სტატიაში გაანალიზებულია გერმანელი და ქართველი გოგონებისა და ბიჭების  დისკურსის დინამიკა. ნაშრომის კორპუსს შეადგენს, ერთი მხრივ, გერმანელი ავტორების [Koffhoff, 2008; Thannen,  2004; Sherpa, 2007] ემპირიული მასალა, მეორე მხრივ, 2008-2011 წლებში ჩვენ მიერ გაკეთებული ქალაქ ქუთაისის საღორიის უბანში მცხოვრები ახალგაზრდების (12-18 წლის) დისკურსის აუდიო-ვიდეო ჩანაწერების ტრანსკრიფციები (ჩანაწერების ქრონომეტრაჟი - 70 საათი). ჩანაწერთა ტრანსკრიფცია შესრულებულია GAT-ის მიხედვით (Grsprächsanalytische  Transkription)[1] [Selting, 1998: 91]. სტატიაში განხილულია 10 დიალოგი.

ინტერაქციის დინამიკა ახალგაზრდების დისკურსში ეხება გოგონას ან ბიჭის როლს საუბარში. საუბრების დინამიკის განსაზღვრისათვის აუცილებელია ვიცოდეთ, როგორია  ჯგუფის ეთნოგრაფიული თავისებურებები, მოსაუბრის ჩვეული როლი ჯგუფური კომუნიკაციის დროს, კონკრეტულ სიტუაციაში მოსაუბრე პასიურია თუ აქტიური, საუბარი კოოპერაციულია თუ მიმდინარეობს  კომპეტიტიურად.

დირექტივა საუბრის აქტია, რომლის საშუალებითაც მოსაუბრე ადრესატს რაიმე მითითების შესრულებას ავალებს. დირექტივა შეიძლება იყოს ბრძანება, თხოვნა, აკრძალვა. იგი გამოიხატება არა მხოლოდ ბრძანებითი ფორმის წინადადებით, არამედ, აგრეთვე, ინდიკატიური დეკლარაციული წინადადებით  (du kommst jetzt sofort hierher!),  დეკლარაციული წინადადებით კონიუნქტივში (man nehme zweihundert Gramm!), ინფინიტიური ფრაზით (Alle mal herhören!), მიმღეობით (Stillgestanden!), ელიფსური გამოხატულებით (Ein Helles, hierher!), უპირო პასივით (Hier wird nicht gemeckert!), კომპლემენტური წინადადებებით (dass ihr mir ja nicht zu spät kommt!), მოდალური ზმნებით (Du sollst jetzt kommen!) [Bußmann,  2008: 169]. განასხვავებენ დირექტივების სუსტ და Yძლიერ ფორმებს. Yძლიერი დირექტივა პირდაპირი, მკაცრი მითითებაა, სუსტი დირექტივაც  მითითებაა, მაგრამ არა მკაცრი. დირექტივის ფორმის შერჩევა განსაზღვრავს დისკურსის დინამიკას. კოოპერატიული საუბრის დროს ამჯობინებენ უფრო სუსტი ფორმის დირექტივებს, კომპეტიტიური საუბრის დროს _ ძლიერი ფორმის დირექტივებს. მეტყველებაში დირექტივის კონკრეტული ფორმის შერჩევა ხდება სტატუსის მიხედვით, ის განაპირობებს ინტერაქტანტთა ურთიერთდამოკიდებულებას.

საუბრის კოოპერაციულად წარმართვისათვის აუცილებელია მსმენელის მხარდაჭერა. ამისათვის გამოიყენება დისკურსის ნაწილაკები, მინიმალური რეაქციები, როგორიცაა, მაგალითად: აუ, ჰო, აჰა, აგრეთვე, ჟესტები, მიმიკა. მათი დახმარებით შესაძლებელია გაარკვიო, რამდენად ყურადღებიანია მსმენელი. ცნობილია საუბრის მხარდამჭერი რეაქციების შემდეგი სახეობები:

• საუბრის მინიმალური მხარდამჭერი რეაქცია, რომელიც მხოლოდ ბგერებისაგან შედგება (Hmm, mhm)
• საუბრის მხარდამჭერი რეაქცია, რომელიც სიტყვებისაგან შედგება (ja, genau, nein)
• საუბრის მხარდამჭერი რეაქცია, რომელიც დასრულებული წინადადებებისაგან შედგება [Gräßel, 2002:25].

საუბრის შეწყვეტა ლინგვისტიკაში ძალაუფლების ნიშანია [West... 1983: 103]. სიტყვის შეწყვეტის ზუსტი დეფინიცია დღესდღეობით არ არსებობს [Kotthoff, 2006: 2503]. ცალკეული  ლინგვისტების მოსაზრებით, სიტყვის შეწყვეტა საუბრის უფლების დარღვევას ნიშნავს. ეს არის სიტუაცია, როცა მოსაუბრე პირები სიმულტანურად საუბრობენ და ერთმანეთის საუბრის გადაფარვას ცდილობენ [Ayaß, 2008:74].

