzveli kartuli enis dzeglebis vitareba akhali aghtkmis tsignebis gamotsemebshi. [The Influence of Anton I on Literary Georgian and the Situation of the Texts of the Old Georgian Language in the Versions of the Books of the New Testament]. Proceedings of the Old Georgian Language Department of TSU. 9. Tbilisi.
Shanidze A.
1969
ი ხმოვანფუძიანი ანთროპონიმების ბრუნების ისტორიისათვის ქართულში. თბილისის უნივერსიტეტი გიორგი ახვლედიანს. თბილისი: თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა. i khmovanpudziani antroponimebis brunebis istoriisatvis kartulshi. [For the History of Anthroponyms with a Vowel Stem i in Georgian. Tbilisi University to Giorgi Akhvlediani]. Tbilisi: Tbilisi University Press.
Biblia…
1997
Biblia Hebraica Stuttgartensia. Edited by Karl Elliger, Wilhelm Rudolph et.al. Stuttgart: Deutsche Bibelqesellschaft.
Dictionary…
1999
Dictionary of Deities and Demons in the Bible. Edited by Karel van der Toorn, Bob Becking, Pieter W. van der Horst. Second Extensively Revised Edition. Grand Rapids, Michigan/Cambridge, U.K.: William B. Eerdmans Publishing Company.
Haber H.
2001
Theophoric Names in the Bible. Jewish Bible Quarterly. 29 (1). https://jbqnew.jewishbible.org/assets/Uploads/291/291_Names1.pdf.
Septuaginta…
1974
Septuaginta. Vetus Testamentum Graecum. Auctoritate Academiae Scientiarum Gottingensis editum. I. Genesis. Edidit John William Wevers. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Theological...
1997
Theological Dictionary of the Old Testament. Edited by G. Johannes Botterweck and Helmer Ringgren. Volume I. Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company.
Tov E.
1999
The Greek and Hebrew Bible. Collected Essays on the Septuagint. Leiden, Boston, Köln: Brill.
Tov E.
2015
Transliterated Proper Names in the Septuagint: Some Statistics. Biblical Greek in Context. Essays in Honour of John A.L. Lee. Biblical Tools and Studies. 22. Eds. James Aitken & Terry V. Evans. Leuven: Peeters.
Tov E.
2022
The LXX Translators' Procedures in Representing Proper Names. Consistency in Representation. International Symposium The Bible in Words and Images. 27-29 May. Tbilisi: Ivane Javakhishvili Tbilisi State University.
Библия...
Библия Онлайн. Современный русский перевод ИПБ им. М. П. Кулакова. https://bibleonline.ru/bible/bti/gen-16/.
Жерто Ж.
2017
Имя Бога: его история и произношение. Киев: ,, Мультимедийное издательство Стрельбицкого''. https://teonote.com/books/Imya_Boga_ego_istoria_i_proiznoshenie.pdf.
ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ…
1805
ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ. ՄԱՏԵԱՆ ՀԻՆ ԵՒ ՆՈՐ ԿՏԱԿԱՐԱՆԱՑ. ԴՎԵՆԷՏՒԿ.
ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ…
1895
ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ. ՄԱՏԵԱՆ ՀԻՆ ԵՒ ՆՈՐ ԿՏԱԿԱՐԱՆԱՑ. ԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ: ՏՊԱԳՐՈՒԹԻՒՆ Գ. ՊԱՂՏԱՏԼԵԱՆ.
Internet resource
20.10.2023
ძველი აღთქმის ქართული ვერსიების აკადემიური გამოცემის ელექტრონული ვერსია http://www.bible.ge/Manuscript/2win.htm. The electronic version of the academic edition of the Georgian versions of the Old Testament http://www.bible.ge/Manuscript/2win.htm.
Internet resource
20.10.2023
„ტიტუსის“ მონაცემთა ელექტრონული ბაზა https://titus.uni-frankfurt.de/. “Titus” https://titus.uni-frankfurt.de/.
Internet resource
20.10.2023
სომხური ბიბლიის 1895 წლის გამოცემის ელექტრონული ვერსია https://arak29.org/bible/book/tGen_1.htm. The electronic version of the Armenian Bible based on the edition of 1895: https://arak29.org/bible/book/tGen_1.htm.
Computer Program
პროგრამა. Program „Bible Works – Version 10.0.4.216”.