კონვერსაციულ ანალიზში განასხვავებენ: ა) სიტყვის შეწყვეტას და ბ) ორი ან მეტი ადამიანის ერთდროულ საუბარს [Kotthoff, 2006:2503].  ერთდროული საუბარი მხოლოდ მაშინ ითვლება სიტყვის  შეწყვეტად, თუ ადამიანი ვერ ახერხებს აზრის ბოლომდე გამოთქმას, თუ ის იწყებს საუბარს და პარტნიორი არ აძლევს თემის განვითარების საშუალებას.

თუ ერთდროულ საუბარს კოოპერაციული ფუნქცია აქვს, ის არ ითვლება სიტყვის გაწყვეტად, ის შეიძლება სოლიდარობისა და ჰარმონიის გამოხატულებაც იყოს. შემდგომი მაგალითი გვიჩვენებს, რომ მოსაუბრენი სიმულტანური საუბრით არ ცდილობენ ერთმანეთს სიტყვა შეაწყვეტინონ, პირიქით, ხელს უწყობენ  საუბრის წარმართვას, მაგალითად:

მაგალითი 1.

A  -  ich denke, dass es grundsätzlich schädlich für Kinder ist.das Gute, das vielleicht dabei ist, wird vom Schlechten überwogen

B -                      habt ihr zwei als Kinder Fernsehen geguckt?

A -    Sehr wenig. Wir hatten einen Fernseher in den Nissen-

B-                                                                                       Wie alt wart ihr als euere Eltern ihn anschafften?

A -  Wir hatten zwar einen Ferenseher, aber wir saßen nicht dauernd davor. Wir waren noch ziemlich klein. Ich war vier, als meine Eltern sich einen Fernseher anschaffen

B -                                                                                             Vier ?

                                                                                                                                      [Thannen,  2004:216].

 

სიმულანტურ საუბარს ზოგჯერ „დამხმარის" ფუნქცია აკისრია. ქვემომოყვანილ მაგალითში მოსაუბრე ვერ იხსენებს სიტყვას და მას მსმენელი ეხმარება:

მაგალითი 2.

A -  Nur tut es mir leid für die ver-

          (kurze Pause)  (atmet  aus) (kurze Pause)

A -... lo: renen Jahre

B -... hunzten Jahre  

                                [Thannen,  2004:218].

 გენდერული ლინგვისტიკის მიხედვით, ზრდასრული ქალები მეტი რაოდენობის კოოპერაციული ფუნქციის მქონე საუბრის მხარდამჭერ რეაქციებს იყენებენ,  მამაკაცები  უფრო კომპეტიტიური ფუნქციის მქონე საუბრის მხარდამჭერებს.  ქალური საუბრის მანერისათვის  დამახასიათებელია კოოპერატიული საუბრის შეწყვეტა, მამაკაცურისათვის _ კომპეტიტიური საუბრისა. მოზარდები თითქოს ზრდასრული ადამიანების მეტყველების კოპირებას ახდენენ, სინამდვილებში ისინი არ ბაძავენ უფროსებს. სქესისთვის სპეციფიკური გენდერული გამოხატულებები მათში დაბადებიდანვეა კოდირებული და ფორმირება ხდება ერთი ასაკის მქონე ჰომოგენურ ჯგუფებში.  გენდერული დინამიკა ახალგაზრდების დისკურსში  ასე წარმოგვიდგება:

მაგალითი 3. ქართველი ბიჭები ჩხუბობენ ბურთის თაობაზე

1.     A: შენ წახვალ

2.           ბურთი­

3.    B: ვის ეუბნები ბიჭო ­ [გადი ბიჭო რა რა გინდა რა

4.    A:  [შენ წახვალ.

5.    B: ნუ იჭყანები თორე რო გლეწავ ახლა, [ნუ იჩმორებ შენ ყველას

6.    A: [ვინც გადააგდო იგი წავა

7.    B: არ წავალ ბიჭო­

8.    A:Aწახვალ

9.    B: არ წავალ, [გაჩუმდი ბიჭო

10.   A: [[წახვალ

11.    B: [[წავალ არა ის კიდე

12.   G:  [[Nნუ უბრძანებ ბიჭო

13.    B: გაჩუმდი ახლა თორე [რო გლეწავ  ((ცდილობს დაარტყას A-ს))

14.    G: ((დგება  A-ს და  B-ს შორის)) [რა გითხარი ბიჭო

15.    E: ((იმიტირებს G-ს)) რა გითხარი ბიჭო

16.   A: გადი იქით ((ურტყამს E-ს))

17.   B: რატო ურტყამ ბიჭო

18.     Nნუ იჩმორებ[ ბიჭო

19.   A: [გაჩუმდი

20.   B:B რა თუ არა, რა ­

21.   A: <((მშვიდად))>    ვინც გადააგდო ის წავა

22.   G:Mმერე წავა

23.   B: არ წავალ

24.       თუ წავალ ნახავ აგერ ((თან მიდის)) (-)

25.    B: (?    ?)

26.   G: ხო მიდის

27.   A:Aარ მიდიოდა, ვინც გადააგდო მან უნდა მოიტანოს

28.      რატო არ მოაქ

29.   G: შენ უბრძანებ და მიტო

30.   A: არ მიდიოდა

31.   G: მიდიოდა

ბიჭები თამაშობენ ფეხბურთს. ჩხუბი დაიწყო იმის გამო, ვინ მოიტანს გადავარდნილ ბურთს. A თვლის, რომ, ვინც გადააგდო ბურთი, მან უნდა მოიტანოს. B არ მიდის ბურთის მოსატანად, G-ს აზრით, A-მ არ უნდა უბრძანოს B-ს ბურთის მოტანა (სტ.28), ის მას ისედაც მოიტანს. B საბოლოოდ მიდის ბურთის მოსატანად, რადგან ჯგუფში მიღებულია წესი: „ვინც გადააგდებს, მან უნდა მოიტანოს", მაგრამ  ამავე დროს გაიძახის: „არ წავალ, თუ წავალ, ნახავ აგერ" (სტ.22/23). ამით იგი ხაზს უსვამს იმ ფაქტს, რომ ემორჩილება არა A-ს ბრძანებას, არამედ - თამაშის წესს. ბიჭებისათვის სხვისი ბრძანების შესრულება ნიშნავს პრესტიჟის დაცემას ჯგუფში. B საყვედურობს A-ს მაშინაც, როცა იგი ურტყამს E-ს: „ნუ ურტყამ, ნუ იჩმორებ!" (სტ.16). საუბრის დინამიკა კონკურენტულია, ბიჭები ჩხუბობენ, არ აცლიან ერთმანეთს საუბარს (დაფიქსირდა 8-ჯერ საუბრის შეწყვეტა). 

მოცემულ დიალოგში ბიჭები იყენებენ ძლიერი ფორმის დირექტივებს, მაგალითად: შენ წახვალ! _ დირექტივა, რომელიც გამოხატავს ბრძანებას წინასწარ განჭვრეტით, პროგნოზს (სტ.1/4/10); გადი ბიჭო! გადი იქით! გაჩუმდი! _ იმპერატივი (3/16); ნუ იჭყანები! ნუ უბრძანებ! ნუ იჩმორებ! _ აკრძალვა (სტ.5/12/18); Bბურთი! _ იმპერატივი ელიფსური ფორმით (სტ.2); რა გითხარი ბიჭო! _ დირექტივა კითხვითი წინადადების ფორმით, რომელსაც ინტონაციურად კითხვითი წინადადების ტონალობა არა აქვს, ე.წ. "კვაზი კითხვა" [West,1992:157] (სტ.14).   

D მაგალითი 4.   საუბრობენ ქართველი ბიჭები (15-17 წლის):

1.     A:  რაზე ვთამაშობთ?

2.    B:Hე ახლა ოცი ნაღდი სერიოზული აჯიმანია

3.    A:  ორმოცდაათი

4.        [რა ოცი

5.    B: [მე დაღლილი ვარ ვივარჯიშე დღეს

6.    A:  მერე მე რა ვქნა?

7.     B: კაი ვთამაშობთ ოცდახუთ [აჯიმანიაზე

8.     A:  [ითამაშე ახლა თუ თამაშობ ორმოცდაათზე(-)

9.         ჰე აჩუ აჩუ ახლა

10.   B: [დავიწყოთ

11.    A: [მერე არ იზამ და ხო იცი რისი უფლებაც მაქ

12.   B: არ ჩამბარებელი იქნება ბოზი

13.      არაა ბაზარი ბიძია

14.      ოცდაათ აჯიმანიას ვაკეთებ თუ წავაგებ

15.     ((სხვა ბიჭები ხმაურობენ, არ აქცევენ ყურადრებას A -სა და B-ს საუბარს))

16.   A:  ჩუმათ

17.      [დავიწყოთ

18.   B: [მე ვერ გავაკეთებ ოცდაათის  მეტს

19.      შენ გააკეთე თუ გინდა ჩემს მაგივრად

20.    A: რას არ გააკეთებ ძმაო

21.      [გააკეთებ

22.    B: [ჰე აჩუ

23.      მოვიდა დუშაშიიიი

24.   A: ჩუმათ რა

25.   B: [დუშაშიიიი

26.   A: [აუ კაი რა­

27.      სირცხვილია ბოლო ბოლო

28.   A აუ დროზე რა­

29.   A აუ შენ ბიჭო დაჯექი თუ ჯდები

30.   B: ოციიიიიი ოციიიი ((სიმღერით))

31.   A: ითამაშე (-)

32.     ითამაშე  თუ თამაშობ

33.     ოოოოოოო კაროჩე რა

34.     კაი რაააა

35.   B: აუ ვაფშე ვერ გავიგე რაზე ვთამაშობთ

36.        ჩაწიე ფეხი(.)

37.     ვართ საზოგადოებაში ძმაო აქ

38.   A: აუ თავი ნუ ამატკივეთ

ბიჭების საუბრის მოდალობა სერიოზულია და კონკურენციული.AA-ს სურს ნარდის თამაში სანაძლეოზე _ წაგებული "ჩააბარებს" 50-ჯერ ტანის აჭიმვას (აჯიმანიას). თამაშის სურვილს ავლენს მხოლოდ B, დანარჩენები (4 ბიჭი) ყურადღებას არ აქცევენ A-ს და საუბრობენ სულ სხვა თემაზე. B-ს სურს თამაში, მაგრამ მისთვის ბევრია ორმოცდაათის აჭიმვა. A არ თმობს პოზიციას და არც B სთანხმდება მის პირობას. ბიჭები ვერ შეთანხმდნენ და ნარდი აღარ ითამაშეს. აღნიშნულ დიალოგში კომპეტიტიური საუბრის სტილია, დირექტივების ხშირი გამოყენება, სიტყვის შეწყვეტა. A და B თითქმის მთელი საუბრის განმავლობაში საუბრობენ სიმულტანურად, არა საუბრის მხარდასაჭერად, არამედ საკუთარი აზრის დასაფიქსირებლად (სტ: 4-5; 7-8; 10-11; 17-18; 26-26). გამოყენებული დირექტივების ფორმა უმეტესად ძლიერია: ჩუმათ! (სტ.16) ითამაშე! (სტ. 31) ჩაწიე ფეხი! (სტ.36) _ იმპერატივი, პირდაპირი ბრძანება; ორმოცდაათი! (სტ.3), აჩუ! მნიშვნელობით "დაიწყე თამაში" (სტ.22) _ ელიფსური ფორმის იმპერატივი; თავი ნუ ამატკივე _ აკრძალვა (სტ. 38); რას არ გააკეთებ ბიჭო! (სტ. 20) _ კვაზი კითხვა; გააკეთებ! (სტ.32) _ დირექტივა პროგნოზით; ვთამაშობთ ოცდახუთ აჯიმანიაზე (სტ. 7) _ მითითება საერთო ქმედებისაკენ, როცა არაა გათვალისწინებული ადრესატის მოსაზრება, ე.წ. "მცდარი კოლაბორაცია" [West, 1992,161]. საუბარში გვხვდება სუსტი ფორმის დირექტივებიც, ესენია: დავიწყოთ! _ საერთო ქმედების შეთავაზება (სტ.10); შენ გააკეთე თუ გინდა! (სტ.19), დაჯექი თუ ჯდები (სტ.29), ითამაშე თუ თამაშობ (სტ.32) _ დირექტივა ადრესატის სურვილისა თუ შესაძლებლობების გათვალისწინებით;  ჩუმათ რა! (სტ.24), აუ კაი რა! (სტ.26), აუ დროზე რა ! (სტ.28) _ იმპერატივი თხოვნის გამომხატველი დისკურსის ნაწილაკით.

მაგალითი 5. საუბრობენ ქართველი გოგონები (14-16 წლის):

1.     A: სიხ ქალაქში კონცერტია ფრანის და

2.       გამოდი კაი?

3.    B: არ ვიცი სიხ ვნახოთ

4.       დავიღალე დღეს რაღაცB

5.    A: ხოდა გავხალისდებით

6.       წამოდი გთხოვ რა

7.       ვიხალისოთ(.)

8.       თან ვიჭორაოთ(.)

9.       წამო გთხოვ გელოდები

10.      მედა გიორგი ვიქნებით

11.    B: დედაჩემმა თუ გამომიშვა [წამოვალ

12.   A: [დაურეკე სიხ

13.   B:  ოკ

14.     შენი ლოვე იქნება?

15.   A: კანეშნა სიხ

16.        გეკ?

17.   B: და რა თქვა ახალ სურათზე?

18.   A: მოეწონა ფოტოები(.)

19.   B: და იმ სურათს როდის აჩვენებ?

20.   A: არ მიშლის მასეთებს

21.   B: აააა

22.     [ეს ბიჭი ცხოვრებას მიხალისებს

23.      მიყ მიყ ძნ

24.   B: [magaria

25.   A: ბათუმში წამოდი აგვისტოშიო

26.   B: მართლა?

27.   A: ბულვარში ხელჩაკიდებული რო ვივლით

28.      მაგარიაააა

აღნიშნული დიალოგი გოგონების კოოპერაციული საუბრის ნიმუშია. A სთხოვს B-ს, წავიდნენ კონცერტზე, გახალისდნენ და თან იჭორაონ. გოგონები უსმენენ ერთმანეთს, უსვამენ შეკითხვებს (სტ.14/17/19), იყენებენ საუბრის მხარდამჭერ სიგნალებს (მაგ: აააა (სტ.21) მართლა? (სტ.26)). არის ერთდროული საუბრის შემთხვევებიც, მაგრამ არა სიტყვის შეწყვეტინების მცდელობით, არამედ სოლიდარობის გამოსახატავად (სტ.11-12, 22-24). გოგონებმა გამოიყენეს სუსტი ფორმის დირექტივები: გამოდი კაი? (სტ.3) _ იმპერატივი დასტურის გამომხატველი ენობრივი საშუალებით; წამო გთხოვ რა! (სტ.6) _ იმპერატივი თხოვნის გამომხატველი ნაწილაკით; გავხალისდეთ! (სტ.5), ვიჭორაოთ! (სტ.8) _ შეთავაზება. ენობრივი საშუალებებიდან გოგონებმა გამოიყენეს: შემოკლებული სიტყვები  სიხ (სიხარულო), გეკ? (გეკადრება?) მიყ (მიყვარს) ძნ (ძალიან); ახალგაზრდული ჟარგონი: ლოვე (შეყვარებული); გამაძლიერებელი ენობრივი საშუალება _ მაგარია, რუსიციზმი _კანეშნა.

მაგალითი 6. საუბრობენ 13 წლის გერმანელი ბიჭები:

1.C: diese Scheißspinnen=

2. A:= hey son Freund von mir auch ge? (.)guck (.) er PENNT bei mir ja?(-)

    auf einmal eh

3.Sieht er so(.) oben an der Decke so(.) so ne Spinne(.) [ers EY halt ma

   die Maul= war= so nacht zwei oder drei,  Ewig durchgedreht=

4.C:[ Main Bruder ist aufgewacht=

5.A:=(.) halt mal die Fresse man(.) meine Schwester(.) GUCK ehm ist

   aufgewacht, halt so 6.HOCHgeguckt, [was los(.) halt mal die Fresse ey(-)

7.C:[ mein Bruder ist mal aufgewacht und neben ihm lag ne

    SCHWARZE DICKE spinne

8. A: < ((acc))> na UND

                                                                                                           [Sherpa, 2007: 49]

 

ბიჭი A ყვება ისტორიას ობობაზე. C ცდილობს, ხელი შეუშალოს და მოყვეს იმავე თემაზე თავის ისტორიას. A იგი იყენებს ბრძანებით წინადადებებს: halt mal die Maul (სტ. 3), @halt mal die Fresse man (სტ. 5), აგრეთვე, ბრძანებითი ფორმის ელიფსს: Gguck, რათა მსმენელთა ინტერესი არ დაკარგოს. C-მ რამდენჯერმე შეძლო მისთვის სიტყვის გაწყვეტა (სტ. 4,7). A მაინც ახერხებს ამბის გაგრძელებას წინადადების დამწყები ნაწილაკით: „na und"(სტ.8). საუბრის დინამიკა კონკურენციულია, ბიჭები ვერბალურად საუბრის უფლების მოსაპოვებლად იბრძვიან. გვხვდება ახალგაზრდული ჟარგონი, მაგ: pennen, _ ძილი, ახალგაზრდული მიმართვის ფორმები : hey, ey, შემფასებლური სიტყვები, მაგ: Scheißspinnen.

მაგალითი 7. საუბრობენ გერმანელი გოგონები (14-15 წლის):

1. A: aber Lutzi ist nicht wieder mit  JO  zusammen oder?

2. B:  aha

3. A: ah?

4. B: schön wars

5. A: wieso schön wars?

6. B: sie macht mit Nel rum

7. A: JA?

8. B: ehe

9. ha?(-) bei der Frau blick ich au nicht durch

[...]

10. A: aber des wird lustig glaub ich (-), aber kommt dieser Eine da auch? Dieser FABI?

11. B:  aaaaa wa

12. A: GUT den den mag ich nämlich [ nicht

13. B:                                                      [ich auch nicht

14. A: wieso magsch den jetzt AU nicht?

15. B: ich hab ich hab schon sein (-) seit (-) seit der was von mir wollte HASS ich ihn.

16. A: GUT, ich Hass ihn nämlich auch

                                                                                                                            [Kotthoff, 2008:7-8].

ორი გოგონას დიალოგი იწყება ლუცის სასიყვარულო ამბების მიმოხილვით. ცხადია, რომ მოსაუბრე გოგონებს აინტერესებთ და თვალყურს ადევნებენ ლუცის რომანტიკულ ურთიერთობებს. გოგონა B აწვდის A-ს ინფორმაციას, რომ ლუცი აღარაა იოსთან ერთად და ახლა ნელს ეპრანჭება. დისკურსის მეორე ნაწილში გოგონები საუბარს აგრძელებენ ბიჭ ფაბიზე (სტ.10), რომელიც A-ს არ მოსწონს. მეგობრის დამოკიდებულებას ამ ბიჭის მიმართ სოლიდარობას უცხადებს გოგონა B (სტროფი 13). Gგრძნობების გამოხატვა თანდათან ძლიერდება „ ich mag ihn nicht" -დან  „ich hasse ihn"-მდე. საუბრის მოდალობა არის სერიოზული, არგუმენტირებული, კოოპერაციული. გოგონები უსმენენ ერთმანეთს, არ აწყვეტინებენ საუბარს, უპრობლემოდ, შეფერხების გარეშე ახერხებენ აზრის ჩამოყალიბებას, ერთმანეთს აწვდიან ინფორმაციას, სვამენ შეკითხვებს, იძლევიან არგუმენტირებულ პასუხებს (მაგ: სტროფი 15). საუბარში გოგონებმა გამოიყენეს მრავალი დისკურსის ნაწილაკი: აჰა, აჰ, ეჰე, ჰ. Dდაფიქსირდა სიტყვის მხოლოდ ერთხელ გაწყვეტინების შემთხვევა (სტროფი 12), თუმცა, არა სიტყვის ჩამორთმევის, არამედ მხარდაჭერის მიზნით. Eენობრივ საშუალებებში  სჭარბობს პირისა და ჩვენებითი ნაცვალსახელების გამოყენება.

როგორც მაგალითებიდან ჩანს, 12-15 წლის მოზარდები ზრდასრული ადამიანებივით მეტყველებენ. ჰომოგენურ ჯგუფებში გოგონების საუბარი კოოპერაციული ბიჭების _ კომპეტიტიური. განსხვავებული სიტუაციაა შერეული სქესის ინტერაქციის დროს. ბიჭი იჩენს მეტ კოოპერატიულობას გოგონას მიმართ, ხოლო გოგონა მეტ კომპეტიტიურობას ბიჭის მიმართ. ეს დამოკიდებულია  მათ შორის სიმპათია-ანტიპათიის ხარისხზეც.

მაგალითი 8. საუბრობენ ქართველი გოგონები A, B, D და ბიჭები G, E  (14-16 წლის):

1.     A:  თამთა ვინაა?

2.    B:  აგერ გიორგის და

3.    A: Dაააა

4.          მაგას აქ მასეთი ენა?

5.    G:  მაგან ნიჩაბით მიწა მოთხარა(.)

6.          ჩამდო(.)

    ...[[...

7.        [ და მიწა მიმაყარა მერე(.)

8.    A:  [უიმე

9.    D:  [ღირსი იყავი და

10.       [მიტო

11.    G:  [რატო ვიყავი ღისრსი?

12.   A:  [ბიჭო რა გითხრა?

13.      რატო გეჩხუბა?

14.   E:  შენ რა?

15.         გეპრანჭება თუ რა?

16.   D:  [არა ბიჭო ისე წინ დაუჯდა და=

17.   G: A[არა კაცო ყურადღებას არ ვაქცევდი

18.       ტელეფონს ვეჩალიჩებოდი

19.   D:  =ყურადღებას არ აქცევდა კი არა და

20.   A   აგერ იჯდა თამთა და

21.       ეს წამოწვა მაგიდაზე

22.       ერთხელ უთხრა

23.       [რა წესიაო=

24.   G:  [რა წამოწოლილი­

25.         ისე ვიყავი(.)

26.   D:  =რა არ იყავი

27.      იყავი წამოწოლილი და

28.       მაგი არაა წესი

29.   D   და იყავი ღირსი

30.       [და ვსიო ახლა

31.   G:  °°bla°° [ხო წამოვწექი და მკბენდა უკნიდან

32.   B:   გკბენდა რა

33.             ძაღლია?

34.   G:   შემეშვი

ბავშვები კამათობენ. G თვლის, რომ მას თამთა არასწორად მოექცა, რადგან დაწყევლა: „მაგან ნიჩაბით მიწა მოთხარა, ჩამდო და მიწა მიმაყარა მერე" (სტ. 5-7), D-ს აზრით, ბიჭმა დაიმსახურა თამთასაგან ასეთი მოქცევა. საუბრის დინამიკა კომპეტიტიურია. არც გოგონა და არც ბიჭი არ თმობენ პოზიციებს,  ცდილობენ, საკუთარი აზრი ბოლომდე ჩამოაყალიბონ, ხშირად აწყვეტინებენ ერთმანეთს საუბარს (სტ. 9-11; 16-19; 23-26). მიუხედავად G-ს წინააღმდეგობისა, გოგონა ახერხებს დაასაბუთოს ბიჭის დანაშაული (სტ. 20-30). იგი უფრო აქტიური მოსაუბრეა და მისი წვლილი საუბრის თემის განვითარებაში მეტია, ვიდრე ბიჭისა. ეს სერიოზული ვერბალური დუელი გოგონას გამარჯვებით მთავრდება.

განვიხილოთ სკოლის დამთავრების შემდეგ  გოგონებისა და ბიჭების სქესისთვის დამახასიათებელი ვერბალური ქმედებები (17-18 წლის).

დავაკვირდით სტუდენტებს გამოცდის მომზადების პერიოდში. ახალგაზრდებს პოტენციურად ერთნაირი სტატუსი (არიან სტუდენტები) და ერთნაირი ასაკი (18 წლის) აქვთ. ამ საკომუნიკაციო სიტუაციაში მნიშვნელოვანია არა დისკურსის თუ დისკუსიის წარმმართველი პრივილეგირებული მოსაუბრე, არამედ კონკრეტული მიზანი (გამოცდების მომზადება) და თემა (მოსამზადებელი საგანი). დაკვირვება მოხდა გოგონებისა და ბიჭების ჰომოგენურ ჯგუფებზე და ერთ შერეულ ჯგუფზე. თავიდანვე უნდა აღინიშნოს, რომ ბიჭების ჰომოგენურ ჯგუფში საუბარი წარიმართა ძირითადად მონოლოგების სახით, ამან შეაფერხა სამეტყველო ქცევებზე დაკვირვება და დასკვნების გამოტანა. ამ მხრივ გაცილებით საინტერესო მასალა მოგვცა გოგონათა და შერეულმა ჯგუფმა. მაგალითად:

მაგალითი 9.   (გოგონები ემზადებიან ლიტერატურის ჩასაბარებლად)

1.     C:  ტერმინი "რომანტიზმი" თავდაპირველად აღნიშნავდა ლირიკულ

    საგმირო სიმღერას

2.        რომანსს (-)

3.        შემდეგ (-)

4.        მერე(-)

5.    A :   ჰმ

6.         მერე?

7.    C:  რაღაც ამერია

8.    A   აუ რას მივაკვდი მთელი დღე

9.        [ჯობდა დამეძინა

10.   A: [ჩახედე კონსპექტს

11.    C:  გადავიღალე ((თვალებზე ხელს იფარებს)).

12.   B:  თუ გინდა მე წაგიკითხავ

13.   C:  სხვის წაკითხულს ვერ ვიგებ

14.      ვერა

15.     ვერ მოვასწრებ გამოცდამდე [ამის სწავლას.

16.   A :                                  [კარგი დამშვიდდი 

17.   A  მოდი თავიდან დაიწყე

18.   C:  ((იწყებს საკითხის ხელახლა მოყოლას))

[...]

19.   C : გამოიყენება ცნებები მხატვრული და გოტიკური=

20.   A:  რისგან განსხვავდება?

21.   C : =ხო (-)

22.         განსხვავდება კლასიციზმში გაბატონებული მშვენიერის

   იდეალის გაგებისაგან

23.      მერე(--)

24.    A: მე-19 საუკუნეში=

25.    C:   = მე-19 საუკუნეში სიტყვა რომანტიზმი

26.          ნიშნავს კლასიციზმის წინააღმდეგ მიმართული

27.       მხატვრული მიმდინარეობის დასახელებას

28.       ხო?

29.   B   ((A თავს უქნევს ღიმილით))

30.   A : და რას მიიჩნევენ კლასიცისტები ხელოვნების ნიმუშად და ნორმად?

31.   C:   ჰმ (1.)

32.    B: ((ეძებს პასუხს კონსპექტში))

33.      Aანტიკურობა

34.   C:  ხო

35.      A ანტიკურობა

36.       რომანტიკოსები კი(-)

37.       აუ

38.       წამიკითხე რა

39.   BB: ((კითხულობს კონსპექტში)) ორიენტაციას იღებს

40.       შუა საუკუნეებისა და თანამედროვეობის ხელოვნებაზე

41.   C :  ორიენტაციას იღებს შუა საუკუნეებისა და

42.       თანამედროვეობის ხელოვნებაზე

მოცემულ დიალოგში მნიშვნელოვანია A-ს და B-ს სოციოემოციური კომპონენტი, რაც საუბარს განსაკუთრებულ ხარისხს მატებს. გოგონები იყენებენ C-ს მიმართ მხარდამჭერ კომუნიკაციურ სიგნალებს (ჰო, ხო), საგამოცდო საკითხის მოყოლის დროს პირობითად ამ ტაქტიკას შეიძლება, "საუბრის თერაპია" ვუწოდოთ. ორივე (A და B) ავლენს მზადყოფნას, დაეხმარონ მეგობარს. ისინი ცდილობენ, "პაციენტი" (C) დაამშვიდონ, მხარი დაუჭირონ, შეაქონ და ამით გარკვეული სტიმული მისცენ. C მათი მეშვეობით ახერხებს თემის გაშლას, მიზანი მიღწეულია. ამ კონკრეტული მაგალითის ფონზე კარგად ჩანს გოგონების კოოპერატიულობა. საუბრისას გოგონები პროცენტულად მეტ კითხვას სვამენ, თანაც საკმაოდ პრობლემურსა და საკამათოს. საერთოდ უნდა აღინიშნოს, რომ კითხვების დასმას სტუდენტურ ჯგუფებში მნიშვნელოვანი ფუნქცია აკისრია. ეს კითხვები, გარკვეულწილად, დამუშავებული კომპლექსური თემის გაშლა-გაღრმავებას ემსახურება. მოსაუბრეს ეძლევა შესაძლებლობა, ამომწურავად გადმოსცეს საკუთარი აზრები და იდეები. კითხვის დამსმელს აინტერესებს მოსაუბრის აზრი. ყველაფერი ეს უზრუნველყოფს საუბრის თემის აქტუალურობასა და მიმზიდველობას.

ბიჭები ნაკლებად იყენებენ საუბრის მხარდამჭერ კომუნიკაციურ სიგნალებს და  ნაკლები ყურადღებით უსმენენ პარტნიორს.

მაგალითი 10.   საუბრობენ გოგონები (D,E) ბიჭი (F):

1.     D: ფროიდის მიხედვით ადამიანი დაბადებიდანვე ჩაერთვება სექსუალურ ცხოვრებაში

2.     F  ((იცინის))

3.     D:  ძუძუს წოვის დროს=

4.     F: რძე რძე ((იცინის))

5.     E : თუ ვერ ისმენ გარეთ გადი

6.     F: ((იცინის))

7.     E  [კაი რა

8.     D : [მაცლით?       

9.     E: გისმენ 

10.    D : ნევროზის მიზეზად ის ასახელებს ბავშვობაში

11.          განდევნილ სურვილებს,

12.       განსაკუთრებით სექსუალურ სფეროში =

13.    F: აი თურმე რატო მაქვს ნევროზი ((იცინის))

14.    E : ნუ გვირევ სულ=

15.    F: რა შველის მაგ ნევროზსო?

16.    D : გეყოფა ახლა

17.    D: =როცა ადამიანს რაიმე სულიერი სტრესი აქვს

18.         თავს სტრესისაგან ითავისუფლებს

19.       ამ სურვილების სხვა ენერგიაში გადაყვანის გზით და=

20.    F: არაა მაგ კაცი მართალი ე.ი.

21.       შენ რომ ასეთი მშვიდი ნერვები გაქვს იმის ბრალია რომ

22.       ბავშვობაში ყველა სექსუალური სურვილი აგიხდა?

23.    D : მასეთი კითხვები ფროიდს დაუსვი საიქიოში და=

24.    F:  თუ გინდა მე გიპასუხებ

25.    D :  =ნუ უზრდელობ         

26.                           

დიალოგში ბიჭი ავლენს არაკოოპერაციულობას. ის ცდილობს საკუთარი აზრის ფორმულირებას, აწყვეტინებს გოგონებს საუბარს, ამიტომ კონკრეტული თემის გაშლა ნაკლებად ხერხდება. კონფლიქტის მიზეზი გოგონებსა და ბიჭს შორის გახდა ბიჭის არაკომპეტენტური შენიშვნები. გოგონას რეპლიკა: "ნუ გვირევ სულ"(სტ.14) ნიშნავს იმას, რომ ბიჭისაგან მსგავსი ქცევა პირველი შემთხვევა არ არის, მაგრამ მოცემულ მაგალითში გოგონამ შეძლო საუბრის გაგრძელება. ბიჭმა ვერ მოახერხა დომინანტური პოზიციის მოპოვება, თუმცა, ამას რამდენჯერმე შეეცადა. ამ ფაქტის მიზეზად შეიძლება დავასახელოთ შემდეგი ფაქტორები: ა) ბიჭი იყო ნაკლებად კომპეტენტური კონკრეტულ საკითხში, ბ) გოგონებმა გამოიჩინეს ნაკლები კოოპერაციულობა ბიჭის მიერ შემოტანილი თემის მიმართ. მოცემულ სიტუაციაში დიდ როლს თამაშობს ის, რომ სტუდენტებს გამოცდის მომზადებისათვის მცირე დრო აქვთ.

ზემოთქმულიდან ჩანს, რომ ქართველი და გერმანელი მოზარდების დისკურსის დინამიკაში ვლინდება ქალური და მამაკაცური მეტყველების სტერეოტიპული ნიშნები. გოგონებთან  აღინიშნება საუბრის მხარდამჭერი სიგნალების გამოყენების მაღალი ხარისხი, კითხვითი წინადადებების სიმრავლე, შერბილებული, შელამაზებული საუბარი, ევფემიზმების გამოყენება, სუსტი ფორმის დირექტივები: იმპერატივი თანდართული თხოვნის გამომხატველი ენობრივი საშუალებით; შეთანხმება; ქმედების სამომავლო შეთავაზება; იმპერატივი დასტურის გამომხატველი კითხვებით და ა.შ.

ბიჭებთან გვხვდება საუბრის მხარდამჭერი რეაქციების ნაკლები გამოყენება, აგრესიული ტონით საუბარი, ძლიერი ფორმის დირექტივების მეტი რაოდენობა: იმპერატივი; ელიფსური ფორმის იმპერატივი; დირექტივა პროგნოზით; დირექტივა აუცილებლობის გამოხატვით;  მცდარი კოლაბორაცია; კვაზი-კითხვა; აკრძალვა.

დისკურსის ნაწილაკებს გოგონებიც და ბიჭებიც თითქმის ერთნაირად  იყენებენ, განსხვავებულია გამოყენების სპეციფიკა. მინიმალურ რეაქციებს ბიჭები ემოციის გამოსახატავად იყენებენ,  გოგონები _ დიალოგის მხარდასაჭერად, პარტნიორული საუბრის წარმართვისათვის, ყურადღების გამომხატველ სიგნალებად, კითხვის დასასმელად.

---

[1] (-)  kurze Pause; (- -) längere Pause (weniger als eine halbe Sekunde); (1.0)  Pausen von einer Sekunde und länger;      (?         ?)   unverständliche Stelle; ..[....   der Text in den untereinanderstehenden Klammern überlappt sich;         ..[[...  Mehrfachüberlappung verschiedener  Sprecher/innen; =  ununterbrochenes Sprechen;  (h)  integrierter Lachlaut;              ?  steigende Intonation; .    fallende Intonation;  °°bla°°  sehr  leise; ­ Tonsprung nach oben; ¯  Tonsprung nach unten ((liest))   Kommentar zum Nonverbalen; <((acc))>   accelerando, zunehmend schneller. [Selting, 1998: 91]